«Комсомол» деген соьзди эситкенде, аьр кимди туьрли сезимлер бийлейди. Биревлерге ол белгисиз эм бурынгы бир затларды белгилейди, а баскаларга болса, ол савлай эпоха, яшавынынъ негизи. Комсомол оьз элин суьйген патриотлар несиллерин тербиялаган, «баслап Элим, оннан сонъ оьзим» деп яслар яшаганлар.
Комсомолшылар биринши болып элимиз уьшин бек маьнели экономикалык программаларда катнасканлар, айтпага: БАМ, элимиздинъ сырт калаларындагы газ эм нефть. 60-70-нши йылларда яслар, ата-анасынынъ уьйин таслап, элимиздинъ сырт якларына ислемеге кеткенлер. Сол йыллар комсомолшылардынъ тек бир ниети–элине пайдалы болув, олар данъктынъ эм яшавдынъ материаллык яклары акында ойлап та карамаганлар. Озган несиллер мен бирге комсомол да тарихке кеткен, онынъ коьп бетлери бизге белгисиз, бу куьнлерде бизим касымыздагы ызгы комсомолшылардан сорап, биз сосы аьдемлер бактысынынъ тарихин саклайык.
Терекли-Мектеб авылынынъ яшавшысы Иса Байманбетов комсомол сырасына 9-ншы класста окыган заманда туьскен. Солай ок ол 4 йыл узагына службасын бардырган Балтийский флотында баслапкы комсомол организациясынынъ секретари болган. Мунда комсомол яшавы кайнаган десек, оьтирик болмас. Аьскер боьлигинде комсомол бюросынынъ куллыгын коьрсеткен стендлер аьзирленген эм алдышы комсомолшылар акында язылып, суьвретлери илинген. «Сосы куллык ясларды коммунистше тербиялавда ийги амал болады», –деп алдышы матрос Иса Байманбетов «Страж Балтики» газетасында баспаланган макалаларынынъ бирисинде язган. Сол йылларда ол ВЛКСМ-нынъ Орталык комитетининъ Сый грамотасы ман савгаланган.
Тувган авылына кайтып, Иса Оразай увылы КПСС РК-сынынъ 1-нши секретари Нукай Арслановтынъ йиберуьви мен ВЛКСМ РК-сынынъ уйгынлав боьлигининъ етекшиси болып ислейди, сонъ 2-нши секретари де болады. Мине бу заманлар Иса Оразай увылы оьзин савлай комсомол исине багыслады демеге болады. Куьнлер бек кызыклы, оьзгерислерге толы оьткенлер, неге десе комсомолшылар бек кайратлы болганлар, куьнлерди олар кызыклы озгармага шалысканлар. Аьр бир оьзгеристинъ тербиялав орыны бек уьйкен болган, айтпага, Енъуьв куьнине багысланып уйгынланган «Ата-бабаларымыздынъ сокпагы ман» деп аталган атлылар походы. «Отрядтынъ командири этип К.Абдуразаков – алдынгысы партизан отрядынынъ разведчиги беркитилди. Мине атлы яслар тизилисип, алдында ал комсомол байрагы ман район орталыгына шыгып, походты баслайдылар. Бас деп йигитлер «Путь Ленина» совхозында койлар кыслайтаган сарайга бардылар. К.Абдуразаков бу ерлерде согыс йыллар болган оьзгерислер акында хабарлады. Сонъ поход катнасувшылары Карагас, Орта-Тоьбе авылларында, суьт фермаларда эм Ставрополь крайынынъ бизге ювык авылларында болдылар. «Червленные буруны» племзаводынынъ 100 мынъ койларын буруныда явдан партизанлар ясырганлар. Кумлы авылдан 30 шакырым армаган партизан отрядтынъ базасы болган, мунда 2000-га ювык партизан кирген, солай ок Калинин авылында партизан отрядынынъ штабы болган», – деп атлылар походынынъ катнасувшысы Иса Байманбетов эсине алады.
Иса Оразай увылы Ногай районынынъ комсомол яслары ман олардынъ етекшиси эсабында Махачкалада оьткен 3-нши Дагестаннынъ ясларынынъ эм студентлерининъ Республикалык фестивалине барган.
Сосы йыллар мектебти окып кутарган выпускниклердинъ окув ошакларында окыганы, окувга туьспегенлери ислей ме экени тергелген. Бас деп олар ман Иса Оразай увылы йолыгыскан. Сонъ, ол райОНО, совхозлар куллыкшылары, учреждениелер етекшилери мен бирге ясларды куллыкка салувдан тура каьр шеккен. Соьйтип, ясларга уьйкен маьне берилген. Аьр киши юма И.Байманбетов озгарган комсомолдынъ йыйынларында оьз куллыгы бойынша эсап берген. Солай ок ол комсомол бригадалар курган.
Комсомол иси бойынша сулыбын оьстирер ниетте Иса Байманбетов Ставрополь каласындагы Сырт Кавказдынъ зональный комсомол школасында да окыган. Ол Комсомол обкомынынъ Сый грамотасы ман савгаланган.
Комсомолга туьскен куьнин яслар, яшавында маьнели деген оьзгерислердинъ бириси деп санап, эслеринде саклаганлар. Олардынъ комсомолга туьсуьви мен байланыслы болган шатлыклы шаралар авыл маданият уьйлеринде оьткен. «Шоьллик маягы» газетасынынъ «Яс несил» деген бетинде (оны И. Байманбетов аьзирлеген) комсомолга янъы туьскен яслардынъ тукымлары язылган.
Комсомолдынъ 100 йыллыгы ман бирге, Иса эм Зухра Байманбетовлар оьзлерининъ алтын тойын белгилейдилер. Оларды комсомол куллыгы таныстырган, ювыкластырган демеге болады. Иса Оразай увылы ВЛКСМ РК-сынынъ боьлик етекшисининъ куллыгын эткен заманда, мунда Зухра Зармуханбетовна завучетом болып ислеген. Иса яраткан кызды айттырып оьзи де барган. Яслар 1968-нши йылдынъ август айында аьел курганлар. Мине ярты оьмир олар бирге, ясларга коьрим болып, авылымыздынъ сыйлы аьеллерининъ бириси болып келедилер. Олар 4 бала тербиялап, яшав йолына салганлар. Балаларынынъ канына да атасыннан коммунизмнинъ аьдетлери, принциплери коьшип синъген. Иса ман Зухра Байманбетовлардынъ куьезине уныклары да оьседилер.
Н.Кожаева.
Суьвретте: РК ВЛКСМ меканынынъ алдында комсомол билетлерин авыстырган куьн. Комсомол организациясынынъ секретари Б.Башиев, артта солдан экинши Ногай РК ВЛКСМ-нынъ 2-нши секретари И.Байманбетов (алдыда онънан уьшинши) РК ВЛКСМ эсап секторынынъ заведующийи К.Элья зова (алдыда онънан биринши).
