… Халкым, сенде меним баьри
Керегим,
Тамырласкан сени минен
Юрегим,
Сен тувылма, меним сынмас
Дирегим,
Сынмас дирек, алал юрек
Сен, халкым!
(С.Капаев).
Быйыл Карашай-Шеркеш Республикамыздынъ оькиметлигининъ, айырым субъект кебинде туьзилуьвининъ 100 йыллыгы белгиленеди. Бир оьмирдинъ бойында туьзилислер де, яшав аьллери де авыстылар, юртымыздынъ халклары коьплеген кыйынлыкларды басларыннан аткардылар, янъы, ярык яшавды туьзуьвде бир ниетликти коьрсетип, онынъ оьрленуьвине эм шешекейленуьвине шалысып аьрекетледилер. Белгилисинше, яшавда аьр бир янъылык, туьрленис енъилиннен болмайды эм оларды яшавга эндирер уьшин халкты тувра йолга салаяк, бажарылаяк ислерди етекшилеек уьшин зегенли, билимли, сулыплы аьдемлеримиздинъ саныннан ийгилери басшылавшы ис орынларга салынадылар.
Республикамыздынъ мерекели йылында онынъ ямагатшылык-политикалык яшавына, коьплеген янъылыкларды, законшылык негизлерди аьрекетке киргистуьвге уьйкен уьлисин киргисткенлердинъ, зегенли басшы болып узак йыллардан бери ислеп келеятырганлардынъ бириси Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Правительствосынынъ Председателининъ орынбасары, белгили оькиметлик аьрекетши-политик, Россия Федерациясынынъ Федераллык Йыйынынынъ Федерация Советининъ агзасы Джанибек Юнусович Суюнов болады. Сосы куьнлерде онынъ болаяк ийгилиги – сыйлы мерекеси, республикамыздынъ мерекеси мен бир йылда рас болганы ман байланыста да, Джанибек Юнусовичтинъ юртымыздынъ оьрленуьвине киргисткен номай уьлиси, онынъ аьрекети акында айтпай болмаймыз.
Эр йигит Эл уьшин тувады
Бурынгы ногай авылларынынъ бириси – Эркин-Юрттан шыккан зегенли язувшылардынъ эм шайирлердинъ, аьлимлердинъ эм аьскерши етекшилердинъ, тагы да коьплеген кеспи усталарынынъ санында яшавын Элининъ, халкынынъ оьрленуьвине багыслаган ердесимиз Джанибек Юнусович Суюнов язлыктынъ аьлемет ярасык, тоьгерек табиатты оьленнинъ ясыл куьйизи каплаган, авады шешекейлердинъ ийиси-кокысы бийлеген шакта тувган.
Коьплеген авыл балаларындай болып, Джанибек Суюновтынъ да балалык шагы ногайдынъ белгили язувшылары оьз шыгармаларында эжуьвлеген толы толкынлы Кобан сувынынъ ягасында озган.
Ерли мектепте орта билим алган сонъ, ис аьрекетин ерли совхозда баслаган. Ясы еткенде, Джанибек Юнусовичти оьз аьскершилик борышын толтырмага шакырадылар. Ол кызметин тыс кыралда – Венгрияда оьткен. Мунда да ердесимиз оьзин ийги яктан коьрсетип, ата-анасынынъ эткен сенимин аклап билген. Булайда айтып озайык, Уллы Аталык кавгасында катнаскан, Элимизди явдан коршалаган Джанибек Юнусовичтинъ атасы Юнус Хамидович оьз аьвлетлери уьшин шынты йигитликтинъ, намыслыктынъ, тувган Элге алаллыктынъ уьлгиси болган. Юнус Хамидович кавгадынъ отлы йоллары ман Эльбага дейим еткен, мунда Енъуьв куьнин йолыккан. Атасы Юнус Хамидовичтинъ эм анасы Пашахан Салимовнадынъ ярык келбетлери юрегинде турган Д.Суюнов олардынъ сыйын йогары тутып, аьскерде де шалысып, оьзининъ атын ийги яктан айттырган.
