Кимди урар ердинъ киеси?..

 

– Исмаил, биз Сизди муннан эки йыл артта туьзилген Россиядынъ ногай халкынынъ V курылтайын Уйгынлав комитетининъ активисти, халкымыздынъ патриотларынынъ бириси деп билемиз. Сол курултайдан сонъ Уйгынлав комитети тагы да кайдай куллыклар этип келеди?

– Сиз баьринъиз де районымызда 2017-нши йылдынъ басыннан алып оьткен оьзгерислерге оьзинъиз де шайыт болгансыз. Йылдынъ басланувы ман бирге сайлавлар кампаниясы да басланып, республикадынъ ол замандагы власть органлары ман районымыздынъ ямагаты арасында аьллер, юмсак айтканда, авыр кепте туьзилген эди. Сол йыл май айында Дагестан Республикасынынъ Оькиметининъ Ногай ра- йонынынъ коьшимли малшылык ерлеринде ызгы йылларда законсыз аьлде курылган авылларына официаллы аьлинде статусларын беруьв акында токтасынынъ проекти шыкты. Бу проектти Ногай районынынъ яшавшылары сонда ок макул коьрмедилер. Район активистлери, ямагат ваькиллери йыйылып, курылтай оьткермеге эм сол курылтайда Ногай районы бойынша сол замандагы Дагестан Оькиметининъ политикасы ман макул тувыллыгын билдирмеге токтастылар. Соны ман 2017-нши йылдынъ 14-нши июнинде Терекли-Мектеб авылында Россиядынъ ногайларынынъ V кезексиз курылтайы оьткерилди, сога элимиздинъ коьп регионларыннан 6 мынънан артык ердеслеримиз келдилер. Солай ок курылтайдынъ куллыгында конаклар, кумык эм баска Дагестан эм Россия халкларынынъ ваькиллери де катнастылар. Сол курылтайда сонынъ Уйгынлав комитетин ямагат организациясы кебинде коьшимли малшылык ерлери мен сорав туьз шешилгенше калдырып турмага деген карар алынды.

 

Курылтайдан сонъ Уйгынлав комитети мен уьйкен куллык юритилген, Россиядынъ кубыласындагы туьрли регионларга, Махачкалага бир неше кере бармага туьсти. Оннан баскалай, Дагестаннынъ эм баска субъектлердинъ власть, ямагат ваькиллери мен йолыгыслар оьткерилди. Уйгынлав комитетининъ агзаларынынъ куьши мен «Белое солнце Ногая» деген фильм аьзир этилинди, сол фильмде Ногай районындагы табиат аьллери, Ногай шоьллигининъ кум-такырга айланувы акында соьз бардырылады. Бу фильм 2017-нши йыл казан айында бизим аьрекетимиз бен оьткерилген конференция делегатларына коьрсетилинди. Сол конференцияга Россиядынъ ногайлар яшайтаган баьри ерлериннен де ваькиллер шакыртылды, солай ок конференция куллыгында кумык халкынынъ ямагат етекшилери, солай ок Махачкаладан ямагат аьрекетшилери ортакшылык эттилер. 

2018-нши йыл 25-нши тамбыз айында Нариман авылында коьшимли малшылык ерлерининъ маьселеси бойынша тоьгерек стол оьткердик. Форумнынъ куллыгында «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ председатели Руслан Насыров эм район депутатлары, районнынъ ямагат организацияларынынъ эм партия организацияларынынъ ваькиллери катнастылар. Бу тоьгерек столында коьшимли малшылык ерлерининъ маьселеси бойынша референдум оьткеруьв акында карар алынган эди, ама сол ок референдум, дагестан властьлери ягыннан макул коьрилмегени мен байланыста оьткерилмеди. 

– Быйылдынъ басында, Ногай районына Дагестан Республикасынынъ Аькимбасындагы Ясуьйкенлер советининъ председатели келгенде, Сиз кайдай соравларды коьтердинъиз?

