Эльмира Кожаева
!8-нши август – янъы шанкынлык этип атысув. Десантниклер, бийикликти сол эм онъ яктан айланып, боевиклерди йогарыда айырып калдырдылар. Боевиклерге карсы бир неше атысув болды.
Боевиклер мен тав бийиклигине (1622,5) баратаган йолга миналар салынган, сол зат шапкынлык этуьвге авырлык тувдырды. Йогарыда белгиленген бийикликти (1622,5) «Ослиное ухо» тавдынъ бийиклигиннен 50-100 метрлар ерде орынласкан 247-нши десант-штурмовой полкынынъ 1-нши эм 2-нши роталары ман алынмага керек эди, ама атысувда 4 аьскерши ян берип, коьп яраланганлар болганга, 2-нши рота позициялардан туьсирилип, бийикликти бийлеп алув атысувды сырасында майкоп бригададынъ (мотострелковый аьскерлер) 6 аьскершилери болган 1-нши рота бардырды.
18-нши август. СКФО аьскерлер мен басшылавшы генерал-полковник Виктор Казанцев явдынъ оты астыннан стратегиялык бийикликке десантты туьсирген эм согыс майданыннан яралаганларды шыгарган полковник Сергей Левашовты Россия Федерациясынынъ Баьтири деген сыйлы атка тийисли этти.
19-ншы август. Боевиклердинъ атув отынынъ куьши осалланганы сезилди, неге десе оларда савыт-садак етиспей баслады. Сонъында олар бийикликтен тайдылар.
… Ама кайдай коьп ян бергенлер! Федераллардынъ, дагестан милициядынъ эм согыс заманында аьскерлик туьзилислерине кирген служащийлердинъ (ополченцы) иси аьр дайым да ортага салынып бирге ойласылмаган. Бир тил болып аьрекет этуьв деген сонъында ийгиленди, тек сол заманга «Ослиное ухо» тав бийикликлеринде онлаган аьскершилер оьлгеннен сонъ.
Район военкоматы айырым список бойынша урыслар ерине оьз эрки мен кетпеге асыкканларга савыт-садак пайлады. Ама согыс ерине йиберуьв уьшин уьйренуьв исинде катнаспаган эрлерди йыллар бойынша Сержень-юрт туьбинде Хаттабтынъ «Кавказ» диверсионлык-террористлик орталыгында аьзирлик оьткен кеспили боевиклер мен согыспага ким ыхтыяр берсин. Ополченецлерге Ботлих тоьгерегиндеги блок-постларында аьскерлик борышын толтырувды (соны ман каьрледилер олар согыстынъ биринши куьнлериннен алып) яде бийленип алынган авыллардынъ касында уьшинши тоьгерегин казувды тапшырмага болаяк эди.
А аьли уьшин оларды район администрация меканында регистрациялайтаган эм кайбир тапшырмалар (кайдай тапшырмалар экенин айтып болмайман, неге десе согыс пан байланыслы аьр тапшырма ясыртын эди) беретаган эдилер. Ополченецлер де онынъ акында билетаган эдилер, неге десе яв да мызгамаган, тылга да аяк баскан. Ботлихте согыс блок-постлардынъ, орынласкан ерлерин, йогары аьскер орындагыларды билмеге ниетленген бир неше яс аьдемлер ысланганлар. Куьн сайын Ботлих РОВД-га баслары явлыклар ман оралган бир неше эр аьдемлерин аькелетаган эдилер. Намыслы толтыратаган эдилер оьз борышларын ФСБ куллыкшылары. Ама сонда да сенинъ алдынъда турган душпан ма, оьзинъдики ме экенин билув кыйын эди…
Аьр куьн туьски мезгил тамакланув заманында меним касымда карт та, яс та йыйналатаган эдилер, мен оларга РОВД-дынъ кесек болжаллык пресс-орталыгында билгеним акында хабарлайтаган эдим. Ама сол «кенъесуьвлер» акында билип, мага менде ондай ыхтыяр йок экенин айттылыр. Неге экен? Мен янымнан шыгарып бир зат та айтпайман ша, оьз тувган еринде туьзилген аьл акында билмеге суьйгенлерге официаллык фактлар акында билдиремен ше. Эм мине сонда ДР МВД-нынъ кесек болжаллы пресс-орталыгынынъ начальниги Дмитрий Никифоров йыйылганлар арасында бизим билдируьвлерди билмеге суьйген боевиклердинъ аьдемлери де болмага болатаганын анълатты…
А согыс бардырыла эди. Авиа- эм артиллериялык урувлар танъга басланып, туьнъги каранъалыкта тамамланатаган эди. Бу зат болган эм дайым да болаяктай этип сезиледи!