Намыслы кызмет кылувы, йогары уйгыншылык болымлыклары уьшин Джанибек Юнусовичти аьскершилик кесегининъ командованиеси Москвага окувга йибереек болып та шалысты. Ама авыл ясына тувган юртына кайтпага буйырды. Джанибек Юнусовичтинъ оьктемлик пен эскеруьвинше, аьскер сыдыраларында савлай аьскершилик кесектинъ ишинде ол сынъар болып коммунистлик партиядынъ сыдыраларына туьскен. Аьвелде, Совет Союзы заманларында, белгилисинше, партиядынъ агзасы болув ямагат арасында сыйлы болган.
Тувган ердинъ «алавын» яслайыннан сезген Джанибек Суюнов коьплеген авылдаслары данъылда аьрекетлеп, эгин оьстирип, ислейтаганларына, ер – баьрисин асырайтаганына шаат болып, яшавында кайдай йолды сайлаягына эш шекленмеген: ол оьзининъ кесписин авыл хозяйствосы ман байланыстырган. Ставропольдинъ авыл хозяйство институтын етимисли кутылып, Джанибек Суюнов агрономнынъ кесписин алган. Ол ерли «Эркин-Юрт» совхозында ислеп баслаган.
Йогары билимли яс специалисттинъ болымлыкларын коьрип, оны Адыге-Хабль КПСС райкомынынъ инструкторы этип саладылар. Аьвелги совет йылларында коммунистлик партиясы кыралымызда оькиметтинъ уьйкен политикалык, идеологиялык куьши болган органы эди. Онынъ туспарлавы ман коьплеген ислер бажарылганлар, коллективлерде социалистлик базласувлар уйгынланганлар. Партиядынъ сыдыраларына билимли, болымлы яс аьдемлерди алганлар. Джанибек Юнусовичтинъ де уйгыншылык сулыплары билинмей калмаганлар. Болымлы, кайратлы яс аьдем уьш йылдынъ бойында райкомда ислеген. Оннан сонъ, ол «Икон-Халк» совхозынынъ партия комитетин басшылаган.
Тынышсыз юрекли, кайратлы яс аьдемнинъ шалыскырлыгы, оьз исинде янып ислейтаганы билинмей калмаган. 1989 йылда Джанибек Суюновка «Эркин-Юрт» совхозын басшылавды сенгенлер. Авыл аьдемлери арасында уьйкен сый ман пайдаланган, олар ман биртиллик тавып билген ердесимиз оьзине этилген сенимди толылайына акламага шалысты.
Сол йылларда «Эркин-Юрт» совхозы уьйкен хозяйстволардынъ бириси эди. Эм онда куллыкларды йорыгы ман бардырар уьшин сулып та, билим де, аьдемлер мен айкасып, анълавлык тавып билуьв де керек эди. Сол баьри де касиетлер Джанибек Юнусовичте бар эдилер. Оьзи басшылаган хозяйствосы, куллыкшылары, тувган авылы, юрты уьшин яны авырган яс аьдем баьри ислерди тебенли уйгынламага керек болды. Онынъ басшылавы ман «Эркин- Юрт» совхозы областьтинъ алдышы авыл хозяйство предприятиелерининъ бириси болды. Секер шувылдырды, бийдайды, арпады, наьртуькти оьстируьвде эм оьзге баска коьрсетимлерде совхоз тек алдыга барып, савлай Карашай-Шеркеш ерине данъклы хозяйство болды.
Джанибек Юнусович, боьтен де, аьдемлердинъ маьселелерин шешуьвди бас орынга салып, оьзининъ авылдаслары, эм аьле совхоздынъ (баьри де боьликлерининъ) куллыкшылары акында каьр шегуьвине уьйкен маьне беретаган эди. Ога кайдай сорав ман, тилек пен келген аьдемди Джанибек Юнусович бир де арт кайтармаган, онынъ соравын шешпеге шалысып турган. Суьйтип, коьп йыллар артта Д.Суюновтынъ авылдасларынынъ бириси ога келип, колындагы медициналык кагытты коьрсеткен. Ол кыз баласы каты авырып, авыр операция этилмеге кереги, эм сол операция тоьлевли эм айлак баа экени акында билдирген. «Баладынъ яшавы сенинъ колынъда», деп тилегин Джанибек Юнусовичке караткан.
