Мине соьйтип айтпага суьемен мен бизим куьнбатаршы ясуьйкенимиз, аьлиги заманда белгили шаир, коьшируьвши эм публицист Анвар-Бек Оьтей улы Култаевтинъ акында, неге десе ол бизим авылда яланъ-аяк яслыгын оьткерип, сонъ дуныядынъ кенъ йолына туьсти. Сосы куьнлерде тек Ногай шоьли эм Дагестан еринде тувыл, онынъ тысында да белгили болып токтады. Ога булай зат шайыт: янъыда онынъ биографиясын окып-шыгып,мен, куьнбатаршы, Анвар-Бек Оьтей улынынъ асарлары дуныя халкынынъ 23 тилине коьширилгенин билип, оны ман оьктемсимей болмайман.Ол аз зат тувыл
Язувшыдынъ аьр бир асары – Ногай шоьли, ногай халкы, ногай аьдеми акында экенин сезбей болмайсынъ. Аьли мен бир неше мысаллар ман оьз ойымды беркитпеге суьемен: ол шынты патриот, интернационалист, алал юрек инсан,уьйкен татым эм ийги аьел басы, шынты шоьл йигити. Соны ман
бизим Куьнбатардынъ оьктемлиги.
Анвар-Бек Оьтей улы Култаевтинъ бизге ярайтаган бир ийги кылыгы бар
эм мен онынъ акында буьгуьн айтпай да болмайман. Эгер дейим ол оьзининъ
авылына келе калса, бас деп тувган ошагына, ювыкларына эм оннан сонъ
авыл мектебине келер. Келгенде оьзининъ сонъгы заманда язган асарларын окувшыларга эм окытувшыларга окыр. Биз ога уьйренип те калганмыз.
Шаиримиз «Оьзиме эм баскаларга» деген ятлавында булай дейди:
Йылылыкты
Баскаларга беринъиз —
Эгер йылув
Оьз теринъе яраса.
Мыдах болып,
Коьп турмага суьйменъиз…
Анвар-Бек Оьтей улы оьзининъ авылын бир заманда да мутпаган эм мутпайды. Оны да ол оьзининъ асарында да бизге билдирип алады. Айтпага,
«Авыл туьсип эсиме» деген ятлавында мине мундай сыдыралар бар:
Юз шакырым Алыслыкта болсам да,
Энъ де аьруьв
Кино кимик яшавда,
Буьгуьн меним
Туьсти авыл эсиме —
Шай котарып
Турган арык анам да…
Анвар-Бек Оьтей улы Култаевке авылы эм анасы яшавында энъ де ювык эм аявлы болып калады демеге керек. Ол оьзининъ анасын аьли де суьетаганын,онынъ аьли де кереклигин билдирмей болмайды:
Йоклыгынъды
Кеш анъладым, анъладым.
Дуныяда
Ялгыз болган экенсинъ…
Берер эдим
Энди савлай дуныям,
Бир такыйка
Сен уьйиме тек кирсенъ…
Аьр куьн сайын
Кара шашым аз болып,
Кайгым меним
Коьбееди анълайман.
Коьнъил менде
Бузылганда кол созып,
«Сен кайда?»,- деп
Кудайымнан сорайман…
Куьнбатар авылымыз эм куьнбатаршылар бизим шаирдинъ асарларынынъ баьтирлери болып келетаганына биз оьктемсимей эм разы болмай болмаймыз. Бизим Куьнбатар авылында, дурысында да, сыйлы эм савлай Ногай шоьлине белгили болган аьдемлер де аз тувыл эм олардынъ акында язувшы оьз халкына да айтпага эм билдирмеге суьеди. Мысалга, бизим авылдасымыз Амансылув Савкатова — сав Дагестан еринде белгили койшы. ОЛ СССР авылхозяйстволык куллыкшыларынынъ XVII cъездининъ делегаты болып сайланды эм «Данък» орденининъ кавалери болды. Данъклы кыскаяклы акында бизим шаир асарында айтпай болмайды. Мине сол асардынъ бир кесеги:
Авылдаслар
Куьнде келип куьлпилдеп,
Сен касынъда
Курткамыз деп олтырсын.
