2022-нши йылдынъ биринши 6 айлары ишинде ыхтыярсыз, ясыртын аьрекет белгилери болган эки мынънан артык компаниялар белгили болды, олардынъ яртысыннан бираз аз дегенлери – финанс пирамидалар.

Тенълестируьв уьшин – оьткен йылдынъ сол ок болжалы ишинде бу сан уьш кереге кем эди. неге банк рыногында ондайлар орын табады, кайдай организациялар сондайлардан деп санамага болады, олар ман кайтип куьрес юритуьв керек эм финанс пирамидады кайтип айырмага болады – бу баьри соравларга Дагестан Республикасында Россия Банк Боьлигининъ управляющийи Мурад Саниевич Идрисов яваплайды.

– Мурад Саниевич, финанс рыногында ясыртын аьрекети деген не зат эм онынъ кайдай кеплери орын табады?

Россия Банкынынъ финанс рыногында ондай аьрекет пен каьрлейтаганлар: ыхтыярсыз аьрекетши-кредиторлар, лжефорекс-дилерлер, солай ок финанс пирамидалар. Бу компаниялар Россия Банкынынъ лицензиялары болмай аььрекетлейдилер, олай деген, олар финанс буйымларды сапатлы юритип бажармайдылар, эм эгер банк пан пайдаланувшылардынъ ыхтыярлары бузылгандай болса, регуляторга куьналиди табув кыйын.

Ондай организациялардынъ коьбиси – «кара» кредиторлар, олар финанс буйымлары ман кеспили канагатлавшылар реестр эсабында йок, ама процентке акша бередилер. Ондай кредиторлар туьрлише аьрекетлейдилер. Олар законсыз яшавшыларга пайдаланув займларын бередилер, сонда кайбиревлери финанс институтларынынъ законлы кеплерин кулланадылар (айтпага, «микрофинанс организациясы», «микрокредитли компания»), яде микрофинансирование рыногынынъ субъектлер реестриннен тайдырылган болсалар да, аьрекетин бардырадылар.

«Кара» кредиторлар санына псевдолизингли компаниялар, псевдоломбардлар да киредилер. Сонъгылар, тысында комиссионный туькенлер деп язылып, муьлк залогы эсабына законсыз займлар бередилер.

Солай ок сондай законсыз аьрекетлейтаган организациялар санына финанс пирамида белгилери болган компаниялар киредилер: аян инвестициялык аьрекетин этпей, ондай субъектлер йогары келимлер алмага болады деп ынандырып, аьдемлердинъ акша амалларын кулланадылар.

– Сиз айтканлай, быйылдынъ ярым йылы ишинде законсыз аьрекет этетаган компаниялар, оьткен йылдынъ сол болжалы ман тенълестиргенде, уьш кереге кем. Не мен байланыслы ондай динамика?

Мундай аьлдинъ бир неше себеплери бар. Санкциялардан тура законлы аьрекетлейтаган финанс компаниялардынъ куллык этуьв аьллери туьрленди. Оны ман зыян келтируьвшилер пайдаланып, оьз аьрекетин белсендиредилер: «займы от частных лиц», «аьдетте болмаган» псевдоинвестиционлык проектлерге акша амалларын салмага болатаганын реклама эсабында белсенлик пен билдиредилер. Тагы да себеплердинъ бириси – уьйкен пирамидалардынъ киши пирамидаларга боьлинуьви. Пирамидалардынъ эм законсыз аьрекетшилердинъ 80% – онлайн кепли.

Сол ок заман Россия Банкы мониторинг процессин ийги як туьрлендирди, онынъ ярдамы ман сетьте нелегаллар аянлавы ийгиленди. Оьткен йылдынъ декабрь айында финанс тармагында урлав ман байланыслы кыянатлык этуьв уьшин кулланылатаган интернет-ресуслар мегарегулятордынъ баславы ма судтан тыс йорыкта токтатылады. Закон соьйтип токтатув процедурасын заьлимдей тезлетти: бир неше юмалардан эки-уьш куьнлерге дейим. Быйыл Россия Банкы соьйтип 3,5 мынънан артык сайтларга финанс рыногынынъ законсыз катнасувшыларынынъ киривин токтатты.

– Соьйтип аянланган финанс пирамидалар коьп пе? Сол сан ишинде Дагестан еринде аянланган финпирамидалар барма?