Ол сол саьат бухгалтерди шакырып, операция уьшин акша амалларын счетты тоьлевге йибермеге тапшырган. «Бергеннинъ колы курымас» дегенше, Д.Ю.Суюновтынъ юрегининъ алаллыгы ман, янавырувлыгы ман бала оьлимнен куткарылган, ден савлыгы ийгилендирилген. Оьсип, яшавда оьзининъ бактысын туьзгенде де сол кыз баладынъ аьели де, оьзи де сол ийгиликти эш мутпайдылар, буьгуьн-буьгеше де разы боладылар.
Эм сондай разылык соьзлерин сыйлы ердесимизге аьле де коьплеген аьдемлер, тек ногайлар тувыл, республикамыздынъ туьрли миллетли яшавшылары да билдиредилер, неге десе Джанибек Юнусович коьплеген маьселели соравларды шешуьвге оьз ярдамын этип турган эм соьле де этеди. Мысалга, «аьдем тек оьтпек пен ток тувыл» дегенше, Эркен-Шахар поселогынынъ яшавшылары – христианшылар уьшин килсединъ йоклыгы акында билдиргенде, зегенли басшы оларга меканды сатып алмага ярдамласкан.
Д.Суюновтынъ халкка эткен ийгиликлери сансыз демеге болаяк. Ораза байрамда, Курман байрамда, баска ийгиликлерде тоьгерек авыллардынъ ясы уьйкенлерине савга этилип, олар оьз- лери акында каьр шегуьвди сезип турганлар.
Кишкейлер мен де, ясы уьйкенлер мен де биртилликти тавып билген Джанибек Юнусович, боьтен де, берген соьзине берклиги мен, йогары аьдемшилик касиетлери аркалы сыйды тувдырган. Тенъ дослары, авылдаслары арасында «Оннан тек этермен деген соьзди эситсенъ, тамам, сонъ этеегине эш шекленмеске болаяк» деген соьз-лер юретаган эдилер. Эм юрегининъ ашыклыгы, ярдам этуьвге аьзирлиги Д.Суюновта буьгуьн-буьгеше де онынъ яшав келбетининъ энъ де ийги эм яркын бетлери боладылар.
Соьзсиз де, ерли «Эркин-Юрт» совхозы сол авыр, туьрлендируьвлер йылларында яс басшыдынъ туспарлавы ман алдышылардынъ санына шыкты. Эм Д.Ю.Суюновтынъ каьр шегуьви мен аьдемлердинъ де, хозяйстводынъ да берекети мол болып барды. Кыйын акларыннан баска, совхоздынъ куллыкшылары яшавда болатаган ийгиликлеринде де аьр яклы демевди – акша ман болсын, онъыс пан яде кой ман болсын, оьзлерине эс этуьвди сезетаган эдилер.
Оьз халкы уьшин янавырувлыгы ман Д.Суюновтынъ эткен маьнели ислерининъ бирлери – ол облисполкомнынъ токтасы ман РФ авыл хозяйство министерствосына аьризелеп, маглуматларды да ярастырып, аьвелде «Юбилейный» совхозына берилген 350 гектар ерди, «Маяк» пруд хозяйствосына берилген 28 гектар ерди, Эркин-Шахар секер заводына берилген 100 гектар ерди «Эркин-Юрт» совхозына кайтарган. Совхозды басшылаган йылларында мунда ерли хозяйстводынъ оьз термени, пекарнясы эм туькени курылган. Авылда курылысы басланган ФАП-тынъ курылысын бажарып, оны кулланувга берген.
Зегенликтинъ йолы ман
«Аьдем иси мен ярасык» дегенше, эткен истинъ тамамлары да, етимислери де аьдемнинъ тек каныгыслы куллыгы, шалысувлыгы аркалы табыладылар. Джанибек Юнусовичтинъ уйгыншылык сулыбына, терен билимлерине эс эткен юртымыздынъ басшылыгы онынъ зегенлиги янъы ис орынында керегеегине эс этип, оны йогары ис орынына салдылар. 2000 йылда Д.Ю.Суюнов Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Халк Йыйынын (Парламентин) басшылады. Сол йыллар яс республикамыздынъ оькиметлик курылысынынъ шагы эдилер. Экинши кере сайланган Халк Йыйыны республикадынъ яшавшыларынынъ онъайлыкларын, яшав аьллерин ийгилендируьв уьшин янъы законларды алмага, юртымыздынъ тебенли оьрленуьвининъ негизин салмага керек эди. Халк сайлаган элшилер, бириншилей, оьз сайлавшыларынынъ сенимлерин акламага керек эдилер. Юртымызда авыр ямагатшылык-политикалык аьллер туьзилген сол йылларда Джанибек Юнусовичке Парламентти басшыламага буйырды. Эм республикамызда яшайтаган баьри миллетлердинъ, хаклардынъ арасында келисуьвликти, татымлыкты саклав, биргелес аьрекетликти уйгынлав уьшин уьйкен зегенлик, бай сулып, терен билимлер керектилер. Сол баьри де затлар Джанибек Юнусовичте бар эдилер. Ол юртымызда яшайтаган баьри халклардынъ пайдаларына оьзининъ болымлыкларын кулланып билди. Зегенли ердесимиздинъ аты тек Карашай-Шеркеш Республикасында тувыл, аьле савлай Керуьв Кавказда эм онынъ тысында да белгили болды. Терен ойшылы политик болып, Д.Суюнов кырал басшылыгы озгарган коьплеген йолыгысларда катнаскан.
