Россия Федерациясынынъ социаллык яктан коршалав эм Ис министерствосы ман Россия субьектлерининъ толтырувшы власть органлары, балаларды колтыклав Фонды Савлайроссиялык «Йыл аьели» деген шара озгараягы акында Баспа эм информация министерствосына билдирген.

Шарадынъ бас мырады – аьел баалыкларын кенъ яйылдырув, ата-аналыктынъ яваплыгын беркитуьв болады.

Шара бес туьрли номинациялар бойынша оьткерилген: «Коьп балалы аьел», «Яс аьел», «Авыл еринде яшайтаган аьел», «Россиядынъ алтын аьели», «Аьдетлерди тутувшы аьел».

«Аьдетлерди тутувшы аьел» номинациясында бизим республикамыздан Улубековлардынъ аьели катнасып, енъуьвши болганлар.

Аьр бир номинация бойынша бир министерство куллыкшылары яваплы боладылар.

Шарадынъ тамамына коьре, «Йыл аьели. Россия, 2016» деп аталып, китап баспаланаяк эм енъуьвши аьеллерге Сый грамоталар, эстеликли савгалар тапшырылаяк.

Ясы уьйкен мен, боьтен де согыс заманына балалыгы келген несил мен, озгарган аьр бир такыйка бизге бек пайдалы. Олар ман дагырда курып, биз озган авыр йыллардагы болган оьзгерислер мен де, биринши аьдемлердинъ авызыннан эситип, танысамыз, аьлиги тыныш яшавга шуькир этип, шыдамлы да боламыз, бир соьз бен айтканда акыл яктан да, анъ яктан да байыймыз.

Нариман авыл яшавшысы Явгерет Айпеевна Эсенгельдиева ман хабарлап, мен оьзимди бир кызыклы китап окып шыккандай сездим. Ол мага авыр ашшы Уллы Аталык согысыннан алып, аьлиги наьсипли куьнлерине дейим хабарлады.

Явгерет-абай 1936-ншы йылда Нариман авылында тувган. Оьмири бойынша тувган авылыннан бир якка да кетпеген. Авыр согыс йылларында халк пан бирге кумаршык ашап, соны тапканына суьйинген. Атасы Айпей давга кеткенлерди арба ман Кизляр каласына элтеген, соьйтип аьр бир аьдем сосы кыйын йыллар элине пайдалы куллык эткен. Аьр бир аьел согыс йыллар оьз аьзизин йойыткан, Явгерет-абайдынъ анасынынъ аданасы Азиюсуп та давдан кайтпаган.

Ясы сексеннен озса да абай немецлер авылга келген куьнин де эсинде саклайды:

–Куьнбатар беттен немецлер велосипедлер мен келдилер. Камыс уьйлердинъ янында казылган куйылардан сув алып ювынып, олар уьй-уьйге кирип юмыртка, суьт, пыслак йыйнадылар. Сонъ Орыс уьй авылына карап кеттилер. Душпаннан сонъ авылымызга совет аьскерлери келдилер, олар болса бизи мен оьзлеринде болган бир увыс секер мен боьлистилер. Эркек коьйлек, ыстан бердилер. Биз бакырларда азык та, кийим де йок. Совет аьскерлери берген эркек коьйлеклерди биз-кызлар егинлерин туьрип кийип шыктык. Аяк кийим деген зат биз коьрмегенмиз. Язда –яланъ аяк, кыста айваннынъ терисиннен тигип кийгенмиз. Школага аяк кийимсиз, шуьберек дорба ман барганмыз. Согыстан сонъ яшав кишкей колай болганда, школага бардык. Мени мен бирге Ахмат Арсланов, Зоя Ахмедзанова, Володя Тихонов (яткан ери ярык болсын) эм баскалар окыганлар. Окытувшымыз Зекерья

Ахмедзанов школада шашылган картопти кайнатып, бизге бирерден берип ашататаган эди. Аьне, балам, сондай заманлар да бар эди.

Явгерет-абай оннан сонъ октябрь айда коькирегине дейим сувлы ерге дуьги шашканын да, атларга деп берилген йымыкты ашаганын да, тиф авырув болып, докторлар келип дарман сепкенин де айтты. Эрге барып, эри эртерек дуныядан кешеди. Ол оьлген сонъ тувган увылына Савкат деп айтады. (Ушын аты Абдурахман). Савкат 5-6 ясына толганда Явгерет-абай бактысын Эсенгельдиев Бекболат пан байланыстырады. Яслар дуныя курып, бес бала оьстиредилер. Коьп йыллар кошарда колхоздынъ койын карайдылар, балалар оьскен сонъ авылга кайтадылар. Бекболат –акай авылда конторадынъ каравшысы болып ислейди.