Биринши ярым йыл ишинде савлай эл бойынша аьрекет эткен 900-ден артык финанс пирамидалар аянланды. Олар хайп-проектлер астында турып, байыр сайтлары болмай, тек Telegram-ботлар мессенджеринде аьрекет эткенлер эм сонынъ аркасы ман гражданлар амалларын кулланганлар. Куллык басында бот пан пайдаланувшыга Telegram_каналдан ссылка бойынша коьшпеге эм текст кебинде билдируьв язбага шакырув этедилер. Эгер олар шексинуьв тувдыратаган интернет-сайтларга акша амалларын коьширмеге маслагат берселер, алданманъыз.

Финанс пирамидалардынъ 56% артыгы туьрли криптовалюталарда амаллар кириткенлер яде криптовалютли активлерге киритпеге болатаганын реклама кебинде билдиргенлер. Алдынгыдай экономикалык ойынлар кебинде финанс пирамидалар кенъ кулланылганлар.

Дагестанда «TRUST INVEST CAPITAL» деген уьйкен финанс пирамидасынынъ аьрекети токтатылган. Уйгынлавшылар, клиентлерге йогары келимлер алмага болады деп ынандырып, акша амалларын венчурный бизнеске кириткенлер. Алдав ман гражданларды борышка автокоьликти, йогары баалы техникады, муьлкти алув бойынша проектлерге киритедилер, сеть маркетинг принциплерин кулланув ман. Ама аян инвестирование болмаган. Россия Банкынынъ. МВД эм прокуратурадынъ биргелес куллык этуьви пирамида аьрекетин токтатувга себеплигин тийгисткен эм гражданлардынъ йоймага болаяк 300 млн. маьнет акшаларын аман акалганлар.

– Буьгуьнде финанс рыногынынъ нелегаллары ман кайдай энъ кенъ яйылган кеплери кулланыладылар?

Буьгуьнде алдавшылар «акшаларды аман саклав» уьшин гражданларга акша амалларын шет эллер проектлерине эм баалы кагытларга киритпеге маслагат бередилер. Соьйтип алдын да этилген, ама аьли, мен йогарыда айтканлай, мошенниклер оны санкциялар ман байланыстырадылар. Кибермошенник

лер аьдемди телефон номери бойынша кайдай болса да счетка акша йибермеге керек деп ынандырувда халклар ара эсап юритуьвде тувмага болатаган тыйдажылыкларга негизленедилер. Коьбисинше аьлде цифровой финанс инструментлерге акша киритуьв схемалары кулланылады. Биринши кварталда аянланган пирамидалардынъ 58% артыгы криптовалюталар ман байланыслы. «TRUST INVEST CAPITAL» пирамидадынъ уйгынлавшылары клиентлерди бу крмпания криптовалюта эм акциялар сатув ман каьрлейди деп ынандырганлар.

VPN – бу да мошенниклердинъ гражданларды алдайтаган каналлардынъ бириси. Эгер интернет-пайдаланувшылар сетьте бу каналдан куллык этетаган болсалар, олар Россияда токтатылган нелегаллы ресурсларды алып боладылар. Клиент пен куллык этуьвде мошенниклер оны компаниядынъ сайтына тек бу каналдан кирмеге керек деп алдайды. Сонынъ уьшин гражданларга алданмас уьшин Россия Банкынынъ сайтында финанс организациядынъ лицензиясын тергемеге кереклер.

Ызгы йылларда мошенниклер онлайн-пространстволарды кулланадылар, оларда янъы проектлер туьзуьв коьпке колай эм енъил. Олар – онлайн-пирамидалар, криптовалютага инвестициялар киритуьвде шексинуьв болмас уьшин аражылык буйымлар битируьв, нелегаллы форекс-дилерлер, туьрли экономикалык ойынлар.

Реклама беруьв уьшин нелегаллар блогерлерди киритедилер, сонынъ ишинде региональлик блогерлерди. Проектте катнасувдынъ парызлы шартларынынъ бириси байыр аккаунтта соцсетьте аьдем бу проект ярдамы ман коьп акша алганы акында билдируьв баспалав болмага болады. «Кызыксындырув» уьшин интернетте реклама баннерлери, белгили видеохостинглерде роликлер кулланылады, белгили дуныялык брендлер эм финанс компаниялар атлары эске салынады. Соьйтип зыян келтируьвшилер биревлердинъ финанс эм цифровой билимсизликлери мен пайдаланадылар.