Юртымыздынъ Парламентин басшылаган йылларында Джанибек Юнусович Россия Федерациясынынъ Федерация Советининъ агзасы этилип сайланды. Ол Федерация Советининъ конституциялык законшылык эм суд-праволык соравлары бойынша комитетининъ агзасы болган. Кыралымыздынъ Федераллык Йыйынынынъ йогары палатасы – Федерация Совети, белгилисинше, конституциялык законлардынъ йорыклы аьрекетлигине коьз салады, оьзге маьнели оькиметлик соравларды шешеди. Эм бу йогары органында аьрекетлик, соьзсиз де, уьйкен сый эм ердесимиз уьшин оьктемликти тувдырады. Айтпага тийисли, сол аьрекетликти йогары оьлшемде юргистер уьшин Д.Ю.Суюнов экинши йогары билимди – юриспруденция факультетин кутылып, юристтинъ кесписин алган.
Ердесимиздинъ Федерация Советинде ислеген шакта эткен ийгиликлерининъ бириси – ол Чернобыльдинъ сонъалыкларын тайдырувда катнасканлардынъ оьткир маьселесин шешуьв болды. Сол заманларда чернобыльшилерге социаллык пособиелердинъ оьлшеми тоьменлетилип, савлай кыралымыз бойынша забастовкалар эм митинглер уйгынланатаган эдилер. Сондай коьринис бизим юртымызда да болды. Республикамыздынъ чернобыльшилери болжалсыз митингти билдирген эдилер. Джанибек Юнусович сол митингтинъ катнасувшыларынынъ бириси мен йолыгысып, олардынъ соравын Халк Йыйынынынъ сессиясында, сонъ Федерация Советинде коьтермеге соьз берген. Айтканындай, Д.Ю.Суюновтынъ баславы ман сол маьнели сорав Федерация Советининъ йыйылысынынъ куьн йосыгына киргистилип, чернобыльшилерге социаллык тоьлевлерди кайтармага токтас алынды. «Эсимде, сол сорав шешилетаган куьн Туладынъ чернобыльшилери Манеж майданына келип, Жуковтынъ эстелигининъ туьбине оьзлерининъ медальлерин, оькиметлик савгаларын калдырган эдилер – олар соравлары тап сол куьн шешилгени акында аьле де билмейтаган эдилер…», – деп кызыклы хабарлады Джанибек Юнусович.
Джанибек Юнусович бизи мен йолыгыста хабарлаган эскеруьвлерине коьре, ол Федерация Советининъ элшилигининъ, Кубыла федераллык округынынъ Парламент етекшилерининъ санында коьп кере тыс кыралларда – Кувейтте, Бельгияда, Швейцарияда, Америкадынъ Биргелестирилген Штатларында, Бахрейнде болган. Сол кыраллардынъ Парламентлерининъ басшылары ман кызыклы йолыгыслар озганлар, парламентлик аьрекетликти оьрлендируьвде сулып пан боьлискенлер, коьплеген пайдалы эм маьнели соравларды шешкенлер. Д.Ю.Суюновтынъ белгилевинше, Федерация Советинде ислегени уьйкен яваплыкты тувдыратаган эди, соны ман биргесине законшыгарувшылык аьрекетте бай сулыпты алмага себеп болган.
