Феруза Дикинова Ногай районынынъ бас орманшысы болып ислейди, сондай ис орынды бардырган ол Дагестанда ялгыз хатын болады. Ногай район кенълигине коьре Дагестаннынъ энъ де уьйкен районы, олай дегенимиз – 900 мынъ гектар ер.
«Орман – ол аьлемет ресурс. Бизим оны ийги этип саклавымызга, байлыгын арттырувымызга тек элимиздинъ экологиялык онъайлыгы бойсынып калмайды, ога савлай планетамыздынъ экологиялык онъайлыгы бойсынады», – дейди Феруза Курманалиевна.
Дагестан Республикасынынъ ат казанган табиатынынъ коршалавынынъ куллыкшысы, Россия Федерациясынынъ ат казанган орманшысы Ф.Дикинова бала заманнан алып ер мен каьр шеккен.
Баьри зат балалыктан басланады. Ферузадынъ атасы дуныядан эрте кешкен, онынъ хатыны Оьтебике 6 бала ман ялгыз калган. Анасы кайдай куллык этсе де, Феруза онынъ янында айланган, коьмек этпеге шалыскан. Боьтен де ол бавда ислемеге суьйген. Кызалакты баьри зат кызыксындырган, ол кайтип кишкей, увак урлыктан уьйкен бадыржан, соган, пыхы оьскенине бек сейирсинген. Солай ок саьбийдинъ энеси де аьдемлерди оьленлер коьмеги мен эмлеген, дарманлар кулланмаган. Сол онынъ оьмирин 102 йылга дейим узайткан.
Сосы баьри затка тешкеруьвли эс этуьви мектебтеги окувыннан сонъ, яс кызды Новочеркассктагы инженер-мелиоративли институтка аькелген. Диплом алып, ол бас деп уьлестируьв бойынша Казаньга барган, сонъ Ногай орман хозяйствосына ислемеге келген. Сол йыллар Ногай орман хозяйствосын Виталий Степанович Ермолаев етекшилеген. Ол яс специалистти кургаклыктан коркпайтаган оьсимликлерди оьстируьвде пайдалы болган маслагатларын берди, коьп затка уьйретти.
1991-нши йылдан алып Феруза Курманалиевна оьзининъ баьри куьшин кургаклыктан коркпайтаган оьсимликлерди оьстирер уьшин 230 гектар ерге орман питомниклерин этуьвге каратты. Соларга усайтаганлар тек Сырт Кавказда тувыл, савлай элимизде болмаган.
Питомниклерде япыраксыз джизгун, ак акаца, кишкей япыраклы карагаш оьстириледилер. Бу тереклер бек баалы кумды беркитетаган тайпалар сырасына киредилер. Ызгы йыллар экологиялык аьллер бек куьшли туьрленген. Козгалатаган кумлар, кум басув арта береди. Сога коьп бетинде сав йыл узагына айлак коьп мал багылувы себеплик этеди.
Ногай район орманшылыгынынъ етекшиси Феруза Дикинова бек коьп куьшин ямагат куллыкка йибереди, ол яс несил алдына шыгып соьйлейди. Оларга тереклер шашув, орман оьстируьв мен байланыслы болган пайдалы маслагатларын береди.
Феруза Курманалиевнадынъ етекшилеви мен районымыздынъ авылларында тоьгерек якты коршалав ман байланыслы болган туьрли шаралар озгарыладылар, айтпага, аьдеттеги Орман шашув куьни.
«Аьр бир аьдем Орман шашув куьнинде оьзи яшаган авылдынъ паркына яде орамына балалары ман, авылдаслары ман, дослары ман шыгып бир неше терек шашса, таман. Эгер аьр бир аьдем оьз бавында емис терек шашса, сонынъ пайдасы бек уьйкен», – дейди Ногай район бас орманшысы.
Феруза оьзининъ каралдысында бек коьп туьрли ярасык шешекейлер, тереклер оьстиреди, арша тереги болса Янъы йыл байрамына карсы туьрли яркыраган ойыншыклар ман ярасыкланган эртегили терекке айланады.
Авыл паркында бу кыскаяклы эмен, кайын тереклер шашкан. Тагы да ол орманда оьскен тереклер уьшин бек тынышсызланады. Феруза Дикинова орманларда от туьсуьвдинъ бас себеби аьдемлер оьзин явапсыз юритуьви болады деп санайды, олар орманда тыншайган мезгилде яккан отты, таьмекисин тымгыстпай калдырып кетедилер, орманга ювык ерлерде кокыс ягадылар, сиселер таслайдылар.
Ногай орманшылык сол барыста белсенли куллык юритеди, от туьсуьвге карсы болган кавыфсызлыкты тутув уьшин белгиленген йоллар ман тергелуьв этилинеди. Авыл советлери мен бирге от туьсуьвге карсы куьплери туьзилген, олардынъ сыраларына авыл поселениелер куллыкшылары, орманшылык инспекторлары эм баска ер кулланувшылар киредилер.
Феруза Курманалиевна орманларды саклавды эм олардынъ байлыгын арттырувды оьзининъ бас борышы деп санайды. Оьз алдына салган борышты толтырувга ол яваплы карайды, дайым да орман хозяйствосы тармагы бойынша оьзининъ билимин арттырувда ислейди, бир соьз бен, куллыгына янын береди.
Вера Львова.
Суьвретте: Ф.Дикинова.
