Ногайлар авыр аьллерге туьскенлер

Сыйлы Владимир Абдуалиевич! Уьйкен оькинишке, аьлиги экономикалык (рынок) реформалары ман байланыста Дагестан Республикасынынъ Ногай районында Дагестаннынъ конституционлы халкларынынъ бириси болып, сонынъ 80 проценти бирге яшайтаган ногайлар авыр социал-экономикалык аьллерине туьскенлер, боьтен де иске ерлесуьв ягыннан. Тек ялгыз бир статистика билдируьвлерине коьре, Дагестаннынъ Ногай районыннан ызгы 15-20 йыллар ишинде Россия Федерациясынынъ сырт регионларына куллык излестирип, 2000-нан артык аьдемлер, ол 500-ден артык аьеллер, сав бир авылдынъ халкы, коьшип кеткенлер. Районнан коьбисинше 30-40 ясларындагы яс аьдемлер кетедилер. Туьзилген аьллердинъ анализи коьрсеткенлей, Ногай районынынъ кырына кеткен ногайлардынъ хыйлысы оьзлерининъ тувган ерине кайтпайдылар, олар балаларын янъы коьшкен ерлериндеги балалар бавларына, школаларга берип, Россиядынъ туьрли регионларында яшап каладылар. Социаллык-уьйшилик ягыннан ол заттынъ, элбетте, ийгилиги де бар. Болса да туьзилген аьллердинъ авырлыгы, баьлеси сол: ногайлардынъ амалсыздан коьшип кетуьвлериннен себеп заманында оьзининъ патшалыгы болган ногай халкынынъ тарих бойынша тамырласкан ерлери келеекте кайтарылувсыз йойылмага болады. Соьйтип ногайлар Россия Федерациясынынъ ерлеринде оьзининъ этнос бирлигин йойган 20-дан артык халклар санына кирмеге болаяк. Туьзилген этно-территориаллык кризисининъ бас себеби – ол ислемеге эм эткен кыйынына коьре тийисли оьлшемде кыйын ак казанмага болгандай амалдынъ йоклыгы. Ногай районында 50-ге ювык аьдемлер ислейтаган бир-эки авыл хозяйстволык предприятиелери болмаса, оьзлери бу кыйынлы заманларда тегаран бир яшайтаган фермерлерди санамасак, баска авыл хозяйстволык производствосы ман каьр шегетаган предприятиелер дурысында да йок. Сонъгы йылларда ис интеллигенциядынъ заьлимдей кесеги куллык этетаган район учреждениелерининъ, организацияларынынъ, предприятиелерининъ коьбиси «оптимизация» астына туьсуьви аьлди мукаят та оьткирлендиреди. Дагестан Республикасынынъ Ногай районында туьзилген этно-социаллык аьллери бизим этносты Россия Федерациясынынъ шетсиз кырларында шанъ кимик йойылувына, ызында Россия Федерациясынынъ халклары саныннан таювына себеп болса ярайды. Йогарыда айтылган ман байланыста Сизге, оьрметли Владимир Абдуалиевич, коьрсетилген маьселеге тийисли кепте эс бергенинъизди,Дагестан Республикасынынъ Ногай районынынъ активи, ямагаты ман йолыгыспага,социал-экономикалык оьрленуьви, этнотерриториаллык маьселеси акында соравды тийисли дережеде ойласып карамага тилеймиз.