Кавга… кайсы уьйдинъ капысын ашпады бу баьле… неше бактылар бузылдылар сол йыллар… Кавга – энъ де коркынышлы, аясыз, каты соьз савлай дуныя юзинде. Инсанларга кайгы, коьзяс, ашлык аькелетаган оьзгерис. Согыс енъуьвшиге де наьсип аькелмеген бир заман да.
Коьплеген хабарлар, йырлар, ятлавлар язылган аьскершилер акында, олардынъ баьтирлиги акында. Мен де язганман Уллы Енъуьвди аькелген йигитлеримиз акында, ама меним буьгуьнги хабарым мунълы. Сога коьре болар, мага тыныш тувыл эди бу макалады аьзирлемеге, мага бу хабарды айткан ясуьйкенимиз Майлав Суембаевна Уразаева ман бирге коьзясымды да суьрттим, оны ман бирге бу хабардынъ баьтирлерининъ яшавын тагы да бир кере оьттим.
…Ирсбике Коканова аьелинде ортаншы бала болган, уьйкен аданасы Курпай, синълиси Тоюш болып оьстилер, аш заманда аш болдылар, ток заманда кайгысыз яшадылар. Сонъында Ирсбике аьел курып, оьзи де балалы-шагалы болды, кызы да, кедеси де бар эди – Марипат эм Даут. Эрте калды ялгыз, эри кешип кетти дуныядан, балаларды оьзине асырамага туьсти. Нагаш юрты коьмек этетаган эди кыскаяклыга, кишкей Даут нагашакасы Курпай ман мышыгызлардынъ малын багатаган эди Эски-юрт авылында. 1944-нши йыл мышыгызларды Казахстанга айдадылар, сол заманга Курпай йиени Даут пан туьсип калды, сен мышыгыз ба, ногай ма, бирев де сорамаган, баьриси де кетип калган тувган ерлерден йыракка. Поездке тиелген Курпай авырыйды, Казахстан ерине келгенде, ол больницага туьседи. Тоьгеректе савлай казахлар, таныслар йок, сога коьре Даут каравсыз калады. Бир- эки куьн бала (ол заманда ол 8 ясында болган) больницадынъ терезесине келип, нагашакасы ман соьйледи, сонъында кырда юрген балады казахлар коьрип, бир баласы йок аьелге аькелип бередилер. Олар суьйинип сакламага аладылар саьбийди, болса да ол танысларын тавып коймасын деп, баска ерге коьшип кетедилер. Соьйтип, Даут нагашакасын йойытады…
Майлав-абайдынъ коьнъили тоьменленеди, мен ойлайман, анасынынъ, энесининъ келпетлери коьринетаган болса ярайды ога, болса да хабарын бардырады.
… Курпай эмленип больницадан шыгады, Даут йок, коьп юреди ол казахлардан сорап йиенин. Бирев де коьрмеген, бирев де билмеген. Яшав барады алдыга. Курпай уьйленеди, олар ман бирге Вышеталовкадан айдалып келген ногай хатынды алып яшайды, кыскаяклыдынъ оьзининъ бир кедеси бар эди. Сонъында бу аьелде баска балалар да тувады.
Ногай шоьлге де тынышлык келеди, Ирсбике-абайдынъ коьзи ястан курымайды, баласын да, нагашакасын да йойытып, кеше-куьндиз бес намазын кылып, юзин сыйпап, Кудайдан оларга ден савлык тилейди.
- Бир кере баламды коьзим мен коьрсем, оьлсем де кайгырмас эдим, - дейтаган эди юреги дертке толган ана. Кызы Марипат пан турады, балаларды асырамага коьмек этеди. Соьйтип, йырма йыл оьтеди.
