Китапхана. Аьлиги шакта дуныяга янъы технологиялар амаллары яйыла берсе де, китап те, китапхана да арт планга кетпегенлер, олар кайсы заманда да оьз еринде эм эндиги де соьйтип коьп йыллар тураяклар.
Быйыл Ортакроссиялык китапханалар куьни патшалык оьлшеминде 25-нши кере байрамшыланды. Сол шаклы заман ишинде коьп затлар туьрленген, китапханалардынъ куллыгы кенъейтилген: ол туьрли информация булагы эм маданият орталыгы бола береди.
Китапханалар куьни мен байланыста газетадынъ оьз хабаршысы Ногай районнынъ орталык китапханасынынъ директоры, Дагестан Республикасынынъ ат казанган маданият куллыкшысы Сабират Казгереевна Абубекерова ман хабарласув юриткен.
– Сабират Казгереевна, буьгуьнлерде Сизди тек бизим районда тувыл, республикада, халкымыз яшайтаган баьри ерлерде де бек аьруьв таныйдылар, неге десе Сиз тек китапхана директоры болып калмай, уста уйгынлавшы, оьнерли режиссер эм талаплы юритуьвши деп те белгили. Дурысы сол, биревлер Сизди китапхана етекшиси деп билгенше, ал деп халкымыздынъ уьйкен шатлыклы байрам шараларын юритуьвши деп таныйдылар. Сизинъ сулыплы
эм зейинли режиссер болувынъыз бизим район китапханасын, маданиятын тагы бир басамакка оьр коьтерди. Болса да, сиз бала шагынъызда оьзинъиз ким болмага суьйгенсиз?
– Мен бала йылларымда маданият тармагында ислермен деп ойламаганман. Тек оннан сонъ 9-10-ншы классларда окыйтаган шагымда мектебте (Терекли-
Мектеб авылдынъ А-Х.Джанибеков атындагы) драма кружогы ислеп баслады. Соны окытувшымыз, класс етекшимиз, сонъында Дагестан Республикасынынъ
ат казанган окытувшысы Кезибан Батырова юритетаган эди. Мен сонда катнасканман, биз мектебте эки спектакльди сценага салып коьрсеткенмиз. Сол йыллардан алып басланды демеге боламан театрга суьйимлигим, эм мен
Краснодардагы маданият институтынынъ театр режиссурасынынъ факультетине окымага деп кеттим.
Эсимде калган: бир орынга – 17 аьдем бар эди! А мен авыл ериннен келген кызалакпан. Ойлайман: мен кайда келдим аьши?! Янымда ийги актерлар, окувга туьспеге келген баска яс аьдемлер. Айтпага, мени мен бир курста окыган,
аьлиги заманда сав дуныяга белгили модельер Андрей Бартеньевти белгилемеге суьемен. Сол йыл сол шаклы аьдемлер ишиннен окувга туьспеге амал таптым! Мен сонда ийги окыганыма, институтты кутарган сонъ, мага ислеп калмага маслагат эттилер. Болса да, ата-анамнынъ тилеги бойынша тувган
шоьллигиме кайтып келдим. Соьйтип мунда, район китапханасында, директор болып ислейтаган Мархаба Саллыбаевадынъ коллективине келип калдым.
Китапхана окувшыларын аьжетсизлейтаган боьликте ислеп басладым. Куллыкта коьп затларга Мархаба Аджигельдиевнадан уьйрендим, ол меним насихатшым эди. Сонъында ол тийисли тыншаювга кеткенде, онынъ орынына туьстим. Соннан бери район китапханасын етекшилеп келемен.
– Сиз китапхана тармагында коьптен бери ислейсиз. Мектеб йылларында бу китапханага окувшы болып келгенсиз, аьли болса специалист кепте соны иштен
билгенсиз, тенълестиргенде, кайдай ойга келесиз? Оннан сонъ кайсы бир информацияды да бизге айлак та ювык этуьвши, аьлиги интернет заманында аьдемлерди китапханага келтируьв уьшин не зат этпеге керек деп ойлайсыз?
