Галима Курганова
8-нши июль – Аьел, суьйим эм алаллык куьни
Уьстимиздеги йыл – Россия Федерациясынынъ Президенти Владимир Путин мен Аьел йылы деп билдирилген. Аьел ямагат яшавында тоьр беттен уьйкен орынды алады. Аьдемнинъ яшавында да онынъ маьнели баалыгы бар. Тыпак болган аьелге бир «кара булыт та» буршавлык этпес… Ногайымда ийги соьзлер аз тувыл, айтпага, «Наьсиплидинъ эки яхшылыгы бир келеди». Бу соьзлерди келтируьвим босына тувыл, баслаяк хабарым Ногай районымыздынъ Куьнбатар авылынынъ яшавшылары Менглиахмет пен Танъбике Япаковлардынъ аьели акында, бу йыл белгисине косылып, олар оьзлерининъ алтын тойын белгилейдилер.
Шынты суьйим – алтын кимик: йыллар ман туьсин йоймайды, боьтен де йылтырай эм баа бола береди. Тойдынъ алтын мерекеси, элли йыл бирге оьмир суьруьв: яшавдынъ кыйынын да, тынышын да бирге оьтуьв – енъиллерден тувыл, аьел йылязбасынынъ маьнели бети – мутылмас наьсипли шаклары. 2024-нши йылдынъ басланувы ман, Куьнбатар авылынынъ ерли самоуправлениеси ягыннан Япаковлардынъ аьелине уьйкен сый этилди. Оларды эм солардай коьп йыллар татымлыкта яшаган аьеллерге багысланган шара авыл еринде озгарылды. Сыйлы ясуьйкенлерге кутлав соьзлер, ийги йоравлар айтылдылар. Япаковлардынъ аьели узактагы 1974- нши йыл туьзилген. Аьел басы Менглиахмет эм аьелдинъ тандырынынъ йылувлыгын саклавшы Танъбике экеви де асылы ман Куьнбатар авылында коьпбалалы аьеллерден боладылар. Бу эки аьдем бир-бирисин айлак яслай таныганлар деп айтпага болады. Армаганда яшавларын бирге суьрееклерин билме де билмей, бир неше кере коьрисип, аьллескен болмага да боладылар… Оны оьзлери билетагандыр. Оьсе келип, суьйим сезимлерин юреклериннен оьткерип, аьел курганлар, аьелде уьш аьвлет тувып, тербия алдылар. Аьлиги заманда олар да оьз аьеллерин курганлар. Аьел курув да аьр кайсы инсаннынъ яшавында киели борышлардынъ бириси эм соны саклав, йогарыдан берилген аманат… Аьел – айырым дуныя деп те айтар эдим. Онынъ оьз аьдетйорыклары бар, аьр бир аьдемнинъ касиети, кирисип те, уйысып та болмага керексинъ… Элли йыл бирге болганнан сонъ, Япаковлардынъ аьелинде сенимлик, алаллык сезимлери – бас орында деген ой келеди. Йыллар ман сыналган сезимлер, аьел катнаслары алаллыктынъ эм тазалыктынъ уьлгиси болады. Аьел басы Менглиахмет оьмирининъ 50 йылдан артык заманын ис аьрекетке багыслап келди. Ол сонынъ 40 йылында тек автокоьлик айдавшы болды. Авыл совхозында аьрекетин бардырган. Автокоьлик айдавды да ол оьзининъ атасы Эдигеден коьрген эм онынъ исин бардырган. Аьлиги заманларда Менглиахметтинъ аьрекет бардырган заманларын эслерине алган куьнбатаршылар, онынъ СССР-дынъ кайсы калаларында болганын да айтадылар. Ол оьзининъ айдаган автобусы ман ийги окув уьстинликлерин коьрсеткен окувшыларды, алдышы куллыкшыларды, Уллы Аталык согысынынъ ветеранларын кыдыртып, Волгоград, Орджоникидзе, Донбай, Грузия эм сондай баска ерлеринде болган. Сол йылларда, аьли замандагындай янъы технологиялар шагы тувыл, колда