Ийт – аьдемнинъ досы. Соьйтип айтадылар бизим доьртаяклы алал досларымыз акында. Олар кайбиримизге де шынты йолдас, коьмекши боладылар. Кыйын аьллерде ийтлер бизди куткарганлар. Баьрисиннен де коьп согыс йылларда оларды кулланганлар. Ийтлер-санитарлар, связнойлар, разведчиклер, саперлар, каравылшылар, диверсантлар, танкларды атувшылар. Олар, шынты аьскершилердей болып, йигитлерше согысканлар, медальлер мен савгаланганлар. Енъуьв уьшин 168 согыс отрядларда 68 мынъ ийтлер согысканлар.
Коьп аьдемлерди ийтлер-излевши- лер куткарганлар. 6 мынънан артык ийтлер-саперлар армияда куллык эткенлер эм 4 миллион атылатаган алатларды тайдырганлар. Олар ерде казылган миналарды да табатаган болган. Овчарка Джульбарс атылатаган алатларды тапканы уьшин «За боевые заслуги» медали мен савгаланган эм 1945-нши йыл Кызыл майданда катнаскан. Ол яраланган эм юрип болмаган, оны коьтерип СССР бас кинологы Александр Мазовер шыккан. Ийтлер-санитарлар арбаларга, шаналарга егилип, савыт-садак, азык-туьлик, госпитальлерге яраланганларды тасыганлар. Согыста оларды «барак малеклер» деп атаганлар. Олар яраланганларды шыкпага кыйын ерлерден шыгарганлар, дарманлар еткергенлер. Эссиз калган аьскершилерди эсине келтиргенлер, кевдеси мен йылытканлар. Аьр ийтке дарманлар ман кишкей дорба каптырылган.
Ийтлер связнойлар сувыкка, иссиге карамастан, кеше-куьндиз ислегенлер, керекли ерге документлер еткергенлер. Аьдем оьтип болмайтаган ерлерден оьткенлер, сол ийтлердинъ арасында баьтирлер коьп. Доьртаяклы разведчиклер аьскершилер мен явдынъ ерине барганлар, явды аянлаганлар, есирге алганлар. Ийтлер соьзсиз, силтев мен аьскершилерге явдынъ каерде экенин коьрсеткенлер.
Ийт-диверсантлар согыста коьпирлерди, явдынъ техникасын, складларды атканлар. Энъ де белгили ийт-диверсант овчарка Дина болган. Каравылшы ийтлер согыста уьйкен коьмек эткенлер. Олар складларды, савыт-садакты саклаганлар, партизан отрядларда согысканлар, уьндемей ясырынып турган явды коьрсеткенлер.
Дав йылларда ийтлер айлак акыллы айванлар экени билинген, энъ де маьнелиси, олар аьскершилерди, тынышлы яшавшыларды, ясуьйкенлерди эм балаларды сол коркынышлы эм кыйынлы заманда суьйимге эм алаллыкка уьйреткенлер.
Аьзирлеген Г.Бекмуратова.