Эсимде: бир кере мен, федераллардынъ эртенъги шапкынлык этуьв мезгилин уйклап калып, ерли кыскаяклылардан сол мезгил ишинде не болганын билеек болып сорадым. Явапка толысынша билдируьвди алдым: эртеннен алып «Град» ислеген, сонъ артиллерия бирер кере аткан, минометлар ислеп, тавда эки самолетты атып туьсиргенлер. Олай деген, Ботлихтинъ ерли кыскаяклылары сеслери бойынша кайдай савыт-садактан атылганын айырып билгенлер. Ол бек коркынышлы!
…Ботлихке, бу районда тувып-оьскен, аьли болса дагестан эм россия калаларында яшайтаганлар да келетаган эдилер. Ким де келген мунда сол куьнлерде! Биревлер, кайдан да болсын, — савыт-садак, биревлер акша, азык-туьлик аькелгенлер. Коьмек республикадынъ баьри районларыннан да еткерилетеган эди.
…Сондай «исси» август куьнлерининъ бирисинде бизге легенда эсабында болган Годобери авылына бармага эп болды: мунда журналистлерди ополченецлер аькеттилер. «Ослиное ухо» тав касыннан оьтеятып, ополченецлер акырын боладылар. Машинада ак туьсли байрак елпилдейди. Журналистлер бинокль ярдамы ман «Ослиное ухо» тав ерине карас таслайдылар. Оларга ондай зат этпеске маслагат бередилер, неге десе боевиклер, бизикилер де, оптика алатынынъ яркыраганын ыслап, «от» атпага боладылар.
Авыл тоьгерегиндеги коршаланувдынъ биринши айланысына етемиз. Эм мунда минометлык атувлар басланады. Оьтип болмайсынъ, аьскершилердинъ манъгазыларында калмага туьседи. Эм аьриси оьзинше Аллага ийилип намаз кылады. Меним аякларым туьбинде яткан Москва журналисти Сергей Герасименко, тынысын тегеран алып: «Эгер муннан аман-эсен шыксак, Махачкалада килсеге барарман. Алла-Таала сыйына шам (свечка) ягып салар эдим. – деди.
Коркканымнан эм бирденнен кускым келуьвден дирилдеп, мен онда сабырлык тувдырмага куьш табаман. Сонъында биз Сергей мен Махачкалада, Москвада, Моздокта, Назраньде, Чечняда – кайда да бизди бизим кеспи йолыгыстырган ерде бу кыска, ама, эки аьскерши ян берип, биреви яраланган исси урысты эске туьсиретаган эдик. Годобери авыл яшавшылары оьзлерин йигитлерше юргистетаган эдилер. Олардынъ тиревин сезип, мен эндигиси бир заттан да коркпайман…
Эм мине Годобери авылы: бир ягында – ярасыклы ети тоьбешикли тав, экинши ягында – каргыска тийисли «Ослиное ухо» тав тоьменлиги.
Авылда штаб касында — савыт-садаклы ополченецлер. Эрлер уьйкен казанларда кешки мезгилге ас асадылар. Ополченецлер бири-бирисиннен сонъ боевиклер Годобери авылын алаяк болганы, ама сегиз кере де сол ниетине етиспегени акында хабарлайдылар.
Сонъ бизге колдан ясалган савыт-садакты коьрсеттилер. Кизлярда тот баскан БМП баганасын туьсирип, Годобери авылына аькелдилер, а калган баьри ерлерин иритип костылар. Аьскершилер оьзлеринде бар савыт-садагы ман боьлиседилер. А оннан кайтип атпага керек – куьлки тувылма! Годобери авылынынъ яс яшавшысы савыт-садакка арка бетиннен турып, калганларга кулакларын яппага тилек салады. Сонъ «ия-а!!!» деп кышкырып, айланувы ман савыт-садагыннан атады. Атканы – от куьллелери «Ослиное ухо» тав туьбине ушадылар.