Куьевлеринъ
Ат мингендей елпилдеп,
Келип сага,
Аьруьв соьзин коьп айтсын!…
Бизим Анвар-Бек Оьтей улы Куьнбатар авылындагы досларын-тенълерин эм авылдасларын да язганларында эске алмай болмайды эм ол бизге бек ярайды. Айтпага, куьнбатаршы Зиявдин Межитов, дурысында да, сосы бизим
Анвар-Бектинъ бир тенъи эм досы эди. Савлай районга белгили болган шофер эди. Шаиримиз онынъ акында да айтпай болмайды эм «Савбол,
Зиявдин!» деген ятлавында мине булай сыдыраларын окыймыз:
Сенинъ колынъ шыгып бензин ийиси,
Исси куьнде неше куьйген ис этип.
Сенинъ уьйкен Элге эткен уьлисинъ —
Айталмайман, болармекен ким етип?!
Йоллар, йоллар Куьнбатардан басланар.
Куьнтуварга етип токтап ол калмас.
Ногай Элде уьйкен сулып казанган —
Оьзи шофер Межитов деп бар йолдас…
Анвар-Бек Култаевтинъ тек ятлавлары тувыл, аьли бир неше дестанлары, эртегилери, балладалары мектеблерде окыладылар эм оларды ногайлар суьйип те алганлар. Айтпага, Ногай районда онынъ дестанлары «Алимханды», «Шоьл баьтирин», «Ногай Эл мен соьйлесуьвди», «Тоьлевханды» эм баскаларын мектеблерде окувшылар суьйип йолыкканлар. Биз олар акында шаирдинъ 50,60,70 эм 75 йыллык мерекелеринде айтканмыз. Онынъ йырлары бизим мектеб программасында аьр заман сыйлы орын бийлеп турады. Олар да авторда аз тувыл, шаирдинъ ятлавларына белгили ногай композиторлары Яхъя Кудайбердиев, Залимхан Зинеев, Залимхан Максутов, Умар Ваисов эм баскалар язганлар эм аьли де язарлар.Онынъ йырларын халкымыз арасында белгили йыравларымыз Зухра Шандиева, Залимхан Зинеев, Залимхан Максутов (яткан ерлери ярык болсын), Яхъя Кудайбердиев, Умар Ваисов, Оразбийке Кокоева, Асиет Тилекова, Асият Кумратова эм баскалары йырлайтаганы коьп зат акында айтпай ма экен?! Анвар-Бек Култаев ногай тилине орыс поэзиясынынъ классиги Павел Ершовтынъ «Буькир-тай» деген аьлемет эртегисин коьширди эм баспалады, сол зат уьшин Павел Ершов атындагы савлай дуныялык адабиатынынъ савгасынынъ лауреаты да болды. Бу эртеги аьли мектеблерде адабиат дерислеринде окылады. Шаир коьплеген классиклерди де коьширип келеди.
Бизим суьйикли шаиримиз эм белгили авылдасымыз Анвар-Бек Оьтей улы Култаевтинъ 80 йыллык мерекесин биз, куьнбатаршылар, соьзсиз де баьри ягыннан да ийги кепте оьткермеге мырат этемиз, неге десе ол оьзи ногай экени мен оьктемсийди эм ногайына бар усталыгын багыслайды эм оьз ногайын оьрлендирмеге шалысады. Биз оны онынъ «Аьне сондай ногайлар» деген ятлавында сезбей болмаймыз.
Ногайлар уллы,
Ногайлар бийик,
Ногайлар еринде,
Карлы тав кимик!…
Коьресиз бе, айдай аьруьв эм юрек туьбиннен алынган сосы йылы соьзлери бизим шаимиздинъ. Мине доьртлигин алып карайык: Мен де ногайман, Боламан –кыпшак. Ногай ногайга, Бир ийги кувыршак!
Мен соьзимди битире келе, не йорайым бизим авылдас эм шаир Анвар-Бек Оьтей улына келип турган мересинде? Бириншилей, ден савлык сага Кудай оьзи берсин! Яз,аьли де коьп яз эм биз, ногайлар, сенинъ язганларынъды окыякпыз эм сени мен аьр заман оьктемсиекпиз. Боьтен де,куьнбатаршыларынъ! Оьктемсимеге йолымыз да, себеби де бар! Оьзек те, меним ойыма коьре, бизим авылдастынъ эм белгили шаиримиздинъ мерекесин ногайлар яшайтаган баьри де ерлерде белгилесе, аьруьв болар эди! Сондай сыйды Анвар-Бек Оьтей улы Култаев шынтысы ман казанган! Мундай белгили болган йигитлеримиз ондай коьп те тувыл…
Амзатхан МЕЖИТОВ
Муса Курманалиев атындагы Куьнбатар авылынынъ орта мектебининъ окытувшысы.
Суьвретте: А. Култаев Куьнбатар авыл мектебинде.
