Мен мектебти кутарганлы 40 йыл оьтти, мен де оьз окытувшыларымнан кем болмай, олардынъ да сулыбыннан алып, оьзимдикин де косып, арттырып келеятырман. Болса да оьзимнинъ насихатшы-окытувшыларымды уьйкен разылык пан эсимде саклайман. 

Меним бактым Орта-Тоьбе авылы ман байланыслы, мен бу авыл орта мектебинде окыганман, сол мектебтинъ окытувшылары мага кеспи сайлавда да ярдамын эткенлер. Мен, Хасавюрт педагогикалык училищесин окып битиргеннен сонъ, оьзим окыган мектебке окытувшы болып келдим. Баслапкы куьнлерде оьзимге билим берген окытувшылардан ийменип те туратаган эдим, сонъында мен бир уьйкен тыпак аьелге туьскенимди анъладым. Сол аьелдинъ аьр бир агзасы оьз алдына кызыклы эм терен билимли экенин де коьрдим. Солардынъ соьзлерине коьре, тербиялавды боьлепиштен басламага керек экен, аьр бир балага оьз яшавына яваплыкты коьндирмеге борышлымыз. Коьбисинше, салган мырадына етисип болатаган балалар наьсипли боладылар. 

Аьли мен оьз насихатшыларым акында айтып озбага суьемен. Солардынъ бириси – Ашувхан Арслан кызы Шандиева. Ол – бек ийги етекши, оьзининъ янына, тоьгерегине билимли специалистлерди йыйнап болатаган аьдем. Ашувхан Арслан кызы – оьз исине бек яваплы карайтаган аьдем, оьз билимин де куьннен-куьнге арттырув уьстинде эринмей куллык этеди. Ашувхан Арслан кызы Орта-Тоьбе авыл мектебин де бир неше йыллар етекшилеген, сол йылларда бизим авыл орта мектеби ийги деген мектеблер санында эди. Ол, тек ийги етекши болып калмайды, бек ийги ямагат куллыкларын да юритип болады. Буьгуьнлерде ога коьплеген ата-аналар балалары онынъ колларында тийисли тербия алганы уьшин уьйкен разылыкларын билдиредилер. Онынъ кол астында билим алган окувшылары буьгуьнлерде белгили аьдемлер болганлар саны бек уьйкен. Ол яс окытувшыларга ийги коьрим болады. Ашувхан Арслан кызынынъ касиетин куьшли янган от пан тенълестирмеге болады: ол йылувлыгын аямай берер, ийги маслагатын да айтар, йигерликти де талаплап болар. 

Меним насихатшыларым арасында Сейдахмет Ялманбет увылы Кадыровка да орын табылады. Онынъ акында окытувшы – май шырак деп айтпага болады. Ол – бек куллыксуьер аьдем. Уьйкен юмартлык пан оьз сулыбы ман боьлисетаган да эди. Оьнерли киси кайсы ерде де оьнерли болады. Сейдахмет Ялманбетовичтинъ аты газета окувшыларына да ийги таныс. Ол, бир неше йыллар «Шоьл тавысы» газетасынынъ авыл хабаршысы да болып, коьплеген кызыклы макалалары ман окувшыларды суьйинтип турды. Сондай талаплы окытувшы бек аьруьв де йырлайды. Биз баьримиз косылып, «Вечер на рейде», «Забота у нас простая» деген йырларды тез-тез йырлайтаган эдик. Ол акыйкатлык пан суьйикли исти бардырмага керек деген ойды шакырув этип алатаган эди. Буьгуьнлерде ол оьзининъ мерекесин белгиледи. Соны ман байланыслы биз ога ден савлыкты, аьел татымлыгын эм наьсипти йораймыз.

Ийги коьрим болган мага Зиявдин Ваисович Шандиев. Каты авырувдан сонъ, бизди бек талаплы, аьдил, ийги аьдем калдырып, бу дуныядан кешкен. Ол тек бизим ис коллектив арасында тувыл, савлай район окытувшылары араларында сый ман пайдаланатаган эди. Зиявдин Шандиев, ямагат аьрекетшиси болып, авыл яшавында белсен катнасатаган эди. Биз оны мутпаймыз, аьдем яшайды сол шаклы, нешаклы онынъ акында эс тири болса.

Оьз исининъ устасы деп айтпага болады меним суьйикли насихатшым Фазилет Джумалиевна Шавгараева акында. Меним суьйикли окытувшымнынъ уллы иси – онынъ кеспилик усталыгы. Ол бир де данък акында ойланмаган, тек оьзининъ тербиялав иси мен куьн сайын арымай-талмай каьр шегип турган. Фазилет Джумалиевна бизди оьзининъ яратувшылыгы ман да суьйиндирип турган. Онынъ яшав аьллерине коьре язылган ятлавларын окып, коьп затларды оьзимизге ашканмыз. 

Яшав бойынша кайдай аьдемлер мен де расамыз. Солардынъ ишинде бар сондай аьдемлер, кимлердинъ янында оьзинъди бир аьлемет этип сезесинъ, олар сага бир алдыга ымтылмага, йигитликлер этпеге дем бередилер. Сондайлар санында – Фазилет Шавгараева да. 

