Сонъ баьримизди де мектеб ишиндеги уьлке танув музейине шакырдылар. Онынъ етекшиси Р.Махсутова мунда йыйналган аьвелгидеги эм аьлиги затларды бек аьруьв орынластырып, келистирип салган. Соларды караганнан сонъ, студентлерди эм олар ман келгенлерге Тукуй-Мектеб авылынынъ, халкымыз бан байланыслы тарихи акында айтылды, аьлемет таварыхлар хабарланды, домбыра ман ногай йыр йырланды. Сондай аьлемет шарадан сонъ, конакларды асханага шакырдылар, онда ногай халкымыздынъ писирилген туьрли аслары, зияпетлери туьзилген эдилер. Бу бек аьруьв аслар уьшин студентлер мектеб куллыкшыларына коьп разылыкларын билдирдилер, оларды аьзирлев йосыкларын сорадылар. Энъ де бек олар бизим аьдетте болган калым акында кызыксындылар.
Бу студентлердинъ етекшиси болып келген Эдуард Кемпинский 2012-нши йылдан алып, Сырт-Кавказ федераллык миллетлер ара университетининъ етекшиси эм сондагы студентлерининъ кураторы болады. «Баьриси бу университетте 23 мынъ студентлер окыйдылар. Олар арасында студентлер бирлиги туьзилген, ол студентлер самоуправлениесининъ органы болады. Бу студентлер бирлиги халклар ара дослык уьшин, туьрли маданиятлардынъ баалыкларын ашыклап коьрсетер уьшин, экстремизмге карсы турар уьшин туьрли шаралар, акциялар, проектлер уйгынлайдылар эм оларды яшавга шыгарадылар.
Соьйтип студентлердинъ ойлавы бойынша «Этно-той» деген проект бек аьлемет болып оьтти. Онда биз туьрли этностан болган бес кыз бан ясты уьйлендиргендей, тойларын озгарганмыз. Бир куьн кыз айттырув, экинши куьн ястынъ эм кыздынъ уьйине барув, доьртинши куьн уьйлендируьв, бесинши куьн янъы уьйленгенлердинъ уьйине конакка барув аьдетлери коьрсетилгенлер. Бу тойлар уьш авылда йогары дережеде, аьлемет болып оьттилер. Олар баьримизге де ярадылар, неге десе, сол тойлар аркалы ясларымыз бир-бирисининъ маданияты, аьдетлери акында аьруьв билип баслайдылар.
Экинши проект – фестиваль «Этно-авыл» деп аталады. Онынъ бас мырады–бизим элде яшайтаган туьрли миллетлердинъ маданияты ман, яшав-турмысы ман танысув, оларды байланыстырув, ийги катнасувларды беркитуьв. Энъ биринши «Этно-авыл» проектин Новокумка авылында казаклар-некрасовшылар баслаганлар, биз олар ман 2015-нши йылдан алып, бизим проектлер туьзилгенлей, аьруьв катнасып баслаганмыз.
Бизим Россия бек аьлемет эм ярасык, онынъ аьр бир еринде яшайтаган миллетлерининъ коьрнекли баскалыклары бар. Алып карасак, туьрли регионларда яшайтаган бир миллет те баскаланады, соларды билмеге бизге бек кызыклы. Сонынъ уьшин биз йолымызды савлай Россия бойынша юритпеге мыратланамыз. Озган йыл биз Шешен, Осетия, Карашай-Шеркеш Республикаларында болганмыз, бу йыл биз Ставрополь крайында юреекпиз.
Бу регионда бизим проектимиз Ставрополь крайынынъ Оькимети мен «колтыкланады», – деп анълатты Э.Кемпинский.
Тукуй-Мектеб авыл мектебине СКФУ студентлерин шакырувга сол университетинде окыйтаган Карина Махсутова оьз ярдамын эткен. Ол баска якта яшайтаган ясларды ногай маданиятымыз бан таныстырар уьшин, бизим авылларга келгенин суьйген, эм бу авыл мектеб етекшилери сол ойды хош коьрип алганлар.
Тукуй-Мектеб авылындагы мектебте оьткен шаралар кызыклы эдилер, тек бир окувшы хабарлаган таварых меним эсимде аьруьв сакланады. Сонынъ акында мен энди сизи мен боьлисейим. Тукуй-Мектеб авылы курылганы эм онынъ биринши кара кербиштен каланган уьйлери акында Алтынбике Кунтугановадан язылып алынган таварых булай.
Шаирхан деген ногай мырзадынъ Алтын-Ай деген ялгыз кызы болган дейдилер. Сол кыз «костамгалы» ырувыннан болган Бек-Тагир деген яска ашык экен. Бу хабардынъ акында эситкен Шаирхан сол ясты оьзине шакырып алып, онынъ ярлы экенин бетине айтып, ырувына да селеке этеди. Сол затларды эситкен яс кайгылы болып шыгып кетеди, ырувынынъ эм оьзининъ сыйын кайтип коьтермеге болаягы акында коьп ойланады.
Бир неше куьн Бек-Тагир кайгысыннан оьзине ер таппайды, бир зат та ашамайды эм ишпейди, «кара куйы» янында ойланып олтырады. Оьзининъ ашувын бир аз тоьменлетер уьшин, уьстине сувык сувды куйып турады. Соьйтип, онынъ янындагы ер савлай сув болганын да сезбей, ол балшыктан туьрли затлар ясап баслайды: «Бу мен, а бу Алтын-Ай, мунавы бизим уьйимиз» деп. Соьйтип турганда, онынъ басына балшыктан уьй салмага болаяк деген яркын ой бирден келгенине ол суьйинеди. Сонда Бек-Тагир энъ биринши болып, кара кербиш кесип, уьй салып, Шаирханды да, онынъ янындагы аьдемлерди де аьжейипке калдырады.
Бек-Тагир авылдагы кара кербиш уьйлерин калавшы болады, оьз ырувынынъ сыйын оьстиреди эм мырза ога оьз кызын хатын этип береди».
Сондай аьруьв хабарларды, таварыхларды эситип, оьктем сезимлерге толасынъ. Бизим ногай халкымыздынъ маданияты оьз тарихиндей болып айлак бай экенине бу баьри затлар шайыт боладылар эм биз оларды карзынадай этип, аявлап сакламага керекпиз.
В.Лукманова.
Суьвретте: шара катнасувшылары.