«Коьп яшаганнан сорама, коьп коьргеннен сора» дегенше, Швейцарияда Кызыл Каш Орталыгында, Халклар ара Олимп комитетинде болганы акында да яркын эскеруьвлер зегенли политиктинъ юрегинде калганлар. Сол аьр бир йолыгыстан, эстеликли ерлерде болувдан, соьзсиз де, тек пайдалы затларды юртымызда да калай болдырмага кереги акында ойлар тувганлар.
2003 йылдан алып Джанибек Юнусович Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Правительствосынынъ орынбасары болып ислейди. Соннан бери оны бир неше яваплы ис орынларга да салганлар. 2004 йылда КЧР Правительствосынынъ Аппаратынынъ етекшиси, 2004-2005 йылларда КЧР Президентининъ Администрациясынынъ Басшысы болып, оннан сонъ соьлеге дейим КЧР Правительствосынынъ Председателининъ орынбасары болып етимисли ислейди.
«Ийгиликтинъ оьркени узак»
Джанибек Юнусовичтинъ яшавга эндирген пайдалы ислери аз тувыллар.
Мине калай хабарлайды Д.Ю.Суюнов пан бир кесек заманды бирге ислеген, оны аьруьв билген абырайлы ясы уьйкен, Карашай-Шеркеш оькиметлик службасынынъ сыйлы аьрекетшиси, ис ветераны Ажмагомед Эреджепович Катаганов:
– Мен Джанибек Юнусовичти коьп заманнан бери таныйман. Ол аьле «Икон-Халк» совхозынынъ партия комитетининъ секретари, «Эркин-Юрт» совхозынынъ басшысы болган заманда коьп кере расатаган эдик. Мен партия обкомында ислеген заманларымда, биз сайлавлар соравы бойынша яде газетага кол басув кампаниясы шагында, партия обкомынынъ тапшырувы ман авыл хозяйстволарында йыйы болатаган эдик. Тап сол йыллардан алып мен Джанибек Юнусовичтинъ айлак кайратлы, зегенли яс басшы экенин коьрдим. Халкы, тувган юрты уьшин янавырувлыгын ясырмай, ол колыннан келген баьри затты этпеге шалысатаган эди.
Д.Ю.Суюновтынъ каьрлеви мен Эркин-Юрт, Эркин-Халк, Адил-Халк авылларына, Евсей хуторына газ йолы еткерилди. Авыл яшавшылары уьшин сол ийгиликти этер уьшин неше яваплы кисилер мен йолыгыспага, соьйлеспеге керек болды. Осал яшайтаган аьеллерге, ялгыз карт аьдемлерге ол газ йолларын аьле тегин де киргисттирди. Бек уьйкен ярдамын Джанибек Юнусович билимлендируьв учреждениелерине эткен. Айтпага, онынъ каьрлеви мен Адил-Халк авыл окытувшыларынынъ тилеги мен склад меканын реконструкциялап, онда баслангыш мектеп ашылган, соьлеги заманда онда балалар бавы орынласады. Эркин-Халк авылынынъ «Куьпелек» балалар бавына Д.Суюнов газ киргисттирген. Эркин-Юрттынъ мектебине ремонт этилген. Аьле Адил-Халк авылында мешит онынъ уьйкен демеви мен курылган. Неше бир яс аьдемлерге окувга туьсуьвде, куллыкка орынластырувда Д. Суюнов ярдамын эткен. Ол совхозды басшылаган шакта йыл сайын 30-45 студент ясларына эм кызларына стипендия да тоьлеген.
Джанибек Юнусовичтинъ Ногай районын туьзуьвге эткен косымы савлай халкымыз уьшин тарихлик ис, уьйкен ийгилик, деп билемен. Онынъ коьз салувы ман, баьри ислерди йорыкластырув ман туьзуьвшенлик ис бардырылды. Парламентте ислеген шагында Д.Ю.Суюновтынъ тарихте калган тагы да бир иси – ол Кобан-Халк авылынынъ атын кайтарув болды. Бу авылды поселоктынъ туьзилисине косып, кала кепли поселок деген статус берилеек заманда, онынъ шалысувы ман, ногай халкынынъ ямагатшылык аьрекетшилери мен бирге озгарган исинде авылдынъ аты да, оьзи де сакланды.
Джанибек Юнусовичтинъ каьрлеви мен Адил-Халк, Эркин-Халк, Эркин-Юрт авыллары, Евсей хуторы уьшин 2002 йылда сув насос станциясы курылды.