Шешен Республикасы конъысы болганга болартагы, ногайлар туратаган авыллар ман катнас тутадылар бизим шоьлдинъ аьдемлери. Соьйтип, Кумлы авыл яшавшысы Йолманбетов Иса Червленная станицасына келеди, мунда ол Казахстаннан келген бир хатын ман хабар курады. Хабарласув барысында ол ердеси Курпай да сол якларга айдалганы акында хабарлайды, эм хатын Курпай сав, Талды-курган областининъ Талды-курган авылында яшайды деп айтады. Сол суьйинишли хабарды эр киси авылга аькеледи, Майлав-абайдынъ атасы ога суьйинишке бузавлы сыйыр берген.
Кайтип токтасын энди Марипат-абай, ол эри мен, анасынынъ синълиси Тоюш эри мен Казахстанга йол аладылар.
Баьри зат та Кудайдынъ колында, йырма йылдан сонъ да табылады аьдемлер, эгер оларга соьйтип язылган болса. Курпайдынъ уьйине аман-эсен келедилер, Тоюш аданасын коьрип, суьйинеди, Марипат болса оьзининъ ялгыз аданасын коьргиси келеди. Болса да, Курпай-нагашакай ога баьри хабарды да туьзип айтады. Йылайды, сыктайды Марипат – абай, уьйге кирип болмайды, нагашакасына оьпкелейди, кайтип сен оны йойыткасынъ деп.
Марипаттынъ соьзи каты эди, ол мен аданасымды таппай кайтпайман деп токтасады. Соьйтип, олар тоьгеректеги баьри авылларды да айланадылар, Ярикбаев Даут деген аьдемди сельсоветлер бойынша излейдилер, таппайдылар. Ызгы кере олар Каратальский район Уьш-тоьбе авылына барадылар, сонда сельсоветте олар бу авылда Коппаев Даут деген аьдем яшайды деген язувды окыйдылар, сол адрес бойынша барадылар. Азбарда карт пан куртка олтыры, эки бала ойнап туры, уьйдинъ артыннан келген яс: «Марипат-абай» деп кышкырганда, аьптеси тизине шоьгип калады. Ювырып барып кушаклап, онъ колын карайды ыслап, кишкей заманда ол шетеннен йыгылып, колын авыртады, колы ишине карап битеди . Сол нышаны болмаса да, таныр эди ол ялгыз Даутын. Марипат Курпайды да, Даутты да алып уьйге кайтады. Ирсбике-абай увылын да, аданасын да коьрип, юреги куванышка
толады. Булар 20 куьн турып, кайтадылар Казахстанга, экевининъ де аьеллери бар ша. Даут коьшип келмеге токтасады, аьлейин, саьбийлерин алып келеди, болса да келиншек туралмайды Ногай шоьлде. Даут анасына мен калайым сени мен деп айтады.
- Кой, балам, сени аьлейинънен, аьвлетлеринънен айырып, мен бу дуныяда кайтип яшайым. Сени коьрдим, энди оьлсем де кайгырмайман, - дейди анадынъ юмарт юреги.
- Болса да энем коьп яшамады увылы кеткен сонъ, коя болып дуныядан кешти, нагашакамнынъ 14 баласы бар эди, ол да кешти бу дуныядан. Катнаймыз аьли де олар ман, мен ше коьп бармайман, синълилерим тез-тез барадылар, - деп хабарлайды Майлав Суюнбаевна. – Сондай болган олардынъ бактысы, оьлеектен бираз алдын нагашакам бизде 5 ай турып кетти, баьрисине де барды, кыдырды, аманласты Ногай шоьли мен, коьп узамай топырак болды.
Бакты. Кудай манълайынъа язса, сол заттан не этсе де кашып болмайсынъ. Анадынъ юрегин авырткан, янларга дерт салган кавга, аьли де сенинъ сесинъ бизим юреклерге ок болып тиеди. Эм мен айтаман, мутпайык сол огырсыз кавгады, биз оны мутсак, тынышлыктынъ яркын ярыгы соьнер. Сол заттан бизди Кудай сакласын.
Г.Бекмуратова.