Коьп кыйынлыклар коьрген абайдынъ юзине карап, мен таза, кувнак коьзлерине сукланмай болмадым. Ол йогары коьнъилде балалары, уныклары, немерелери акында хабарлады.

–Меним уллы байлыгым–балаларым, уныкларым, немерелерим. Бу куьнлерде олар куьннинъ саьвлеси кимик меним яшавымды яркын эм йылы этедилер. Кайсысы да байрамларда мени кутлайдылар, кайда барсалар да мага савкат аькеледилер. Биз, ясуьйкенлер кишкей эс этилсе де, бек суьйинемиз. Яздынъ йылы куьнлеринде немерелерим йыйналып, каралдымды уллы базарга усатадылар. - деп оьз хабарын тамамлады Явгерет-абай.

Биз тынышлы заманнынъ несили. Ата-бабаларымыздынъ эткен йигитлигин, аркасыннан оьткерген азабын мутпага ыхтыярымыз йок. Олардынъ кыйынлы яшавын уьлгиге салып, биз оьсип келеяткан несиллерде танълыкты тербиялайык.

Н.Кожаева.

Суьвретте: Я.Эсенгельдиева.

«Куьйген ерге казыдынъ майын якканлар. Ювсанды кайнатып, секер салып ишкенлер.

Сары авырувдан (гепатит) оьтпектинъ арасына бийт салып ашатканлар» ,- деп хабарлайды Карагас авылдынъ окытувшысы З.Адисов.

Бу куллыгымды язып юргенде, йол мени ясуьйкенимиз Оьзбек-аьжи Равшанбек улы Мурзаевке аькелди. Ол кан коьтерилгенде кайдай эмлев этетаганын айтты.

«Бурын заманда халкымызда коьп эмшилер болган. Коьтерилетаган канды туьсиретаган усталардынъ колында юп-юка этилип ясалган ийне болган. Аьне соны ман олар эки кастынъ арасыннан керекли ерди тавып, яман канды шыгарганда, бас еп-енъил болып калган. Солай ок елке авырувды да эмлегенлер.

ТАЛЬМИРЗАН – тистен куртты шыгарган оьсимлик. Оны кайнатып, табакка куйып, авызды ашып, бетти тутканлар, баска йылы зат буьркегенлер. Сол оьленнинъ куьшиннен тис куртлары бек коркканлар.

Солай ок баьримиз де МЫЯ(солодовка) тамырын ашаганмыз, ЮВСАН кайнатып ишкенмиз.

ЮВСАННЫНЪ акында С.Капаев оьзининъ «Ногайдынъ уьйи» деген китабинде булай язады: «Кайнатылган ювсаннынъ сувы аьдемнинъ ишиндеги шылавшанларды шыгарган. Кайнаган ювсаннынъ бувы тымав болып авырыганга, сувык алганга эм ел авырувга яраганлар». С.Капаевтинъ китабиннен мен коьплеген эмлев амаллар язып алдым. Солардынъ бир нешевлерин келтирейим. «Оьпке авырувды борсыктынъ, кийик эшкидинъ, аювдынъ майлары ман эмлегенлер. Оннан сонъ, кайнатылган сарымайга бал карыстырып, мезгил мен ашатканлар.

СУЬЛИК. Аьдемнинъ яман канын суьлик пен де алганлар. Бурында ол коьп кулланылган. Аьдем, кан алдырган сонъ, шай ишип, бал, май ашап, тыншайган, карув йыйган.

КАЯ ШАЙЫР (МУМИЕ). Ол иш авырувларга эм болады. Оны сувга эгитип, аз-азлап, ас алдында ишкенлер.

ИШ АВЫРУВДАН ЭМЛЕВ. Иш бурап авырыса, ога ногайлар киндиги узайган дегенлер. Ишти сыйпап, узайган киндикти орынына салатаган эмшилер болганлар. Авыр зат коьтерген аьдемнинъ киндиги тоьмен туьспеге болады. Бир аз болса да киндик орыныннан тайган болса, аьдемнинъ иши бурап авырыйды. Ол затты аьлиги медицина да айтады. Куьнтувар кыралларда аьдем авыр зат коьтерсе, киндик узаятаганын биледилер эм сол затты эмлевге уьйкен эс бередилер. Эгер киндиги орыныннан тайган аьдем заманында эмленмесе, онынъ ишинде, карынында туьрли авырувлар тувмага болатаганын бизим бурынгы эмшилер бек аьруьв билгенлер. Иши шаншып баслаган аьдемнинъ энъ алды киндигин караганлар.

БАЛ эмге кулланылмаган авырув йок болар. Оьпке, коьз, иш, тамак авырувларды эмлейди, ярады тез битиреди, сувыктан саклайды, аьдемнинъ денин динктей этеди, куьйген ерди эмлейди.

АШУВТАС ПАН яра болган авызды шайкаганлар.