Аьдемлерге, боьтен де туьрли гаджетлер, смартфонлар арасында оьскен яс несиллерге китапке, китап окувга суьйимликти кайтип кайтарув керек болар?
– Элбетте, алдынгы бизим совет заманындагы китапхана ман
2000-ншы йылдагы китапхана – ол эки туьрли учреждение болады. Соларды бирлестиретаган зат: ол бурын да эм аьли де китапхана – ол китаплердинъ энъ сыйлы ери болувы. Бизим несилимиз уьшин китап деген ол бир уьйкен прио-
ритет эди. Аьр бир оьзин сыйлайтаган аьелде оьз алдына китапханасы болган. Айтпага, меним ата-анамда бек аьруьв китапхана бар эди эм ол аьли де бар. Мен сога оьзим де китаплер косып келемен.
Сол себептен мен китаплер мен оьскен аьдеммен. Бизде бек аьруьв совет, шет эллер эм ногай адабиатынынъ китаплери бар. Соны ман бирге аьлиги заманда сийрек коьрмеге болатаган 40-ншы, 50-нши йыллардынъ раритетли ногай
китаплери де бар. Сонынъ уьшин мен оьз ата-анама бек разыман. Мен мунда эндиги специалист кепте, алдынгыдай тек китап окувшы тувыл, а етекши болып, бу учреждениединъ куллыгын басшылайман эм тергеймен.
Китапханады тек китаплер болатаган ер деп санайтаганлар ман макул тувылман. Китапхана буьгуьн – ол уьйкен коьпфункционаллы маданият орталыгы. Ол зат
баьри ердеги китапханаларга да келисли. Мен оьзимнинъ ис борышым ман байланыста коьп ис йолдасларым ман, республикадагы эм сонынъ да кырындагы специалистлер мен катнасаман. Китапханаларда боламан. Сол себептен
мен буьгуьнлерде китапхана – ол ушыны ман да коьпфункционаллы маданият орталыгы деп беркитип айтаман. Солардынъ аьр бирисинде кайсы аьдем де оьзининъ кызыксынувларына келисли затты таппага болады. Мысалы, бизим
китапханады алып карайык. Бизим балалар китапханасына бек коьп балалар келедилер. Дурысын айтсам, сав республикада бизикиндей болып балалар коьп катнайтаган китапханады табув кыйын болар.
Белкиси, сога китапхана ювыгында Кадрия мектеби, балалар бавы орынласканы да себеп этетаган болар. Болса да баска мектеблерден де балалар келетаганы белгили. Бу балалар 6 ясыннан 14 ясына дейим коьп китап окыйдылар.
Ызгы 7-8 йыллардан бери биз федераллык программасы бойынша коьп китаплер аламыз. Сонынъ уьшин де аьли балалар уьшин бек коьп китаплер бар. Сол китаплер бек яркын эм ыспайы этип безеклендирилгенлер! Оннан баскалай, биз мастер-класслар да оьткеремиз. Янъыларда, 15-нши майда, бизде Аьел куьнине багысланган мастер-класс болып оьтти. Балалар сонда ярасык ак бас шешекейлер (ромашка) ясадылар. Баска мастер-классларда балалар айырым бир ойыншыклар ясайдылар. Мысалы, Уьйсалган авылы. Мундагы мектебте бир 50 бала окыйтаган болар. Болса да аьли бир неше йылдан бери авыл китапханасында балалар кувыршак театры аьрекет этеди. Бу театр орыс халк эртегилерин ногай тилине коьширип сценага салып коьрсетеди.