– Быйыл 30-ншы канътар айында, район администрациясында Дагестан Республикасынынъ Аькимбасындагы Ясуьйкенлер советининъ йыйынында «Ногай районынынъ социал-экономикалык оьрленуьви акында» деген соравды ойласувга аьзирлик коьруьв мен байланыста, бу Советтинъ ис туьркими болып кетти. Делегация сырасында ДР Ясуьйкенлер советининъ председатели Абдулла Магомедов, советтинъ секцияларынынъ етекшиси Набиюла Магомедов, советтинъ агзалары Абдурагим Бексултанов, белгили ногай язувшысы Бекбийке Кулунчакова, ДР экономика эм территориаллык оьрленуьв министерствосынынъ АПК боьлигининъ начальниги Герман Султанахмедов эм баскалар бар эдилер. 

Сол куьн мага олар ман йолыгыспага эм коьшимли малшылык ерлери акында маьселеди айтпага, Ногай шоьлининъ кум-такырга айланувы ман байланыста районымыздынъ яшавшыларынынъ юрек авырувын билдирмеге амал табылды. Мен оларга кайтип биз он йыллардан бери Дагестан Оькиметине, баска республикалык власть органларына, ямагатка бизим шоьллигимиз табиат баьле-казасы болаяткан ерге айланувы, тез арада тийисли шаралар коьрилмесе, заман оьтип, кумлар Россиядынъ савлайы кубыласын бийлеп алаягы акында айттым. Бизим хабарымыз ярым саьаттен артык заман бардырылды, бирерде эрислесип те алдык. Мен Ясуьйкенлер советининъ агзаларына коьшимли малшылык ерлери деп аталган ерлер ол дурысында Ногай районынынъ уьштен эки пайы кум-такырга айланып баратаганын билдирдим. Соьйтип, эгер армаганда районнынъ коьшимли малшылык ерлерин йырткыш кепте кулланув койылмаса, биз тезден Европа континентинде шоьллик орынына уьйкен кум-такырларды коьреекпиз. Сол себептен заманды босына йибермей, тез арада шаралар коьрилмеге керек! Мен бу ерлерди Ногай районына кайтармага, тек бизим район сол ерлерде тийисли тергев салмага болаягын беркитип айттым. Ногай район ерлерин Шамиль, Чарода яде Тарумов районлары кулланмага керек тувыл. Сол районлардынъ хозяйстволары бу ерлерди калай кулланганларынынъ сырагыларын биз эндиги эки де коьзимиз бен коьрип турамыз. Отлаклардынъ хыйлы уьйкен кесек ерлерин, олай дегени 60 мынъ гектардан артыгын кумлар бийлеген. 

Янъыларда, 26-ншы увытта, биз, активистлер куьби, районымыздынъ сырт ерлерин айланып рейд этип шыктык. Сонда биз ерине барып, ямагатымыз, республика эм район власть органлары да бу ерлерде кайдай кавыфлык болып турганына тийисли баасын бермейтаганымызды оьз коьзимиз бен коьрдик! Кум-такыры шыккан ерлер оьлшеми биз аьли мунда турып санаганнан да коьп экен, эндигиси сол баьле барганнан-барган сайын артып, ерлеримиздинъ заяланувы тезлик пен оьте береек. Эм сол затты тезлететаган себеплер аз тувыл: ызгы йылларда язда шоьлимизге бир тамшы ямгыр да явмайды, арендаторлар оьз ер участокларында саклайтаган маллар санын нормадан коьпке арттырып саклайдылар, Ногай шоьллигининъ кумланувы ман куьрес юритуьв бойынша тийисли программа да йок.