Айткым келетаганы сол, 1999 йылда Джанибек Юнусовичтинъ болымлыкларына эс этип, оны депутатлардынъ республикалык советине айырдылар эм 2000 йылда тап биринши сессияда депутатлар ога юртымыздынъ Халк Йыйынын (Парламентин) басшылавды сендилер. Сол йыллар юртымыздынъ тарихинде айлак авыр, сынавларды тувдырган йыллар эдилер. Миллетлер соравы тувган заманда Джанибек Юнусовичке зегенли токтасларды алмага керек болды. Кайдай кыйынлыкларга да карамай, ол Парламентте керекли комитетлерди туьзди, олардынъ басшылары этип, сулыплы, билимли аьдемлерди айырды. Джанибек Юнусович сол йогары орында баьри миллетлердинъ элшилери мен де биртиллик, анълавлык тавып билетаган эди. Айлак кыска заманнынъ ишинде ол Халк Йыйынынынъ туьзилисин кепледи, законшыгарувшы органынынъ аьрекетин уйгынлап, йорыклы этип билуьвин коьрсетти. Сессиялар заманы ман озгарылатаган, керекли законопроектлер алынатаган эдилер.
Эки йогары билими болган Д.Ю.Суюновтынъ зегенлиги билинмей калмады, оны Федерация Советининъ агзасы этип айырдылар. Менимше, ол уьйкен сый эм яваплык.
Бир кесек заманды мен Джанибек Юнусовичтинъ ярдамшысы болып иследим. Эм онынъ йогары аьдемшилик касиетлерине, эткен ийгиликлерине шаат болдым. Тек бир мысалды келтирейим: бир кере Джанибек Юнусовичке калада яшайтаган кыскаяклы оьзининъ тилегин каратты – ол сакат баласы бар экени эм телефоны болмаган себепли, тезлик ярдам машинасын уьйге шакырмага маьселе болатаганын анълатты. Сол йылларда телефон йолы баьри де уьйлерге еткерилмеген эди. Джанибек Юнусович кыскаяклыдынъ тилегин тез ок толтырды. Эм ондай мысалларды коьп келтирмеге болаяк. Боьтен де, Джанибек Юнусович ердеслерине, Ногай районынынъ яшавшыларына оьз ярдамын этпеге, пайдасын тийдирмеге шалысатаган эди эм соьле де оьзиннен ярдам саклайтаган аьр аьдемге демевин этеди.
Белгилегим келетаганы сол, Джанибек Юнусович Суюнов кобан ногайлары арасында Парламенттинъ биринши Председатели, Федерация Советининъ биринши агзасы болган. Сол зат пан биз оьктемлимиз.
Яшавында етип келген сыйлы мерекеси мен Джанибек Юнусовичти ак юректен кутлайман, уьйкен наьсипти, берекетти, узак оьмирди сагынаман! Джанибек Юнусович – ногай халкымыздынъ уьйкен диреги!
Муратхан Аджигереевна Михайлович, Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Халк Йыйынынынъ депутаты:
– Джанибек Юнусович Суюновтынъ ярасык мерекеси алдында онынъ акында йылы соьзлерди тагы да бир кере айтпага амал болганы уьшин бек разыман. Ол ногай халкынынъ алал улларынынъ, яркын инсанларынынъ бириси. Джанибек Юнусовичти мен эртеден, ол партия райкомынынъ инструкторы, «Икон-Халк» совхозынынъ парткомынынъ секретари болып ислеген заманнан алып таныйман. Аьвелги йылларда сондай кайратлы, болымлы ясларды ис басамагы ман йогары орынларга салатаган эдилер. Джанибек Суюнов оьзин билимли, сулыплы яс специалист, сонъ «Эркин-Юрт» совхозынынъ басшысы этип коьрсетти.
Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Халк Йыйынынынъ (Парламентининъ) Председатели этилип сайланганда, Джанибек Юнусовичке айлак кыйынлы, юртымызда парламентаризм туьзилуьв шагында болган заманында ислемеге керек болды. Бу шакта шекленуьвлер де, туьзуьвшенлик ойлар да коьп эдилер эм туьрли халклардынъ элшилерининъ арасында тувган ойларды тынълап, ол тек дурыс токтасларды алмага керек эди. Джанибек Юнусович оьзин зегенли, ойшылы етекши этип коьрсетти. Халк Йыйыны яшавшылардынъ онъайлыгына каратылган законларды алатаган эди эм солардынъ ишинде дурыс ойларды кеплев де енъил тувыл эди. Джанибек Юнусович сол баьри де сынавларды сыйлык пан оьтти, онынъ басшылавы ман республикамыздынъ оькиметлигин курылыс сулыбы беркиди. Баьри парламентарийлер де, Джанибек Юнусович оьзи де туьзуьвшенлик исин етимисли бардырдылар. Ол соьлеги заманда да яваплы куллыкты юргистеди. Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Правительствосынынъ орынбасарынынъ ис орынында зегенли ясымыз оьзининъ аьрекетин етимисли бардырады.
Джанибек Юнусович яшав йылларынынъ ясы ман зегенликтинъ аьлемет ярасык шагына еткен. Ол оькиметлик политик болып та, аьел басшысы болып та, балаларын оьстирип, ян досы Татьяна ман йиенлерине куванатаган шагына да етпеге уьлгирген. Бу баьри затлар – уьйкен наьсип. Эм сол наьсиптен олар бир де айырылмасынлар. Мен Джанибек Юнусовичти сосы ийгилиги мен ак юректен кутлайман, ога берк ден савлыкты, коьплеген ийгилик- лерди сагынаман.
Эстеликли заманларды эске алып
Яшавда эстеликли, юректе йылувлыкты тувдыратаган коьплеген ислер, вакытлар, йолыгыслар боладылар. Джанибек Юнусович те, оьзининъ аьрекетлеп баслаган, яслык йылларын эсине туьсирсе, бир аьлемет ис коьз алдына келеди. Тагы да бир кайтаралап айткымыз келетаганы сол, онынъ яшавы, бактысы халкы уьшин ийгиликлерди этуьвге багысланган эди. Сондай бир эстеликли ислердинъ бириси – ол юртымызда белгили совет футболшылары ман йолыгыс-ойын озгарув эди. Д.Суюновтынъ хабарлавынша, 1989 йылда, ол «Икон-Халк» совхозынынъ парткомынынъ секретари болган заманда, край спорт комитетиннен ога бизим якларга Совет Союзынынъ спортшы-ветеранларынынъ йыйылма командасы келетаганы акында билдиргенлер. Сол заманларда «Шаьбден» футбол командасы да областимизде данъклы болып, юртымызда куьшли команда эди. Д.Суюнов Россиядынъ йыйылма командасын Икон-Халкка шакырып, футбол йолыгысын озгармага токтасады. Область спорт комитетиннен йолыгысты Черкесскте, «Нарт» стадионында озгармага да тилек салганлар. Ама Джанибек Юнусович унамаган, ердеслери уьшин сол эстеликли йолыгысты Икон-Халк авылында уйгынламага токтаскан.
Соьзсиз де, йолыгыс айлак кызыклы эм каты сынаста озды. Россиядынъ айтувлы спортшылары Э.Стрельцов, Г.Хусаинов, В.Иваненко, А.Кирюхин, А.Елизаров эм оьзгелер мен сынаспага бизим спортшыларымыз уьшин уьйкен сый эм болымлыкларын сынав болды. Ойын озган заманнынъ ишинде «Шаьбден» футболшымыз Славик Кубеков бир голды куьндеслерининъ капысына киргистип, командамызга енъуьвди аьжетсизледи.
Сол куьн майданга тоьгерек авыллардан йыйылган халкымыздынъ куванышы айлак уьйкен эди. Йолыгысты уйгынлавшылар конакларга сыпыра тизип, оларды сыйлап, ногайдынъ конакбайлыгын коьрсеттилер. Джанибек Юнусовичтинъ йылы эскеруьвлерине коьре, футбол йолыгысы май айынынъ сонъында озганы ман байланыста, бав елек (клубника) пискен шагы эди эм айтувлы спортшыларга сол аьлемет емистен аьр кайсысына экисер кишкей шетен берип йибергенлери де, олардынъ коьнъиллерин оьр эткен. Конаклар сондай исси йолыгувды баска бир ерде де коьрмегенлери акында айтып, оьзлерининъ уьйкен разылыгын билдирип кеткенлер.
Атлары савлай кыралга белгили футболшылары ман йолыгыс халкымыздынъ йылязбасында яркын бет болып калды.