тек дуныя картасы болмаса, баска йолды коьрсеткен зат йок, соны ман да аьдемлер дуныя юзин айланганлар. Меним ойыма коьре, колга сол картады алув да тыныш болмагандыр, пайдаланувды да баьри де бажарып болмаган. Менглиахмет-акайымыз картады бек аьруьв анълаган, соннан себеп, ол тапкырлардан деген ой да келди. Оны аьруьв таныганлар, сулыплы автокоьлик айдавшы, йолга шыкса, дайым «По горным дорогам, по горным дорогам веду я машину свою…» деген йырды йырламай, юрмес эди деп те айтадылар. Оьзининъ тунгыш кызы Арувзаттынъ билдируьвине коьре: – Атамыз бизим балалыгымызды наьсипли этер уьшин баьри куьшин де салган. Эсимде, ол барган ерлериннен бир де савкатсыз кайтпайтаган эди. Кайсы якта болса да, сол якларда кенъ яйылган затлардан аькелетаган эди. Мутпайман, тав якларда болганда, уьйкен, шашаклары куйылган явлыкларды алып келди, соларды бизим баьри ювыкларымызга да пайлаганы. Бир кесек заман авыл ман Терекли-Мектеб араларында да оьзининъ автобусы ман аьдемлер тасыды. Соннан кайтып келгеннен сонъ, казанган каьпиклерин бизге, балаларга, санамага беретаган эди. Сол ис бизге бир кызыклы болып коьринетаган эди. Балалар ман таласып, санаймыз. Бести бир, онды бир айырамыз, туьвеллестиргеннен сонъ, акшады совхоз карзынасына аькетеди…– дейди ол, йылы куьлемсиреви мен ата-ана ошагындагы йылларын. Япаковлар тукымынынъ тандырын саклавшылардынъ бириси, коьпсанлы аьелге туьскен Танъбикеабайымыз да оларга шынты келин болмага шалыскан. Ол коьп йыллар авыл балалар бавында ис аьрекетин намыслы бардырган. «Карлыгашлар» балалар бавында онынъ кол астында бир неше несил тербияланды. Куллыксуьер, аьр кайсы аьрекетин де тазалык пан, алаллык пан бардырып келетаган куллыкшыды баьриси де сыйлайды эм суьеди. Отыз йыл бир ис орында ислеген бизим Танъбике Солтан кызы. Сол шаклы йыллар ис аьрекетте, оькиметке пайда беруьвге оьз яшавларын багыслаган Япаковлардынъ ясуьйкенлери бу куьнлерде де токтап турмайдылар. Олар дайым оьз аьвлетлерине ярдамга келмеге аьзирлер. Суьйинедилер бу куьнлерде аьвлетлери Арувзаттынъ, Зухрадынъ эм Динисламнынъ оьзлерининъ эм олардан тувган балалардынъ уьстинликлерине. Атасынынъ ызын ызлаган Динислам увылы да автокоьлик айдавшы болып ислейди. Ол да узак йолларга шыгатаган сулыплы шофер болады. Арувзат – Ногай орталык китапхана куллыкшысы, Зухра болса, мектебте эсап окув сабагы бойынша окытувшы. Япаковлардынъ аьелинде тувган-оьскен балалардынъ бу куьнлерде ислеген ерлеринде, атаанасындай болып, абырай-сыйлары да бар. Сол тувыл ма ата-анага уьйкен куьез, эгер, кыз болсын, увыл болсын, татым, наьсипли аьел курып, сый билип, яшаса. Оьзлерининъ аьели тувганлы 50 йыл толувды Менглиахмет пен Танъбике Япаковлар кардаштувганларынынъ, балаларынынъ, олардан тувганлар эм немерелердинъ тоьгерегинде белгилемеге ниетленедилер. Мен болсам, оларга тек ден савлыкты, аьли де балаларын суьйинтип, наьсипли яшав оьмирин суьргенди йорайман.
Г.Сагиндикова,
Суьвретте: Япаковлардынъ аьели.
