Район кырында кыслаган маллардынъ коьбиси оьлген. Олардынъ кесеги Совет Аьскерининъ боьликлерине чек талаплавларга коьре  берилген. 1943-нши йылдынъ март айында малларды районга кайтармага деген буйрык шыгарылады. Эвакуациядан 1943-нши йылдынъ май айында йыныслы койлар оьстируьвши «Червленые буруны» совхоз бойынша 3244 тукымлы койлар эм 36 йыныслы кошкарлар кайтарылган. Бу йосыкта уьйкен куллык совхоздынъ 2-нши фермасынынъ управляющийи Д.А.Акименко ман, зоотехниклер А.П.Моховиков пан эм  А.Абаскулиев пен, тамада гуртоправ Ажманбетов пан, 2-нши фермадынъ веттехниги Левашова ман, бас койшы М.Касимов пан эм коьплеген баскалар ман этилген. Эвакуация ман эм малларды кери ызына кайтарув куллыклары ман С.П.Брызгалов етекшилик эткен.
     Колхозлардынъ маллары да сондай ок аьлде эди. Маллардынъ  уьштен бир пайы аьлек болган. Бир кесеги Кызыл Аьскер керекликлерине деп сойылган. Соьйтип, айдалган маллардынъ уьштен бир пайыннан азы кайтарылады. Ама колхозлардынъ коьбиси де бузылган эдилер. Сол саялы, бир неше колхозлар косылып,  уьйкен хозяйстволар туьзиледи. Мысалы, Ворошилов атындагы, «Красная Звезда» эм «Красный Восход» колхозлар  (Так-Так, Москва хутор эм Орта-Тоьбе авыллар) биригип, орталыгы Орта-Тоьбе авыл болып, Карл Маркс атындагы колхоз туьзедилер. Сондай биригуьвлер сав район бойынша озгарылады. Сонынъ аркасында 29 колхозлардынъ орынына 8-9 хозяйство курылады.Соны ман бирге,1943-1944-нши йыллар район яшавшылары уьшин бек авыр йыллар эди. Согыс бузган халк хозяйствосы бек кеш туьзетилетаган эди. Ашлык-яланъашлык аьли де куьшли эди. Халкты окытув,  школалардынъ меканларын ярастырув соравлары бек сабыр  шешилетаган  эдилер.Согыс яраларын тез арада туьзетуьв уьшин районда исши коллар да, билимли специалистлер де йокка эсап эдилер. Окытувшы кадрлар етиспейди.
     Ерли окытувшы кадрлар етиспегеннен себеп бизге элимиздинъ туьрли калаларыннан ногай балаларын окытпага яс окытувшылар келетаган эдилер. Соьйтип, 1944-нши йыл бизим районга Рыбинск каласыннан он яс орыс  кызлар окытувшы болып ислемеге келген эдилер. Солардынъ арасында болган А.И.Аджигельдиевадынъ, А.И.Аблезова-Парфен-тьевадынъ  эскеруьвлерине коьре, окув меканлар окув йылга аьзир тувыл болганлар, балаларды окытувда керегетаган затлар йокка эсап эдилер.Соьйтип, А.И.Аблезова-Парфентьева язганлай: «Бораншы авылынынъ школасын коьргенде, шалкамнан йыгылмага аз калдым. Камыс ябылган, шире берилген кишкей уьй ярастырувды талаплайтаган эди, учебниклер, баска алатлар етиспейтаган эди.Балалар орыс тилин, мен – ногай тилин билмеймиз». Баьри школаларда да сондай аьллер эди.
      Районымыздынъ бас тармагы – авыл хозяйствода да аьллер бек авыр эди. Тракторлар эгин кыр ислерине аьзир тувыллар, йоллардынъ йоклыгыннан ягарлык материаллар заманында еткерилмейдилер. Сонынъ тамамында язлык-кыр ислери  заманында озгарылмай калатаган эдилер.

      Суьвретте: районымыздынъ алдышы бас койшылары (солдан онъга) «Путь Ленина» совхоздан Майлав Мурзагельдиев, «Червленые буруны» оькимет заводтан Социалист Истинъ Баьтири Камо Сабутов эм Ленин атындагы совхоздан Караян Валиев.                                                                                                                                                      (Ызы болаяк).