Шариатта дин аьдетлери бек коьп, неге десе ол аьдемнинъ тувганыннан алып оьлгенше дейим сав яшавын бийлеп алады. Бу макаламда мен аьдем топырак болганда оны коьмуьв аьдетлери мен байланыслы соравлар кесеги акында соьз бардырмага суьемен.
Аьдем оьлгенде Шариат оны ман байланыслы болган 4 парызды ямагатка борыш этип салады:
– мейитти ювындырув (аьруьвлев);
– саванга орав (кепинлев);
– яназы намаз;
– оьлиди коьмуьв.
Бу 4 йорык парыз (борыш) болып саналады, калган баьри затлар да яде этпеге ярайтаган йорыклар яде аьдет болады.
Оьлиди ювындырувда буьгуьнлердегиндей болып тек имамлар эм моллалар тувыл, солай ок онынъ кардаш-тувганлары (мысалы уьшин, увылы атасынынъ мейитин ювувда) катнасканы ийги болар эди, неге десе олар баскаларга коьре мейитти аяп ювындыраяклар. Мысалы, сондай шарада оьлиди толы кепте ювындырувды билетаган 1 имам яде молла эм 2 ювык кардашлары имамга яде моллага ювындырмага коьмек этип катнасса аьруьв.
Аьдет. «Оьлиди коьмуьвдинъ буьгуьнги йорыклары кайдан басланган эм кайтип шыккан?» – деп сорадым мен аксакаллардан.
«Советлер заманында, Ислам динин тутувды койдыратаган аьсерде, оьз динин саклав уьшин, соны кайтип болса да бир амал этип калдырув ниет пен ол йыллардагы аьлимлер эм аьпендилер биз мине буьгуьнге дейим оьткеретаган «дуас» этуьв аьдетин яшавга киргисткенлер. Тек соны олар дин аьдети деп атамай, ол халктынъ аьдети эм йорыгы деп айтканлар. Сол заманларда властьтинъ халк аьдетлерин койдырпага ыхтыяры болмаган. Куранды окув эм тынълав, аьлимлерге соравлар беруьв эм соларга яваплар алув, зикр окув – бу баьри затлардынъ да Исламда оьз баасы бар, ама соны ман бирге бу шарады олар дин деп атамаганлар, соны «аьдет» деп атаганлар», – деп явапладылар ясуьйкенлер.
Яназы намаз. Топырак болган аьдемнинъ уьйинде яназы куьнинде биз оьткеретаган баьри шаралар йогарыда белгиленген ямагат борышлардынъ бириси – яназы намазы ман байланыслы. Буьгуьнлерде дуныядан тайган аьдемнинъ уьйинде сол куьн дуаста ортакшылык этуьв уьшин юзлеген аьдемлер йыйыладылар, ама яназы намазга тек 10-20 аьдем турады, авылларда оннан да аз. Сонынъ себеби не десенъиз, советлер заманында яназы намазга тек моллалар туратаган болганлар. Булай аьдем оьзининъ дин тутатаганын халк алдында коьрсетип болмаган. Мине яшавдан алынган бир мысал, район авылларынынъ бирисинде бир аьдем ат уьстине минип, халкты Курман-байрам ман кутламага деп шыгады экен. Оны токтатып: «Кайда барасынъ?» –деп сораптылар. Ол да оьзине коьре оьзининъ ак ниети акында айтады экен. Бу хабар райкомга дейим етеди эм сол бирев аьдемди сондай иси уьшин куллыгыннан тайдырмага аз калганлар. Эндиги ойлап каранъыз, эгер аьдем сол йылларда баска аьдемлер алдында ашык кепте намаз кылатаган болса не зат болмага болаяк эди?
Буьгуьн эндигиси, Аллага шуькир, заманлар баска. Власть те, администрация да толы кепте дин ямагатын колтыклайдылар эм тар байланыс тутадылар, оьзлери аьдетли Ислам динин таралтпага эм ясларды экстремизм идеяларыннан сакламага ярдам этпеге шакырадылар.
Сизинъ баьринъизди де (боьтен де оьлидинъ кардаш-тувганларын) яназы намазында ортакшылык этпеге шакыраман. Ол зат оьли уьшин савап (аргы дуныяда савга), ога енъиллик. Мухаммад-пайхамбар (ога Алладынъ тынышлыгы эм разылыгы болсын) булай деген: «Эгер яназы намазында кырк аьдем катнасса эм оьлген аьдем уьшин Кудайымыздан ярлыкав тилесе, олардынъ тилеги кабыл болаяк».
Кайгырувды билдируьв (та зият). Буьгуьн дуасларда кайбир аьдемлер дуныядан тайган аьдемнинъ кардаш-ювыкларына кайгырувын билдирмеге деп келгенде, альхамнынъ соьзлерин билмейтаганы коьзге илинеди. Кайбиревлер ол затты янъылыс кепте молладынъ борышы деп санайдылар. Районнынъ дин ямагаты альхамнынъ соьзлерин баспалап шыгармага эм яшавшылар арасында таралтпага мырат этеди. Аявлы ердеслер, сол соьзлерди яттан уьйренинъиз эм соларга балаларынъызды да уьйретинъиз эм яназыларга, дуасларга келгенде оьз колларынъыз бан дуа этинъиз!
Мухаммад Атангулов, Ногай районнынъ Имамлар советининъ председатели, Терекли-Мектеб авыл межигитининъ имамы.
(Ызы болаяк).