Мине соьйтип, бар затка таянып, явга карсы турдылар оьктем тав яшавшылары, тувган ериннен явды тайдырув уьшин. Аьр ополченец оьзине оьзи рожок эм баска боеприпаслар табады.
Сол кеше биз Годобери авылында конып калдык. Коркынышлы, уйкынъ келетаганнан оннан да коркынышлы. «Ослиное Ухо» тавдан эситилетаган бир-бирлеп атувларга карамастан, биз уйкыга коьмилдик.
Экинши куьн эртенъликте биз авыл тоьгерегинде айланып юрдик. Авыл уьйкен тувыл, ама тавга карап коьтерилетаган таслы йоллар заманды алады, уьйкен йолды оьткендей болып коьринеди.
Йолда эки БТР-да аьскершилерди йолыктык. Олар янаяткан от уьстинде тушенкады кыздыраяк болып шалыса эдилер, ама ополченецлер оларга ас аькелинееги акында билдирдилер.
Мен аьскершилерден олар кайсы яклардан келгенлерин, дагестанлылар ман катнаслар кайтип туьзилетаганы акында сорадым. Яслар Россиядынъ туьрли ерлериннен келгенлерин айттылар, аян ерин белгилемеге унамадылар.
— А дагестанлылар ша?
— Бек танъ аьдемлер. Бизге, аьскершилерге, оьз увылларына карагандай болып карайдылар. Эгер мунда согыс болмаган болса, биз оьзимизди курортта тургандай этип санамага болаяк эдик. Алдын мен Дагестан эм Чечня бир ок ер деп санайтаган эдим. Да, ери де, тавлар да усаслы, ама аьдемлер туьрли экен. Мунда артынънан келип бирев де урмаягын билемиз, кенем де, керексе, коьмекке келееклер. Эм энъ маьнелиси: эгер дагестанлыларда савыт-садак болган болса, олар оьзлери боевиклерди коьпте куваяк эм йок этеек эдилер. Йок, аьскершилер осал деп айтпайман. Бу ерди ийги этип билмев деген себеплигин тийгистеди. А мунда — коьплеген йоллар, пещералар. Бирерде карыстырув орын табады: артиллерия, «вертолетлар» оьзлериндикилерге карап атпага болады.
Эм ызында яс офицер А.Шевелев, явды йок этпей, бизим тавлардан кетпееги акында айтты. Кетпеслер – дагестанлыларга аьскершилерди яклаганлары уьшин разылыгы ман.
Бу соьзлерди журналистлер язып алдылар. Бугуьнде Россияда дагестанлы болув – енъиллерден тувыл: «кара туьс шырайлы», «кавказ миллетли бет» деп эситесинъ. Ама согыста дагестанлылар оьзлерин сол айтканларга карсы этип коьрсеттилер: берклиги мен, бирлиги мен, коркынышсызлыгы ман эм келгенлер акында каьр шегуьвлери мен. Белки, боевиклер, республикадынъ коьпмиллетлигин эсапка алып, туьрли халклар арасын бузбага ниетленген богандыр. Йок! Согыс басланганда, баьриси де оьз маьселелери акында муттылар, бирлестилер.
Бирде мутпастай эсте сакланады, кешелеп эки «Камаз» машиналарга тиеп, Акуша районыннан мунда койлар, ун, савыт-садаклар, акшалар аькелингени. Ерли кыскаяклылар юк тиелген машиналар айдавшыларына эм юкти мунда еткеруьвди канагатлавшыларга коьпке дейим разылыкларын билдирип, не мен де тамакландырмага шалысканлары — эсимде.
— Биз аьли де келермиз, азык-туьлик аькелермиз. Бизде де коршаланув отряды йыйылган. Ботлихте аьллер кайдай экенин билмеге тиледилер бизге. Буьгуьн ок та сонда келмеге аьзир экенин билдирдилер.
Даргин, авар, кумык, лак, ногай халклары, савлай Кубыла Дагестан, Ботлих яшавшыларынынъ баьле-казасын янына ювык алып, ярдам этуьв ниетлигин билдирдилер. Сонъында сондай берк колды эм сенимли ийинди сезерлер Новолакта, Кадар зонасында, Буйнакскта…
Коьширген Л. Уразаева
(Ызы болаяк).