Бизим район китапханасынынъ 14 филиаллары да аьрекет ьэтедилер эм аьр бир авыл китапханасында аьдемлердинъ кызыксынувлары бойынша клублары да
бар. Терекли-Мектебтеги китапханага ясуьйкен несил бир-бириси мен аьллеспеге келеди. Солай ок биз халкымыздынъ белгили аьдемлерининъ сыйына эстеликли
кешликлер де уйгынлап оьткеремиз. Айтпага, быйыл бизим район китапханасында ДАССР ат казанган маданият куллыкшысы Сейдахмет Рахмедовтынъ, оннан сонъ Нариман авыл китапханасы ерли мектеб пен бирге халкымыздынъ айтувлы етекшилерининъ, ямагатполитикалык аьрекетшилерининъ бириси, авыл хозяйство илмилер докторы Аскерхан Аджиевтинъ эстеликлерине багысланган кешликлер болып озганлар.
Соны ман бирге мунда яслар да келедилер, неге десе биз йыйы кепте квестойынлар оьткеремиз. Тек янъыларда Уллы Енъуьвдинъ 80 йыллыгына багысланган квестойын оьткергенмиз, сонда район администрациясыннан, согыс
ветеранларынынъ балаларыннан эм баска район учреждениелерининъ коллективлери катнасканлар. Бу мысаллар китапханалар ызгы заманларда орталыкларга айланганын коьрсетеди, мунда аьр ким де оьзине яраган бир зат табады. Биз оьзимиздинъ куллыгымыздынъ акында айлак та коьп язбаймыз. Бизде социаллык тармаклары, телеграм, «В контакте», маданият бойынша оьз сайтымыз бар, соларда бизим китапхана акында билдируьвлерди окымага боласыз. Эндиги Сизинъ аьлиги интернет заманында аьдемлерди китапханага келтируьв, китап окувга суьйимлигин янландырув уьшин не зат этпеге керек деген соравынъызга яваплайман. Дурысын айтсам, аьли бизде гаджетлер оьмири. Бир 10 йыллар артта бу маьселе айлак та оьткир болып туратаган эди. Мен ушыны ман оьзим де эндигиси не болар экен деп ойлап та алган заманым
болган. Бу телефон, компьютер яшавда балаларды, ясларды оьзине айлак та бек тартты. А мине аьлиги шакта, мен сонынъ акында оьзимнинъ увылымнынъ несилине карап ой-токтаска келемен, мен ога карайман эм тамаша этемен:
ол аьли толтырып китаплер сатып алады эм соларды ызлы-ызыннан токтавсыз окып турады. Ол бирер китаплерди мага да йибереди, оьз ягыннан кайдай да бир маслагатлар береди. А билсенъиз, ол баьри балалардай болып 14 ясына дей-
им китаплерди окып, сонъ койган заманы да болган эди. Тек оьсип уьйкен болганда, китап окувга кайтты. Эм сондай яс аьдемлер бек коьп! Бизге, айтпага, бир яс кызалак келеди эм ызлы-ызыннан китаплер алып окып турады. Янъылар-
да ол Агата Кристидинъ бир китаби акында оьзининъ ойын язган эди, соны биз оьзимиздинъ сайтымызга эм социаллык тармакларымызга ерлестирдик. Мине сондай мысаллар да бар. Мага коьре, яс аьдем баьри затлардан да: компьютерден де, гаджеттен де, смартфоннан да оьтпеге керек эм тагы да кайтып китапке келмеге тарык. Эгер бала шагында китап окув онынъ канына киргистилген болса, ол кайтар, Мен ясырмай айтпага боламан, ондай яслар бизим районда аьли аз тувыл! Йок, мен оьзим де арада бир телефоннан китап окыйман. Болса
да мен китап окыятып, озып кеткен ериме кайтпага суьемен, белкиси, ойымды янъыртув уьшин болар, ама телефон ман окылаяткан китаптинъ басына кайтув бек кыйынлы. Сонынъ уьшин мага китаптинъ оьзи мен енъил болады окымага. Сол себептен китап оьз еринде калады.
