Крымхан Кубраевна бизден калай окыганымыз акында сорастырды эм сынавларда не затка эс бермеге кереги акында айтты. Биз онынъ соьзлерине уьйкен эс берип тынъладык. «Белки, сизде соравлар да бар болар? Беринъиз, уялманъыз», – деди ол соьзининъ ызында. Яслардынъ эм кызлардынъ арасыннан бириншилерден болып оьзининъ бир неше соравын орта бойлы, тири коьзли, танъ куьлкиси болган бир кыз уялмай, тартынмай, йигерли болып берип турды. Крымхан Кубраевна онынъ аьр соравын уьйкен эс берип тынълады эм толы явапларын берди. Сонъында, аьли де коьз алдымда, окытувшы куьлемсирей берип: «Аьруьв кыз, сиз ким боласынъыз? Не ерден? Кайсы мектебти битиргенсинъиз?», – деди. – Мен Адил-Халк авылыннан, Лиза Джелкашиева. Эркин-Халк авылынынъ орта мектебин битиргенмен. Институтка туьспеге суьемен, окымага суьемен, педагог болгым келеди…– деп яваплады кыз.

Узын соьздинъ кыскасы, биз окувга туьстик. Лиза Джелкашиева да туьсти. Кызыклы эм сагынышлы студент йылларымыз басландылар. Аьр куьн сайын 3-4 лекция болады. Аьр бирисине барамыз. Окытувшыдынъ айтканларын калдырмай язбага шалысамыз. Аьр бир лекция бойынша практикалык дерис те озгарылады.  Сол дерислерде ким кайдай билим алганы ашык коьринеди. Лиза да ийгилердинъ санында мактавга тийисли болып окыйды.

Бир йол адабиат дерисинде Крымхан Кубраевна бизден кайсы ногай язувшыларынынъ китаплерин окыганымыз акында сорады, газетады окыймыз ба яде йок, деп кызыксынды. Колын коьтерип, Лиза Фазиль Абдулжалиловтынъ, Суюн Капаевтинъ, Салехжан Заляндиннинъ, Айдемир Мурзабековтынъ язганларын окыганын билдирди. Олардынъ шыгармаларынынъ маьнелерин айтып салды. Сол заманда Лиза мага Фазиль Абдулжалиловтынъ «Асантай» повестин эм Суюн Капаевтинъ «Оьтуьв» деген хабарлар йыйынтыгын окымага берди.

Биз, студентлер, кеш болса, институттынъ китапханасына йыйы баратаган эдик. Кайбир заманларда китаплер алувга шеретте де турамыз. Сонъ оларды алып, китапханадынъ окув залында конспектлер этемиз. Сонда да студентлер арасында мен дайым Лизады коьрип туратаган эдим. Лизадынъ студентлер мен катнасувы, айкасувы акында да айтпага керек деп билемен. Ол аьр бир студент пен ортак тил тавып билген, керек ерде коьмегин де этип турган. Ондай мысаллар аз тувыл.

Аьр дайым мени мен хабарласканда: «Анвар-Бек, Адил-Халкка барайык, Кобан авылларын коьрерсинъ, аьдемлери мен танысарсынъ!» – дейтаган эди.

Лизадынъ баславы ман мен бир йол ногай авылларында да болдым, аьдемлери мен де таныстым. Сол йылларда бизим институттагы китапханада миллет тиллеринде шыгатаган газеталар, журналлар, солардынъ ишинде «Ленин йолы» газетасы, болатаган эди. Эм Лиза онынъ аьр бир янъы номерин окымага суьетаган эди. Боьтен де, газетадынъ бетлеринде шыгатаган адабиат бетин. Ол тек окып калмай, газетадагы материаллардынъ маьнеси, туьзилиси эм тили акында оьз ойын ашык кепте бизге, студентлерге, Крымхан Джанбидаевага аз айтпаган. Эсимде, Джанбидаева «Ленин йолы» газетасын оьзининъ дорбасында алып юретаган эм онынъ адабиат бетиндеги бир кесек макалаларын деристе кулланатаган эди.

Бир кере Лиза куьлемсирей берип, мага булай деди: «Анвар-Бек, мен де газетага ятлавымды йибермеге суьемен, сен оны карап шыгарсынъ». Соьйтип, Лизадынъ ятлавлары тек «Ленин йолы» газетасында  тувыл, Терекли-Мектебте шыгатаган «Кызыл байрак» газетасынынъ да бетлеринде шыгып турдылар. Ога экевимиз де суьйинетаган эдик. Йыллар айлак тез оздылар. Институтты битирдик. Дипломлар да алдык. Мен Черкесск каласында «Ленин йолы» газетасында аьрекетлеп басладым. А Лиза Джелкашиевага Дагестанга йолланмага  керек болды.