Бар аьдемлер, яркыраган куьн коьзиндей болып, сенинъ яшавынъды яркын этедилер. Сондай аьдемлердинъ бириси – Хадижат Арслан кызы Янакаева.  Баслангыш класслардынъ окытувшысы балаларга сав яшавы бойынша коьрим болып калады. Аьр бир бала табиатка коьре бир оьнер мен савгаланады. Сол оьнерди ашар уьшин сулыплы окытувшы Хадижат Арслановна коьп куллык этеди. Ол оьзи окыткан баладынъ келеекте ким болаягын белгилеп болатаган эди. 

Асиет Юсуповна Абдулгапова – оьз исин, сабагын бек суьйген аьдем. Ол аьр бир дерисин кызыклы этетаган эди. Биз оны тынысымызды тындырып тынълайтаган эдик. Касиетине коьре, Асиет Юсуповна – бек каты аьдем. Ол аьр бир балага терен билим бермеге шалысып туратаган эди. Солай ок аьр бирисинде нызамды, туврашылыкты тербияламага шалысып турган. Хадижат Язувовна Колдасова – аьлемет киси, ол – оьз исининъ устасы, бек ийги ана, шынты дос. Сондай окытувшылар бизим балаларымызга эм уныкларымызга болса экен. Ол оьзининъ намыслы, ийги иси уьшин йогары патшалык савгалар алмаган, ога энъ уьйкен баасыз савга – балаларынынъ разылык соьзи эм онынъ акында ийги эс. 

Сайлаган кесписине алаллык, суьйим аркалы оьседи усталык, байыйды сулып. Сондай аьдемлердинъ бириси Мавлизат Муслим кызы Зарманбетова экенин мен, оны ман соьйлей, катнай келе анълайман. Оны ман ислемеге де бек тыныш. Оьзи де – исине мукаят аьдем, ис йолдасларыннан да сол касиетти карайтаган эди. 

Талаплы окытувшылардынъ бириси эди Наьсипли Мусаевна Халилова. Ол бизим арамызда буьгуьнлерде йок деген, бизим коьзлеримизге коьзясларды аькелип, юреклеримизди ашшы кайгыга толтырады. Онда бар аьдемшилик касиетлери коьплерге таныс та болмай калмага болады. Буьгуьнлерде бизге онынъ маслагатлары етпейди. Бизим эслеримизде ол бек каьмбил касиетли аьдем болып калаяк. 

Заманын аямай, балаларга терен билим берер уьшин коьп куьш салган эсап дерисининъ окытувшысы Арувхан Казманбет кызы Ельгельдиева. Ол – бек конаксуьер хатын. Оьз балаларына да – ийги ана.                

«Яшавда шексинместей наьсипли деп, халк уьшин яшайтаган аьдемге айтады», – деген Л.Толстой. Сондай аьдемлерге меним класс етекшим, орыс тил эм адабиат сабагынынъ окытувшысы Менлару Ивасовна Баратова киреди. Онынъ дерислери айырым оьз иштелиги мен баскаланатаган эдилер. Ол оьзининъ яратувшылык иси мен аьр бир аьдем янъыдан-янъыга ымтылмага керек. Балага, окувшыга яшавда тувра йолды коьрсетуьв – онынъ ис аьрекетининъ туьп маьнеси. Онынъ алдынгы окувшылары, буьгуьнги окытувшылары – Менлару Ивасовнадынъ уьйкен асабалыгы. 

«Окытувшы оьзининъ билимин куьннен-куьнге арттырып турмага керек, оьзи окытатаган балалардынъ юрегине етип болув да – онынъ уьстинликли аьрекетининъ негизи», – деп айтатаган эди ис йылларында Секерхан Исмаиловна Кулумаева. Ол – окувшыларга ийги коьрим, йолдас эм шынты дос. Ол бизге дайым окытувшы мектебте энъ де бас орында туратаган аьдем экенин айтып туратаган эди. Секерхан Исмаиловна сондай да ийги окытувшылар санында. Мени бактым сондай аьдем мен растырганына мен суьйинемен, оьктемсиймен.

Енслу Абдурахмановна Абубекеровады, Зарбийке Акманбетовна Нургишиевады ис йолдасларымыз мутпайдылар. Бу аьдемлер де Орта-Тоьбе авыл орта мектебининъ тарихинде яркын ыз калдырганлар.

Зарбийке Акманбетовнадай аьдемлерге Конфуцийдинъ сонъгы соьзлери бек келисли «Эскиди аявлап, янъыга етискен аьдем окытувшы болмага болады». 

Мектеб мага энъ де аявлы эм баалы. Меним янымда аявлы окытувшыларым эм насихатшыларым, ис йолдасларым болганлар эм бар. Бу ерде эсиме Кериме Яхъяевна Эрежеевады, Мухминат Ялманбетовна Эстувгановады да алмай болмайман. Олар ман бирге тар байланыста ислеп келдим. Мухминат Ялманбетовнадынъ етекшилеви мен бизим окувшылар коьп район шараларында савгалы орынларга етискенлер. Ол, вожатая орынында ислеп, балаларда патриотлык сезимлерди тербияламага шалыскан. 

Солай ок бизим педагогикалык ямагатымыз арасында Марие Явгайтаровна Кокенеевадынъ аты белгили. Баалы меним окытувшым, савболынъыз ийги исинъиз уьшин, сиз бизде ясуьйкенге сыйды, аьдилликти тербиялагансыз. 

Мен йогарыда келтирген аьдемлердинъ аьр бирисининъ меним буьгуьнги уьстинликлериме коскан уьлислери бар. Савболынъыз, аявлы окытувшыларым.

С. Межитова, Орта-Тоьбе авыл орта мектебининъ окытувшысы.

Суьвретте: ис коллективи.