Аьр бир аьелдинъ оьз тарихи, ата-бабалары, олардынъ баьтирликлери акында хабарлар, кызыклы эм кужырлы яшав оьзгерислери бар. Биревлер соларды эслеринде саклайдылар, яс несилге коьширедилер, баскалар мутадылар эм оьзлериннен сонъ калдырмайдылар. Мен ойлайман, энъ де ийги – кагытка язып калдырмага керек сондай хабарларды. Мага да оьз аьелим акында хабарламага эскеруьвлер бар, солардынъ бириси – уьйкен атайым Зекерья Абдулмежит увылы Межитовтынъ акында хабар.
Уллы Аталык согыстан сонъ, Н.Хрущевтынъ етекшилеви заманда, меним уьйкен атайым авылхозяйстволык азык-туьлик аьзирлевши болып куллык эткен. Сол йылларда ога атлар сакламага, малдынъ санын оьстирмеге деп борыш салынган. Болса да, малды саклав уьшин бийдай, пишен ашатув керек эди. Зекерья-атай баьрисининъ де эбин тапкан, соьйтип совхоз директоры Александр Иванович Гермашев пан соьйлесип, Ставрополь крайынынъ Абрам-Тоьбе авылында атты туьеге авыстырган. Туьеди арбага егип, авылга аькелгенлер. Совхозда тагы да бир туье болган, соьйтип атайым туье сакламага токтаскан. «Кимнинъ туьелери?» деп сораганда, «заготовительлердики» деп яваплаганлар. Сол заманда туьелер тувыл, атларды сакламага ыхтыяр бермегенлер. Туьелер тек экев эди, сонъында, Л.Брежнев элимизди басшылаганда, олардынъ санын оьстирдилер. Заготовительлер базасында туьединъ суьтин, этин, терисин, юнин асыллаганлар. Болса да, заман кеткен сонъ айванлардынъ саны туьсти. Зекерья-атайдынъ кишкей увылы Таждин аьскерлер сырасына кеткенде, туьелер болган, кайтып келгенде, йок эди.
1964-нши йылда Ногай райкомынынъ биринши секретари Сайпутдин Байрамаджи увылы Алыпкачев болган. Ога Махачкала каласына Дагестан патшалык университетининъ Зоология музейине туье аькелинъиз деп тилегенлер. Сол музейде туье 60 йылдан бери турады. Туьеди Терекли-Мектеб авылына Яхья Савкатов аькеткен, мунда оны асыллап, терисин эм юнин тазалаганлар, сонъ Махачкалага еткергенлер. Сол хабарды бизге Таждин Межитов (Акие-атай) айткан.
Дуныя кайдай уьйкен болса да, тар деп айтадылар. Сол дурыс деп ойлайман. Зекерья Межитов эм Сайпутдин Алыпкачев бир-бирисин танымаган болса ярайды. Тек бакты ман ким эрисип болады? Коьплеген йыллардан сонъ олардынъ немерелери бир класста окыганлар. Меним синълим Амина бирге окыйтаган тенълери мен Зоология музейине барган. Мунда сол мен айткан туьединъ экспонаты бар. Сол тарих бизди тагы да кызыксындырды. Балаларга экскурсияды С.Алыпкачевтынъ унык кызы Дженет Алыпкачева уйгынлаган, ол – Амина ман бирге окыйтаган Ибрагим Ибрагимовтынъ анасы. Музейде ол атайынынъ бу макеттынъ музейде болганына салган уьлиси акында хабарлайды. Туьединъ макеты кайдай кызыклы эм маьнели экенин биз тагы да бир кере экскурсияга барып келген сонъ анъладык.
Базархан Зекерья кызы (Ленин абай) туье мен байланыслы тагы да бир кызыклы хабар айтты бизге. Куьнбатар авылынынъ артында Мал Оьстируьв деген ер болган, мунда Зекерья-атай аьели мен яшаган. Сонъында олар Куьнбатар авылга коьшкенлер эм оьзлери мен кара туье аькелгенлер. Бир куьн туьеди бирев оьткир зат пан урып, сом этин яралаган. Суьт эм эт беруьвге айван яравсыз болган, сога коьре оны соймага токтасканлар. Тек туьединъ кишкей баласы калган. Ана-туьеди соймага аьзирлегенде, ол баласы калаягын анълаган, коьзяслары тыгырган. Туьединъ этин баьрисине де пайлаганлар эм бизим атайымыздынъ аьелинде де асканлар. Этти бирев де ашамаган, биревдинъ де юреги сондай алал айван акында эсти мутып, оны корлап болмаган.
Бизим ата-бабаларымыз- дынъ яшавында туьелер маьнели орынды тутканлар, сол айванлар ман бизим аьелимиздинъ йылы эскеруьвлери байланыслы. Сога коьре, мен соларды кагытка салып, келеектеги несилге асаба этип калдырмага ниетлендим. Акие-атай коьплеген хабарлар айтады бизге, солардынъ бирисин мен сизге хабарладым.
Быйыл Ленин-абай оьзининъ 80 ясын белгилейди, курал айдынъ ишинде Акие-атай 75 ясына толды. Мен баьри Межитовлардынъ атыннан оларды сондай сыйлы мерекелери мен кутлап, берк ден савлык, узак оьмир, куьш-куват йорайман. Бизге аьли де коьп хабарлар айтканын суьемен.
Саида Межитова,
Махачкала каласы.
Суьвретте: С.Межитова зоология музейинде.