Арендаторлар ердинъ оьзине беркитилген бир кесегин заялап болып, кошарасынынъ ювыгындагы отлакларды кумга айландырып, баска ер кесегине коьшедилер. Сонынъ сырагысында биз мине аьли сизинъ алдынъыздагы суьвретлерде коьринип турган коьринислерди коьремиз. Сол куьн биз Маныч деген коьлге де бардык, сол коьл солай да бек курыган эм буьгуьнлерде кишкей тузлы шандакка айланып туры. Бизим эсимизде, Арал тенъизининъ курувы кайдай уьйкен табиат баьле-казасына айланганы, кайтип бизге кардаш каракалпаклар ман казахлар кум ман туз катыскан шанълы ел боранларыннан азап шегетаганлары. Бизге де сондай аьлге эндигиси биз оьзимиз туьспеге болатаганымызды анъламага заман еткен. 

Районымыздынъ сав активине: район администрациясына, район Депутатлар йыйынына, полицияга, яс- уьйкенлер советине, экологларга, ямагат организацияларына баьри куьшимизди де районымыздынъ ерлерин саклав уьшин бирлестирмеге, баьримизге де бирге косылып кумлардынъ шапшувы ман куьреспеге керек деп ойлайман. 

Менимше, Ер – ол тири зат, сонынъ акында сизинъ (хабарласувды юритуьвшидинъ) «Ер тамыры» деген хабарынъызда да сорав ашык коьтериледи. Дурысында да, ер коьпке дейим уьндемей даянады ога карсы этилинетаган ебирликти, корлыкты. Сонъында онынъ киеси аьдемди урмай болмайды. Тек урган заманда ол сорамайды бизден ким куьнали, ким куьнасиз деп. Сырагысында баьримиз уьшин де тенъ уьйкен кум-такырлар бийлеек ата юртымызды…

– Уйгынлав комитети келеекте кайдай куллыклар юритпеге ниетленеди?

– Биз эндигиси Халк комитети деп аталамыз, неге десе курылтайдан сонъ йыл ярымнан артык заман оьтип барады, сол себептен бизге V курылтайдынъ Уйгынлав комитети деп аталып калганымыз дурыс болмайды. Соны ман бирге организациямыздынъ Уставында да аьр йыл ярым оьткеннен сонъ сонынъ председателин сайлавлар каралган. 27-нши увытта биз эсап-беруьв сайлавлар йыйынын оьткердик, сонда эндиги Халк комитетининъ председатели этип Арслан Рамазан увылы Нуковты сайладык. Уйгынлав комитети мен етекшилик эткен Рустам Адильгереев бизим басшымыз болып калады, ол аьли председательдинъ орынбасары, соны ман бирге ол район Депутатлар йыйынынынъ депутаты да болады эм бизи мен бирге халкымыз уьшин армаганда да исин бардыраяк. 

Халк комитетимиз бу айдынъ ишинде оьткерилеек бир неше шаралар белгилеген. Биз районымыздынъ, бизим ердеслеримиз кайсы ерде яшаганына да карамастан, савлай халкымыздынъ маьселелериннен шет кагылып калмаймыз. Бизим куллыгымыздынъ туьп маьнеси, негизи – ол коьшимли малшылык ерлерин Ногай районынынъ юрисдикциясына кайтарув. 

Ногай районымыздынъ сыйлы яшавшылары, районымыздынъ кырында яшайтаган ердеслеримиз, сизге белсенли болынъыз деп тилеймиз. Эгер сизде бизим тувган еримизди ийгилендируьв бойынша ойларынъыз, ниетлеринъиз бар болса, бизге язынъыз, занъ согы-нъыз, биз сизи мен аьллесуьвге дайым да ашыкпыз. Сиз бизим йолымызды, ой-ниетлеримизди дурыс коьретаган болсанъыз, бизге эм халкымызга хайыр аькелмеге суьйиминъиз бар болса, бизим организациямызга туьсинъиз.

Хабарласувды Магомет-Али Ханов юриткен. 
Суьвретте: кум-такырга айланган шоьл.