Янъыларда Туьрк элинде болувым ман, мен туьрк ногайы Демир Вейсель мен расып, ога Сирияга кеткен ясларымыздынъ кетуьви бойынша бир неше соравыма явапламага тиледим.
– Ногай ясларымыз 2013-нши йылдан алып 2015-нши йылга дейим алданып аьеллери мен Сирияга ИГИЛ сырасында согыспага кеткенлер. Туркия элинде яшайтаган ногайлары сол маьселеге кайтип карайтаганы акында оьз ойларынъыз бан боьлиссенъиз экен?
– Сол зат Туркия элинде яшайтаган ногайларына ярамайды, неге десе Сирия – ол ят эли болады. Эгер сол эли оьз еринде согыспайтаган болса, неге сен оьз элинънен, тувган еринънен шыгып, мунда юрген урысларда катнаспага керексинъ. Мага оларды дин, иман, джихад деп, алдатувлары да белгили. Белки Россиядан кеткен ногайлардынъ, биревге ынанып, кан тоьгисли ерге кеткен сонъ, дин бойынша билимлери де аз болгандыр. Ислам дини энъ де акылбалык, тынышлыкты суьйген дини деп белгили.Ол аьдемлерди суьймеге шакырады. Онда согыспага барынъыз деп айтылмайды. Сонынъ уьшин Россияда яшайтаган ногайларымыз Сирия элине согыста катнаспага барувларын динимиз бойынша тийисли зат тувыл экени акында ойлансынлар. Тек Сирия тувыл, ясларымыз баска эллерге де алданып кетпесинлер.
– ИГИЛ сырасында согысатаганлардынъ хатынларын Туркия элинде де террористлер деп санайдылар ма?
– Санайдылар, тек Туркияда тувыл, Россияда да эм савлай дуныяда игиловшылар эм олардынъ хатынлары террористлер боладылар. Олардынъ арасында бир баскалык та йок.
– Караклардынъ хатынлары Сирияда Эль-Хасеке провинциясындагы лагерьде боладылар. Сизинъ ойынъыз бан оларды сол ерден уьйлерине кайтармага деп шыгармага керек пе?
– Элбетте, оларды сол ерден шыгармага керек, ама сол кыскаяклылар уьшин меним яным авырымайды. Олар согыска йолланганларын билгенлер. Юрегим бес, алты ясындагы саьбийлер уьшин бек авырыйды. Балаларды кайтарып, атай эм тетейлерининъ колына бермеге керек. Эки кыскаяклыды биз кайтардык. Олардынъ янында уьш саьбийлер де бар эдилер. Етим калган балады Россияга акасы аькетти. Эки кыскаяклы балалары ман тутнакта. Эндиги ата-аналарга аьризелерин аьзирлеп, уьйлерине йибермеге керек. Биз сол заттынъ уьстинде куллык этемиз. Аль-Холь легериндеги кыскаяклыларга ярдамласып болмаякпыз. Туркия эм Россия эллери де оларга коьмек этип болмаяклар, неге десе олар курд каракларынынъ колында боладылар. Эгер олар сол ерден шыгып болса да, оларга Туркия элининъ полициясынынъ колына берилмеге керек. Полиция оларды оьз эллерине йибереди. Мен «Insan Xalklari Areketi» деген халклар ара туркия организациясында болдым. Онда да мага Сирия элиннен балалары ман ногай кыскаяклылардынъ кайтарылувы бойынша соравында ярдамласып болмадылар, ама Россия эли тутнакта кыскаяклыларды ыславы ман, оны уйгынлап болады. Солай этсе, ийги болар эди, неге десе саьбийлер атай эм тетейлерининъ колына берилер эди. Россия элинде олар тутнакта бес-сегиз йылларын оьткермеге боладылар. Сирия элинде оларды оьлтирмеге болаяклар. Оннан сонъ олардынъ балаларынынъ келеектегиси белгисиз.
– Туркия элинде яшайтаган ногайларынынъ яслары да Сирияга кете ме экен?
– Йок. Бир ногай да яде крым татары болсын муннан кетпегенлер. Биз тутатаган Ислам динимизде мусылман мусылманды оьлтирсин деген анълам йок. Ислам бойынша бир аьдемнинъ яшавын уьзген аьдем – савлай дуныяды оьлтиреди деп айтылады. Турцияда 5 миллион ногайлары яшайдылар, ама олардынъ арасында Сирияда ИГИЛ сырасында согыспага кеткенлер йок. Меним ойым ман газеталар бетинде, телевидение аркалы бирев де бир якка кетпесин деп, ИГИЛ-га карсы куллыгын юритуьв керек.
Бизим ногай эм крым татар организациялары ара тар байланыс тутып келеди. Заман-заманы ман Туркияда Стамбул каласында маданиятымыздынъ, азык-туьликлерининъ ярмалыгын, концертлерин озгарып келемиз. Китаплер шыгарамыз. Сол затта бизге Туркиядынъ патшалык тармагы демевлик этип келеди. Аьли Россия эм Туркия эллери ара катнаслары бек онъайлы. Мунда Дагестаннынъ Ногай районыннан концерт пен келмеге болады.Туркия эли сол затты бек хош коьреди.Туркия эли бизим маданият программаларымызды озгарувда оьз демевлигин этип келеди, неге десе ол мунда яшайтаган кишкей халкларынынъ аьдетлерин, маданиятын, тилин саклавына эс береди. Келеек йыл ишинде крым татарлары ман бирге Стамбулда тюрк маданиятынынъ фестивалин озгармага мыратланамыз. Сол шарага сизди де шакырамыз.
– Уьйкен савболынъыз. Элбетте, катнас тутармыз.
Хабарласувды «Шоьл тавысы» газетасынынъ бас редакторы Эльмира Кожаева юриткен.