– Анвар-Бек, сени Кобан еринде калдыраман. А мен сенинъ орнынъа Дагестанга, Ногай шоьлине, йолланаман! Билесинъ ме? – деген соьзлери тап мине буьгуьн айтылгандай болып, аьли де кулагыма шалынадылар. Аманласаяктан алдын йолыгысканда, Лиза мага: – Анвар-Бек, токта! Мен сенинъ эсинъе сосы сыдыраларды туьсирейим:
«Карашайда бийик тавга минип мен,
 Караногай булытларын коьремен…»
Мен эндиги сеннен алдын шоьлге барып, онынъ булытларын да коьреекпен! Бактысы солай да болды. Ол Караногайга кетти.

БИЗИМ ЛИЗА…
Йыллар оздылар эм студент кызымыз айлак сулыплы эм ямагат арасында уьйкен сый-абырай ман пайдаланатаган окытувшы болды. Аьне сол зат акында да бир аз хабарламага суьемен… Лиза Махмудовна Ногай районнынъ Куьнбатар авылына ерлесип, мектебте аьрекет этип баслады. Биринши куьннен алып, ол институтта алган билимин практикада кулланмага шалысты, озгарылатаган дерислеринде алдышы совет педагогларынынъ сулыбын кулланмага каьрледи.

Оьз исинде ол коьплеген методикалык кулланмалары ман да пайдаланып баслады. Энъ де маьнелиси – ол мектебтинъ коллективи мен ортак тил таппага шалысты. Шалыскан мырадына етер дегенге усап, Лиза Махмудовна мырадына етти. Ол коьримли педагог болды. Энъ маьнелиси, балаларды окытув ман бирге ол яратувшылык пан каьрлевин де тасламады. Район газетасынынъ бетлеринде Лиза Махмудовнадынъ аьлемет ятлавлары эм публицистикалык шыгармалары шыгып турдылар.

Олар Ногай шоьлине, онынъ аьдемлерине, табиатына багысланган эдилер. Лиза Джелкашиева Билимлендируьв управлениесининъ, Ногай район администрациясынынъ, Дагестан Республикасынынъ билимлендируьв эм илми министерствосынынъ коьплеген Сый грамоталарына тийисли болып турды. Соьйтип, Куьнбатар авылынынъ орта мектебининъ окытувшысы Лиза Джелкашиева РСФСР-дынъ ат казанган окытувшысы деген оьрметли атка тийисли болганы коьп зат акында айтпай ма экен? Бизим куьнбатаршылар аьлиге дейим де онынъ атын тек ийги ягыннан айтып турадылар, мутпайдылар. Лиза акында соьз бардырылса, авыл мектебининъ эсли окытувшылары Абдулла Янполов, Абусупьян Ганиев, Вайдат Маликова эм баскалары мине буьгуьнлерде  де уьйкен оьктемлик пен «Бизим Лиза» дейдилер.

Мен оьзим де журналист эм шаир кепте тувып-оьскен авылымда, онынъ мектебинде озгарылган йолыгысларда аз болмаганман. Лиза Махмудовнадынъ куллыкты, аьдемлерди сыйлап эм суьйип, олар ман ортак тил тавып билуьви, яныплылыгы оьзине тартпай болмайды. Бакты – байтерек дегенге усап, Лизады бактысы оны оьзининъ тувган-оьскен, яшавга йол берген Карашай-Шеркеш ерине аькетти. Ол белгили язувшымыз Суюн Капаев пен бас косып, сыйлы агайымыздынъ яшавынынъ сонъгы куьнлерине дейим оны ман бирге болды. Олар бир-бирин сыйлап, бир-бирин анълап яшадылар…

Макалады тамамлай келип, мунавдай зат акында айтпасам, соьзим толы болмас деп билемен. Куьнбатар авылында яшаганда, Лиза Махмудовна ногай язувшыларынынъ эм шаирлерининъ язганларын кенъ яйылдырув ман каьрлеп калмай, оьз ятлавлары ман шоьл ерининъ яшавшыларынынъ юреклерине йол тапкан эди. Онынъ бизим Куьнбатар авылына багыслап язган ятлавы, сонъында йырга айланып, мине буьгуьнлерде авылда болатаган баьри ийгиликлерде йырланады. Эм авылдасларым коьнъилде «Завыкланады наьсипли балалар, куьннен-куьнге оьседи Куьнбатар» деген канатлы болып калган соьзлерин кайтаралап турадылар. Акыйкатлай да, Лиза Махмудовна айтканы дурыс болып шыкты – бизим Куьнбатар авылымыз оьрленеди. Оьседи Куьнбатар, оьседи эм онынъ оьсуьвинде окытувшы эм шаир Лиза Джелкашиевадынъ уьлиси де бар… 

А.Култаев.
Суьвретте: Л.Джелкашиева ногай интеллигенциясы ман.