«Яратувшылыктынъ кенъ йолын бир де от баспайды, шынты шаирлик те бир де таьвесилмейди, ыспайылык та аьдемнинъ юзинде оьз ызларын калдырады». Соьйтип айтатаган эди белгили ногай шаири, коьшируьвши, журналист Магомет Кожаев. Оьзининъ яшавын ол журналистика тармагына эм яратувшылыкка багыслап яшаган эди.
Яшаган эди… Магомет Янмурза увылы Кожаевтинъ акында бу соьзлерди айтпага, бизге, оны ман ислеген аьдемлерге, кыйынлы. Шаирликтинъ эм журналистикадынъ устасы, ол – бир неше ятлав эм кара соьз йыйынтыклардынъ авторы, Россия Язувшылар эм Журналистлер союзларынынъ агзасы, ДР ат казанган маданият куллыкшысы.
40 йылдан артык Магомет Кожаев «Шоьл тавысы» республикалык газетасында ислеген, сонынъ ишинде 22 йыл бас редактор болып куллык эткен. Дуныядан кешип кетсе де, онынъ аты айтылып турады аьр дайым.
Янъыларда Ногай районынынъ ериндеги Тахо-Годи атындагы музейининъ филиалында Магомет Кожаевтинъ эстелигине багысланган кешлик озды. Музейдинъ директоры Каирбек Сейдахмет увылы Бальгишиев уйгынлаган шара йылы коьнъилде оьтти. Конак болып эскеруьв кешликке Магомет Янмурза увылынынъ бирге окыган тенълери, шаирлер, ана тил окытувшылары, редакция куллыкшылары келдилер.
Кешликти Магомет пен коьплеген йыллар ислеген, ногай шаири, журналист Магомет-Али Ханов юритти. Бас соьзди музейдинъ етекшиси Каирбек Бальгишиев алды.
– Мага бу шарады аьзирлемеге кыйынлы эди, тек янъыларда кетти арамыздан бизим халкымыздынъ белгили увылы, шынты эр киси, журналист эм язувшы Магомет Кожаев. Буьгуьн бизим арамызда бир ят аьдем де йок, оны билген, таныган аьдемлер Магометтинъ акында оьз эскеруьвлерин айтса, бизи мен боьлиссе, ийги болар эди. Мен ойлайман, бизге сол йойымды бирге оьтпеге тыныш болар эди, соьз бен бирге юректеги дертимиз шыгар, таркар эди, – деди ол.
Магомет-Али Ханов баскаларга соьз береектен алдын оьзининъ эскеруьвлери мен боьлисти.
Нариман авыл яшавшысы Боранали Азимов – шаирлик пен кызыксынатаган инсанлардынъ бириси. Ол Магомет Янмурза увылы акында айтканда, оны оьз авылшысы деп эсине алды, Нариман авылынынъ гимни деп санамага болаяк деп, шаирдинъ «Коьл ягага коьриспеге келмединъ» деген йырын йырлады. «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ редакторы Эльмира Кожаева кайтип биринши ятлавларын сол заманда газетады етекшилейтаган Магомет Кожаевке аькелгенин эсине алды, шаирдинъ ятлавлары юректен шыгып, аьр бир окувшыга ететаганын белгиледи. Ийги соьзлер язувшыдынъ акында шаир Алибий Капланов, фольклоршы Тахир Акманбетов, А-Х.Джанибеков атындагы мектебининъ ана тил окытувшысы Зухра Мавлимбердиева, Магометтинъ авылдасы Инжибике Аджиева айттылар. Ногай районында Хатын-кызлар советининъ председатели Асият Манкаева Магомет Янмурза увылы ман комсомол райкомында ислеген заманда катысканы акында хабарлады, сол заман журналист яслар бетин аьзирлейтаган болган. Кызыклы этип шаир мен бирге окыган йыллары, олардынъ экевининъ яратувшылык йолы акында ногай композитор Яхья Кудайбердиев хабарлады, бу яратувшылык косактан шыккан йырлар шоьл бойынша занъырайды. Солай ок Магомет Янмурза увылы ман яшав бойынша бирге мектебте де, институтта да окып, сонъында коьплеген йыллар редакцияда ислегени акында «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ яваплы секретари Любовь Уразаева айтты. Яс шаир, «Ногай Эл» балалар бавынынъ тербиялавшысы Джамиля Аманбаева Магомет Кожаевтинъ етекшилеви астында ис аьрекетин баслаганы, кайтип журналистика сулыбын алганы акында айтып эситтирди. Окувшылар Магомет Кожаевтинъ ятлавларын окыдылар. Йырлавшы Бегали Куруптурсунов шаирдинъ соьзлерине язылган йырларды йырлады.
Бир-эки авыз соьз насихатшым акында мен де айттым. Кашан да, ол бизден кеткенли айлак аз заман озды. Магомет баьримизге де ийги маслагатын, ашык коьнъилин, танълыгын аьр дайым да савкатлайтаган эди. Баскаларды билмеймен, мен оьзим ак юректен Каирбек Сейдахмет увылына сондай шара уйгынлаганлары уьшин савбол айтаман, неге десе мага енъил болды, соьйтип бирге инсанды эскерсек, ушыны ман да юректеги авырув таркайды. Айтадылар ша, кайгыды бирге оьтпеге тыныш.
Шарада Магомет Янмурза увылынынъ аьптеси Фатима Янмурза кызы Ярлыкаповады да эске алдылар. Буьгуьнлерде ога сол кайгыды юрегиннен оьткермеге бек кыйын, аданасынынъ аьвлетлерине тирев болмага Кудай ден савлык берсин ога. Кешликте онынъ увыллары Баймагомед эм Аслан Ярлыкаповлар бар эди. Нагашакасы акында оьз соьзин Баймагомед Амин увылы айтты, онынъ танълыгын, сабырлыгын белгиледи. Ызгы соьзди Магомет Кожаевтинъ кызы, журналист Нурият Кожаева алды. Кашан да, онынъ юрегинде туьрли сезимлер толкынласып туры эди – кайгы эм атасынынъ аты бир де соьнмеек деген соьзлер уьшин оьктемлик. Мен ойлайман, тек бу ерде йыйылган аьдемлер тувыл, савлай ногай халкым Магомет Кожаевтинъ атын, эткен ислерин, асабалык этип калдырган шыгармаларын юрегинде саклап, белгили шаиримизди бир де мутпаяк.
Магомет Кожаев ялынлы сыдыраларында дайымларга яшаяк.
Г.Бекмуратова.
Суьвретте: шарадан коьринис.
