Йыл сайын увыт айынынъ он бесинши куьнинде, бу йыл отыз уьшинши кере, Россия Федерациясында Афганистан Республикасыннан совет аьскери шыкканын белгилеп келемиз.
Соны ман бирге, сол куьнге рас барып, Ногай район ериндеги А.Тахо-Годи атындагы музейининъ филиалында йыл сайын афганшыларга, тогыз йылдан артык болган урысларга, тарихимизде айырым орынды туткан оьзгериске багыслап, шара озгарадылар. Бу йылгы, Афганистан Республикасыннан совет аьскерин шыгарув куьнине багысланган шарады музей, китапхана эм «Ногайский район» МР администрациясында аьрекетин бардыратаган район Хатын-кызлар советининъ председатели Асият Манкаева биргелесип уйгынлаган эдилер. Бу куьнги шарага, элимиздеги аьллерге коьре, коьп аьдем шакырылмады. Келеекте Ногай районымыз бойынша сол Афган еринде болган согыста катнаскан аьскершилердинъ барларын шарага шакырып, озгараягына уйгынлавшылар бек сенедилер.
Оьткен киши юма Ногай районынынъ уьлке танув музейинде озгарылган шарада афганшылар Сталинбек Култаев, Руслан Камалов, Дилимхан Арсланов эм афганшылардынъ тул хатынлары З.Кельдимуратова, Х.Сагиндикова ортакшылык эттилер.
Сондай оьзгерисли куьнге багысланган «Тири эс» деп аталып озгарылган шарады музей етекшиси Каирбек Бальгишиев ашты эм бардырувды китапхана куллыкшысы Беризат Бегалиевага берди.
– Афганистан Республикасында болган урыслар аз аьдемлердинъ яшав оьмирлерин кыскартпады. Бу тарихимизде энъ де узын согыслардынъ бириси болады. Сол согыс 13 мынънан артык аьдемлердинъ яшав оьмирин алган, 300 аьдем сес-хабарсыз йок болган деп булакларда билдириледи. Сол енъил болмаган урысларда Ногай районыннан отыздан артык яслар катнастылар. Баьриси де сав эсен кайтканлар, тек олардынъ сонда коьргенлери, йолдасларынынъ коьз алдында ян беруьвлери буьгуьнлерге дейим де эслеринде турады, туьслерине энеди, – деп хабарын бардырды сондай бир неше шараларды уьстинликли озгарган Беризат Бегалиева. Оьзининъ соьзиннен сонъ, «Ногайский район» МР администрациясындагы Хатын-кызлар советининъ председатели Асият Манкаевага соьйлемеге ыхтыяр берди.
– Афган согысынынъ катнасувшылары, бизим авылдасларымыз эм ердеслеримиз бу куьнлердинъ баьтирлери боладылар. Не шаклы яслардынъ оьмирлери кыскарды, дав майданларда аьскершилердинъ канлары куйылды, аналардынъ шашларын кырав басты.
Мен сол согыстынъ баьтирлерин яслай коьрип келдим, айтпага, Сталинбек Култаев пен бир орамда оьстик, мен оны аьскер сырасына кеткенше кайдай болганын коьргенмен, келгеннен сонъ да коьрдим. Келгеннен сонъ онынъ касиетининъ туьрленгенин коьрмей болмадым, согыс онынъ коьзлеринде суьлдерленетаган эди. Ол оьзининъ эр борышын толтырганнан сонъ, районымыздынъ оьрленуьвине оьз уьлисин косып келди. Бу эр кисилер, касиетлерине коьре, бек каьмбил аьдемлер боладылар, бир ерде де оьзлерин «Мен – Баьтир» деп коькирегине урмадылар. Аьли биз олар ман бек оьктемсиймиз, олардынъ омыравларындагы белгилер сога уьйкен себеплигин этеди, – деп айтып кетти А.Манкаева.
Ол афганшы аьскершилердинъ тул хатынларына да эс этпей болмады. Асият Манкаева оларга таьтли савга тапшырды.
Бу куьн музейге келген конакларды «Ногайский район» МР администрациясындагы «Яслык» яслар орталыгынынъ специалисти Азиз Аджиев афганшы- ветеранларга оьз разылыгын билдирди, тул хатынларга гуьл байламларын савкатлады. Йолыгыстынъ барысында Терекли-Мектеб авылынынъ А-Х.Джанибеков эм Кадрия атындагы мектеблерининъ окувшылары да катнастылар. Олар афганшы-ветеранлардынъ эскеруьвлерин уьйкен маьне берип тынъладылар. Куьн баьтирлери болса, А-Х.Джанибеков атындагы мектебининъ 10-ншы класс окувшысы Мамат Ахмаджанов, 2-нши класс окувшысы Аскербий Манкаев эм 1-нши класс окувшысы Медина Манкаевадынъ ятлав окувын тынъладылар.
Келген конакларга Ногай патшалык саз алатлар оркестрининъ артисти Эльмурза Янакаев, Ногай патшалык театрынынъ концертмейстери Людмила Алейникова афган темасына багысланган экисер йыр йырлап, эситтирдилер. Афганистан ериннен совет аьскерин шыгарган куьнине багысланган шара бек аьруьв, тыншаюв аьлинде озды. Келген конаклар да оьзлерининъ эскеруьвлери мен яслар ман, сонда калган йолдасларын эслерине алып, юрек сызлавлары ман боьлисип кеттилер. Мунда келген яслар да куьн баьтирлерин коьзлери мен коьрип, ян сезимлерин байытып кайттылар.
Солай болганда, сондай шаралардынъ озувы айлак уьйкен маьнели болады.
Г.Сагиндикова.
Суьвретте: шарадан сонъ.
