Китай яшавшылар ман ерден тура эрислесуьвлер, давласувлар бир йылларда кайда бир Алыс Куьнтуварда, Сибирьде болатагандай болып коьринетаган эди. Китайдан мынълаган шакырым эректе орынласкан Ногай районында да сондай маьселе болар деп ким ойлаган эди. Дурысында, китай яшавшылары ман давласувлар бизим республикадынъ да бир неше районларында болып оьткен. Эм мине не зат уьшин.
Авыл йыйынынынъ депутаты Абдулкапар Адиев айтканлай, алдынгы А.Асанов атындагы совхоздынъ 100 гектар ерлери 80-нши йылларда Ногай орманлык хозяйствосына питомник оьстирмеге деп берилген эди. Болса да сонъында, элдеги экономикалык аьллер осалланган себеп, питомникте яс орман культураларын оьстируьв койылды. Бир хыйлы йыллар солар босап яттылар. Сонъында, алдынгы район етекшилери заманында, бу ерлер китай яшавшыларына аренда йосыгында берилди. Олар, бу ерлерге келип, авыл хозяйство продукциясын оьстиредилер. Ама бара-бара мунда, Нариман авыл яшавшылары сол куьн айтканлай, китай яшавшылары бир неше кере коьбейгенлер, тап сав бир авыл курылган. Ол да аз десенъиз, олар, бу эгин ерлерде закон йорыкларын бузып, эндигиси уьйлер де салганлар, сол ерлер де ызында танъкы болып, авыл арендаторларынынъ ерлерине де шыгып баслаганлар…
– Биз авыл хозяйство ерлерин арендага беруьв акында федераллык законын тайдырып болмаймыз, – деди авыл яшавшылары алдында «сельсовет Коктюбинский» СП МО аькимбасы Замир Суюндиков. – Сол сиз айтатаган ерлер бир йыл авыл арендаторларына берилген. Сол йыл сонда бийдай шаштылар. Сонъ бирев де бир зат та этпеди. Сизинъ коьтеретаган маьселе дурыс. Биз сол ерлерди авыл администрация эсабына кайтарармыз, межевание этермиз эм соларды алып, ислемеге суьетаган аьдемлер бар болса, берермиз.
Нариман авыл аьдемлерининъ айтувы ман, китай арендаторларына берилген ерлер – авылдыкы. Ама соравдынъ оьткирленуьвине ол зат та себеп тувыл. Китай яшавшыларынынъ менталитети, авыл яшавшысы Аскер Тенгизов айтканлай, айлак та бизге, ерли бусырман халкымызга, келиссиз. «Олар оьзлери ашамайтаган затты бизге ашатпага шалысадылар, бизим ерлеримизди увлайдылар». (Китай халкы биз, бусырманлар, ашамайтаган асларды ашавы ман белгили).
Китай арендаторлары продукциясын тез эм уьйкен оьлшемли этип оьстируьв уьшин ерлерди туьрли пестицидлер, селитра эм баска туьрли химикатлар ман увлайтаганы коьптен белгили. Бизим район еринде де олар тап соны этедилер. (Йыйыннан сонъ экинши куьн Нариман авылыннан яслар барып, олардынъ ерлерди заялайтаган химикатларын кайтип ясырып койганын телефонларына согып алганлар. Тамашасы сол: бу аьсерде китай арендаторларынынъ биреви де ерлеринде йок. Баьриси де онда-мунда кашканлар, неге десе куьнали экенин биледилер).
Дурысын айтсак, ерли ногай халкымыз – бек кенъ юрекли халк, биревимиз де бизге баска яктан аьдем келип уьй салганы, биздей болып куллык эткени уьшин карсы тувылмыз. Тек сога шуькир демей, «тавдан бавга келип», ерли халкымыздынъ яшав йорыгын, аьдетлерин сыйламай, соларды кене бузбага шалысув – ол намартлык. А ерлер бизики, соларда сонъында биз яшап калаякпыз. Тек бизге де оьз ерлеримизди оьзимиз кулланып билуьв керек. Ол заманда кырдан бирев де келмес.
Соны ман бирге мунда баьри зат уьшин тек китай арендаторларын куьналев де дурыс болмайды. Бизде, оькиметте, неше туьрли тергевши органлары, миграция службалары, экология комитетлери, санэпидемстанция куллыкшылары бар. Олар кайда карайдылар экен? А китай арендаторлары десенъ ерди кулланувга алган сонъ, сонынъ «туьтинин шыгарып», бизден сонъ мунда бир зат та оьспесин деп кулланмага шалысадылар. Дурысында, кыска заман ишинде уьйкен келим этпеге суьедилер.
Йыйылган авыл яшавшылары, бу соравдан тура эндиги де бир йыйналып, китай арендаторларын оьз ерлериннен тайдырмага токтастылар. Авыл етекшиси З.Суюндиков сол затты кайтип законды бузбай этуьвдинъ йорыкларын анълатты. Ол бу ерлерден тура тийисли материалды йыйнап, район прокуратурасына бермеге керегин айтты.
М.Юнусов.