– Ногай район орталык китапханасы совет заманларыннан бери тувган ногай адабиаты бойынша бек коьп туьрли шаралар оьткерип келуьви мен де белгили. Аьлиги заманларда да сол ийги аьдетти сиз армаган бардырасыз эм миллет тилин саклавга эм оьрлентуьвге оьз уьлисинъизди косасыз. Бу ягыннан исинъизге кайдай да бир янъы йорыклар киргистесизбе?
– Бизде тек ногай адабиаты тувыл, бизде бир айырым кишкей музей муьйиси де бар эм сонда ногайлардынъ уьйшилик алатлары, халкымыздынъ тарихи акында
йыйылган документлер, кайдай да бир архив документлери де бар. Биз оьз китап фондымызды толыстыргандай болсак, алды йолды аьр заман да ногай адабиатына беремиз. Йыл узагында, эгер кайсы да бир язувшымыз яде шаиримиз янъы китап шыгарган деп эситсем, мен сол китапти китапханамызга алмага шалысаман. Айтпага, сол автордынъ 30-50 китаплерин сатып аламыз.
Олар тек бизим республикада яшайтаган язувшылар эм шаирлердики тувыл, солай ок Карашай-Шеркеш Республикасындагы авторлардыкы да болады. Тек янъыларда мага белгили ногай адабиат критиги Насипхан Суюнова да язувшы Иса Капаевтинъ яратувшылыгы акында янъы шыккан китаплерин йиберген.
Ногай китаплер фонды аьр заман да толыстырылып бармага керек. Оннан баскалай, биз сол адабиатты таралтпага да керекпиз халк арасында. Биз окытувшылар, язувшылар ман бирге, ана тилимизди саклав уьшин колымыздан
келген баьри затты да этпеге борышлымыз. Сол себептен ногай тили эм адабиаты ман байланыслы баьри зат та бизде бас орында турады. Сиз
билесиз, биз оьзимизде бек коьп шаралар оьткеремиз. Биз оннан баска болып, Халк яратувшылык уьйинде де коьп кешликлер озгарамыз. Ол зат – бизим бас борышымыз. Бу ягыннан мен бизим «Шоьл тавысы» республикалык газетамыз бан тар байланысымызды белгилемей болмаякпан. Биз газетады тек язылып алып окып калмаймыз, биз газета ман ювык катнасамыз. Сизи мен бирге биз
биргелес шаралар аьзирлеп оьткеремиз. Биз сизди, газета хабаршыларын, сонда куллык этетаган Сизди, Гульфира Бекмуратовады, Галима Кургановады оьзимиздеги шараларга йыйы шакырамыз. Бир йылларда бизде «Ашык микро-
фон» деген майдан бар эди эм сога биз газетадынъ бас редакторы Эльмира Кожаевады шакырганмыз. Сонда Гульфира Бекмуратова да катнаскан.
Биз юриткен баьри шараларымызды, йолыгысларымызды, кешликлеримизди сиз газета бетлерине бек ийги кепте язып ьшыгарасыз. Мен сизге, коллективинъизге, сонынъ уьшин уьйкен разылыгымды билдиремен. Сизинъ буьгуьнлер этип турган сондай кыйынъызды, белкиси, аьдемлер туьбине дейим анъламайтаган да болар, ама йыллар кетип, сонъында ол зат коьринмей
калмаяк. Сиз, неге десе районымыздынъ, халкымыздынъ тарихин язып келесиз! Сиз язып баспалайтаган материалларынъыз – ол бек уьйкен куллык. Сиз оьз газета бетлеринъизде халкымыздынъ баьри де яшав тармакларын: ямагат-
политикалык яшавын, экономикасын, билимлендируьв, социаллык, маданият, спорт, тил, дин, экология соравларын, баьри заттынъ акында да язып келесиз. Сонынъ уьшин коьп савболынъыз!
Хабарласувды
М-А.Ханов юриткен.
Суьвретлерде: Сабират Абубекерова балалар ман шаралар оьткеруьв аьсеринде.