– Баьрине ашыклык пан карап яшайтаган дагестанец финанс буйымлар толтырувшылар законга негизли аьрекет этетаганын яде тувыл экенин айырып боларма экен? Мен дайым да финанс буйымлар ман пайдаланувда компанияды тергемеге маслагат беремен, бу яктан сизге Россия Банкынынъ сайтындагы информация ярдам этер.

Законга келиссиз белгилери болган аьрекетлейтаган компанияларды «Финанс организацияды тергев» деген боьлигинде таппага болады. Оны аты, ИНН эм регион бойынша излемеге болады. Эгер сол списокта сондай фирма коьринсе, оны ман катыспанъыз. А эгер онда компания йок болса, гражданин оьз исин финанс пирамида ман байланыстырганын анъларма экен? Оьзек те, эгер тоьмендеги белгилерди коьрсе: бас деп лицензия йоклыгы, компания Россия Банкынынъ реестрлеринде, солай ок юридический инсанлардынъ оькиметлик реестринде (ФНС, ЕГРЮЛ) барма экенлиги. Законлы организациялар ондай информацияды ясырмаслар, а нелегаллар бу яктан алдайдылар, дурысын айтпайдылар.

Пирамидадынъ тагы да бир белгиси – интернет-рекламалар йыйы берип, сонынъ ишинде соцсетьлерде эм мессенджерлерде, гражданларды коймай киритуьв.

Шексинуьв тувдыратаган сол: компания тек туьнегуьнлерде, амаллар йыювдынъ алдында, регистрацияланган, онда кишкей оьлшемли уставлык капитал эм ялгыз бир учредитель.

Эгер компания сизинъ акшалар йогары келимлер аькелетаган предприятелерге инвестициялар эсабында киритиледи деп билдирселер, сол аьрекетти аянлайтаган документлерди коьрсетпеге тилек салынъыз. Документлер йок болса, сизинъ алдынъыздагылар 100% мошенниклер.

Солай ок «риск» деген орын таппага болатаган акында аьризе йоклыгы да шексинуьв тувдырады. Бирерде финанс пирамида оьзин инвестиционлык компания деп айтады. Шынты инвестиционлык компаниялар ондай зат акында дайым билдиреди.

Тагы да шексинуьв тувдыратаган зат – алдын шалып киритилмеге керек взнослар: олай деген, проектти яшавга шыгарув исине кирисуьв уьшин сонда ок акшалар киритип, сонъ уьйкен келимлер алмага болады деп ынандырып, алдайдылар.

– Финанс нелегалларга яде финанс пирамидага карсы келгендей болса, аьдем Россия Банкына кайтип билдирип болады?

Эгер сиз финанс рыногында финанс нелегаллар ман яде финанс пирамида ман раса келгендей болсанъыз, эм ол тийисли списокта йок болса, сизде атынъызды айтпай, сайтта Россия Банкына билдирмеге эп бар.

Орталык банкынынъ сайтынынъ бас бетинде гражданлардынъ интернет-приемный ярдамы ман буйымларын битируьв уьшин баьри керек билдируьв ерлестирилген. Солай ок «ЦБ Онлайн» мобильли приложение сайтында соравлар бермеге болады яде Россия Банкынынъ сайтында коьрсетилген адрес бойынша хат йибермеге боласыз.

Дагестан яшавшыларын мен келисуьвлер беркитуьвде сак болмага шакыраман. Аьрекетлиги акында ийги айтылмаган организациядынъ буйымлары ман пайдаланманъыз. Коьбисинше аьдемлер оьз «келим кесегин» алып уьлгирип, заманында пирамидадан «ушып шыгарман» деп ойлайдылар. Ама сиз янъылысасыз, неге десе пирамидада тек уйгынлавшылар акша казанадылар. Аьр бир аьдемге билмеге тийисли: нелегаллы финанс компания ман ис юритсенъиз, сиз законлы йорыкларды бузув йолына туьсесиз. Солай ок оьз акшаларынъызды эм кейпинъизди бузбага боласыз. Эгер сиз сондай компания ман расып эм алданып, оьз акшанъызды кайтарып алмага эбинъиз йок болса, ыхтыяр саклав органларына билдиринъиз.