Совет оькимети патшалыктынъ келеектегиси акында калай тереннен ойлаганына аьжейип боласынъ. Сондай авыр аьллерде, 1944-1945-нши йылларда етим балалар уьшин интернат ашылады.Буьгуьнлерге дейим де коьретаган эдик сол йылларда етим калган балалардынъ яшавын, бактысын онълавга совет оькиметининъ кайдай  коьмеги тийгенин. Баьримиз де шайыт болганмыз интернатта яшап, окып, асыл болып, колларына  элге керек кеспи алып, патшалыкка да, оьзлерине де хайыр этип юргенлерин.
Районда  балаларды окытув иси де йорыкласып баслайды. Элимиздинъ туьрли якларыннан келген эм сийрек ерли  окытувшы кадрлар балаларымызды окып-язып  уьйретип, билимнинъ баасын анълатып, олардынъ юреклеринде сав дуныя аьдемлиги туьзген маданиятка талпынув оьрлендирип баслайдылар.
Йогарыда белгиленгенлей, Уллы Аталык согысы районнынъ социал-экономикалык оьсуьвине уьйкен зыян аькелди. Халк хозяйствосынынъ баьри де тармаклары, 29 колхозлар эм йыныслы койлар оьстируьвши «Червленые буруны»  совхоз  толысынша бузылган эди. Эвакуацияга кеткен 175 мынъ койлардынъ 100 мынъы бизим колхозлардыкы эм совхоздыкы эди. Солардынъ уьштен бир пайыннан азы кайтарылып аькелинди, коьбиси айдалганда эм кыслав мезгилинде оьлген. Баска тармакларды санамай, тек малшылыкта район 21 миллион маьнеттинъ зыянын коьрген. Районымыз согыстан коьрген ортак зыян 37 миллион маьнеттен артатаган  эди. Ол замангы миллион аьлиги  миллионнан 1000 кереге артык экенин мутпага ярамайды.Согыстан сонъ 29 колхоздынъ биреви де аман калмады, баьриси де бузылдылар. Район етекшилери колхозларды  бириктирмеге амалсыз болдылар.Энди, бириктирилгеннен сонъ,  29 колхоздынъ орынына 7 колхоз курылды: «Хлебороб» колхоз – орталыгы Уьйсалган авыл, Карл Маркс атындагы колхоз – орталыгы Орта-Тоьбе  авыл, «40 лет Октября» колхоз – орталыгы Карагас авыл, Сталин атындагы колхоз – орталыгы Куьнбатар авылы, «Путь Ленина» колхоз – орталыгы  Нариман авыл, Ленин атындагы колхоз – орталыгы Ленин авыл, Димитров атындагы колхоз – орталыгы Кумлы авыл. Сегизинши хозяйство йыныслы койлар оьстируьвши «Червленые буруны» совхоз эди. Бу куллыклар 1946-1950 йылларда озгарылдылар.
1961-нши йыл болса бу  колхозларды  тагы да бириктирдилер эм совхозга айландырдылар: Карл Маркс атындагы (Карагас), «Путь Ленина» (Нариман), Ленин атындагы. Сонъ «Путь Ленина» совхоздынъ уьшинши боьлигин айырып, «Кунбатарский» совхоз туьздилер.
Бу хозяйстволардынъ бас тармагы – койшылык эди эм олар бизим районда асылланып шыгарылган «Грозненская» деген тукымды юритетаган шуга юнли  йыныслы койларды оьстируьв мен айырым каьр шегип баслаган эдилер. Бу яктан, оьзек те, «Червленые буруны» совхоз хайырлы кепте аьрекет этетаган эди, эм оны 1951-нши йылдынъ сентябрь айында СССР Министрлер Советининъ карары ман  етискен уьстинликлери уьшин йыныслы койлар оьстируьвши оькимет  завод  деп эсаплап баслайдылар. Соны ман, алпысыншы йыллардан алып районнынъ баьри хозяйстволары да «Грозненская» деген тукымлы койларды оьстируьвге толы кепте коьшедилер.
Алпысыншы йыллардан алып районда бир кепте  157-160 мынъ койлар саны кемимей оьстирилип турады. Оннан баска болып, район хозяйстволарында бир кепте  симменталь тукымлы 3000 тувар мал, сонынъ ишинде 1000 сыйырлар болып турган.
Сол йыллар ишинде ерлерди кулланув да тамырыннан туьрленди. Район хозяйстволарында 32 мынъ эгин кырлар, сонынъ ишинде 6000 гектар сувгарылатаган ерлер кулланып басландылар. Район совхозларынынъ техника яктан канагатланувы  да коьпке  ийгиленди. Аьр бир хозяйстводынъ байырында 40-45 тракторлар, 30-40 автомашиналар,аслык йыйнайтаган онлаган комбайнлар  эм баскалай техника бар эди.
Сол йылларда район хозяйстволары, табиат-ава аьллерине бойсынмай, аьлиги заманнынъ илмисининъ эм сулыбынынъ етимислерин кулланып, аслык эм пишен-ем культуралардынъ  йогары онъысларын алып басладылар. Район оьзин аслык пан, ем мен эм  пишен мен   толысынша канагатлап баслады.Бу борышларды шешуьвде районда бар 6000 гектар сувгарылатаган ерлерди кулланув уьйкен себебин этти. Оькимет, шынтылай да, сувгарувга уьйкен маьне беретаган эди. 1969-ншы йылдынъ апрель айында  районда сувгарув тармаклар управлениеси туьзиледи. Бу организация сувдынъ хайырлы кулланылувына тергев салатаган эди.  Коьп йыллар узагында бу тармакка  ДР ат казанган мелиораторы Амангельди Сарсей улы Оразбаев етекшилик эткен. Сувгарув аркасында районнынъ айырым хозяйстволары аслык пан, пишен-ем мен бирге урлыклар да асыллап басладылар. Соьйтип, Карл Маркс атындагы эм «Кунбатарский» совхозлар урлыклар оьстируьв  мен каьр шегедилер эм район хозяйстволарын бизим районга келистирилген урлыклар ман канагатлайдылар.
Аслык, пишен-ем болдырувда, шуга юнли  йыныслы койлар оьстируьвде, малшылык продукциясын болдырувда етисилген уьстинликлери, баска йогары  коьрсеткишлер уьшин район 1975-1983-нши йылларда  уьш кере  республикадынъ эм бир кере Россия Федерациясынынъ коьшпели Кызыл Байрагына тийисли болган.
Согыстан сонъгы йылларда йыныслы койлар оьстируьвде район шынтылай да уьйкен уьстинликлерге етисип баслайды. Районнынъ аьр бир хозяйствосы 20-40  мынъ  йыныслы койлар саклайтаган эди.Бизим ерге келистирилген «Грозненская» деген шуга юнли йыныслы   койлар юн беруьвден санына эм сапатына коьре Совет Союзында энъ де хайырлы деген тукымлардынъ санына киретаган эдилер. Бизим район йыл сайын патшалыкка 900-1000 тонна баалы  шуга юн йиберип турады.
                      (Ызы болаяк).
Суьвретте: Ленин атындагы савхоздынъ бас койшысы З.Толубаева.