Сый да – сыйлыга
Айтувлы оькиметлик аьрекетши-политик, сыйлы ердесимиз Джанибек Юнусович Суюнов коьп йыллардынъ бойында, Элимиздинъ, республикамыздынъ халкларынынъ пайдасына аьрекетлегени уьшин йогары оькиметлик савгаларга тийисли этилген. Д.Ю.Сую- нов «Карашай-Шеркеш Республикасынынъ алдында сыйлары уьшин» ордени мен савгаланган. 2007 йылда ога «Карашай-Шеркеш Республикасынынъ авыл хозяйствосынынъ сыйлы куллыкшысы» деген оьрметли ат берилген. Д.Ю.Суюновтынъ савгалар «куржынында» Россия Федерациясынынъ Федерация Советининъ, КЧР Халк Йыйынынынъ Президиумынынъ Сый грамоталары, «Россиядынъ Парламенти» отличие белгиси, Керуьв-Кавказ аьскершилик округынынъ аьскершилерининъ отличие белгиси, «Федерация Совети, 15 йыл», «Федерация Совети, 20 йыл», «Кубыла Осетиядынъ 25 йыллыгын белгилев мен байланыста» деген медальлер бар.
Бу эм оьзге савгалардынъ артында энъ бас деп арымаслык куллык этуьв, оьз борышларын намыслы толтырув, юрегиндеги тынышсызлык эм янавырувлык, оьз Элин, халкын куьшли суьюв турадылар.
Наьсиптинъ булаклары
Аьр кимге яшавда ислерге даьврендиретаган, куьш-коьнъил беретаган – ол аьел. Аьелде туьзилген анълавлык, татымлык, бирин-бири сыйлавлык наьсиптинъ булаклары боладылар. Ата-анасы Юнус Хамидовичтен эм Пашахан Салимовнадан ийги тербия алган, оьзинде олардан коьшкен йогары аьдемшилик, куллыксуьерлик, алаллык касиетлерин Джанибек Юнусович оьзининъ балаларында да тербияламага шалысты. Оьзининъ алал косагы Татьяна Тогановна ман бирге олар уьш балады оьстирдилер. Кайсы ата-ана да балаларына билим бермеге, олардынъ яшавда орынларын тавып, алган кеспилери мен халкка пайда аькелгенлерин сагынады. Суюновлардынъ да балалары олардынъ сенимлерин акламага шалысып яшайдылар. Тувынъыш кызлары Джульетта орта мектепти алтын медальге, сонъ Ставропольдинъ медициналык академиясын кызыл дипломга кутылып, алган кесписи бойынша етимисли аьрекетлейди. Ол медициналык илмилерининъ кандидаты, Москвада стоматологиялык поликлиникадынъ боьлигининъ заведующийи болып ислейди. Джульеттадынъ улы Рауль мектеп окувшысы, ол теннис спорты ман кызыксынады, россиялык эм аьле халклар ара сынасларда катнасып, йогары етимислери мен кувандырады.
Д.Ю.Суюновтынъ улы Эльдар юристтинъ кесписин алган, ол бир неше йылдан бери Карашай-Шеркеш Республикасынынъ оькиметлик турак коьз салув Управлениесининъ басшысынынъ орынбасары болып ислейди. Ол да аьел туьзип, оьзининъ ян досы Эльвира ман уьш балады – Эмилияды, Эмирди эм Эвелинады тербиялайды.
Суюновлардынъ кенжепайлары Якуб та врач-стоматологтынъ кесписин алган. Ол да аьели мен Москвада яшайды, ян косагы Айнара ман кишкенекей Софияды оьстиредилер.
Балалар, йиенлер бирге йыйылсалар – ол уьйкен куваныш, наьсип. Солды да, сол наьсиптинъ оьркенлери уьзилмесинлер!
Сосы куьнлерде, 20 майда, болаяк сыйлы мерекеси мен биз ногайдынъ алал улы Джанибек Юнусович Суюновты «Ногай давысы» газетасынынъ редакциясынынъ эм газетадынъ окувшыларынынъ атыннан ак юректен кутлаймыз, берк ден савлыкты, узак оьмирди, уьйкен наьсип-берекетти сагынамыз! Ийгиликлеринъиз узак болсынлар!
А. Атуова, К.Найманова-Добагова.