ЙЫЛКЫ МАЙДЫ коьптен бери битпей турган ярага якканлар. Шеклерде-затта яраларды да тез битирген.

ЭШКИ МАЙ тамак авырувды эмлеген.Йоьткирик тийсе, эшки майды суьт пен кайнатып ишкенлер. Бу эмди халк аьли де кулланады.

АЮВ МАЙ МАН оьпке маразды эмлегенлер. Суьеклер сызлаганда аякка-колга якканлар.

АНДЫЗ. Бизде «Андызлы ердинъ аты оьлмес» деген соьз бар. Олай дегенлери – оны ман халк коьп авырувларды эмлеген. Ол йылан шакканга да яраган.

КУЬЙГОТ. Оны иш авырыганда, шайдай этип, кайнатып ишкенлер. Куьйготты кептирип, туьйип, аска да салып ашаганлар.

КЫШЫТКАННЫНЪ япыраклары да, тамырлары да дарман болады. Кышытканнынъ кептирилген япыракларын кайнатып, бувына ел авырув тийген аякларды –затты тутып эмлейдилер.Онынъ кайнаган сувын аз-азлап, иши авырыганлар да ишедилер. Яс кышытканнынъ япыракларыннан сыгып шыгарылган сувды ногайлар сорпага да салганлар.

КАРАТАСПА ОЬЛЕНИ – шеклерде ярады эмлемеге ярайды. Онынъ бир касык урлыгын ярым стакан сувда кайнатып, астан алдын аз-азлап уьш-доьрт мезгил ишкенлер.

ПЫХЫ (морковь).Онынъ сыгып шыгарылган сувы ман юрек авырувды эмлегенлер. Аьлиги врачлар да коьзлери, юреклери авырыганларга коьп пыхы ашамага керек деп кенъес этедилер.

КУЬНАЙЛАННЫНЪ калпагы, шешекейи,тамыры эм сабагынынъ ишиндеги ак оьти дарман боладылар. Энъ алдын куьнайланнынъ шешекейлерин йыйып кептиредилер, кануваслар болды дегенлей, калпагы эм сабагынынъ ишиндеги оьтин йыйып, аьруьв этип кептиредилер. Эм сол кептирилгенлерден, койы шайдай этип кайнатып, шеклери, бавыры авырыган аьдемлер ишкенлер. Тиси кавсаган, тисининъ эти авырыган аьдем куьнайланнынъ тамырын кайнатып, авызын шайкаган.

Буьйректе тас болып баслаганда, куьнайланнынъ сабагынынъ ишиндеги оьтин кайнатып ишкенлер. Бу эмди кувыгы тыйылганлар да кулланганлар.

Ас казанга синъмегенде, куьнайланнынъ тамырын бир аз сорпа косып кайнатып, сонынъ сувын ишкенлер.

Куьнайланынъ курамында май, белок, кофеин дегендей затлар коьп экенлерин аьлиги медицина да бек аьруьв этип айтады.

Оннан сонъ ногайлар куьнайланнынъ таягын калпагы ман бирге ягып, куьлиннен сабынга деп сили эткенлер.

КАРА ТУРП. Юрек авырыганга оны бал ман ашатканлар. Ол канды аьруьв юргисткен.

КАРА БУРЫШТЫ ногайлар коьбисинше шайга, аска салып ишкенлер. Онынъ эм экенин бек яхшы билгенлер. Боьтен де оны ман сувык алган авырувларды эмлегенлер. Кара бурышты тамыры тартылып эм баьриж болып авырыганлар да кулланганлар.

Кара бурышты уватып, йылкы май карыстырып кайнатканлар эм соны авырыган кол-аякка синъдирип якканлар. Кара бурыштынъ курамында май, крахмал, белок коьп.

КЕНДИР. Халк оны кувык эм бавыр авырувларга дарман эткен».

(Ызы болаяк).

Газетадынъ сыйлы окувшылары! Сизинъ назарынъыздынъ алдына салынган бу куллыкты 2011-нши йыл Хасавюрт педколледжининъ Терекли-Мектебтеги филиалынынъ 4-нши курсынынъ окувшысы Элина Аджигельдиева язган. Белгили шаиримиз Салимет Майлыбаева редакцияга келип, мага «Бу меним келинимнинъ курсовой куллыгы эди. Соны карап шыга койтагы.Ярайтаган болса, газетада да баспаларсыз» деп калдырып кеткен эди. Сандыкты ашып карап, онынъ ишиндеги казнага аьдем кайтип сукланатаган болса, соьйтип мен де Элина Аджигельдиевадынъ язганларын окып караганда, онда кайдай шынты байлык бар экенине аьжепсиндим. Онда бурыннан алып, бизим халк оьзин  туьрли авырувлардан кайтип эмлеп келгени, баскалай айтканда, ногай эликлер  акында кайдай бай билдируьвлер бар экен! Солай ок ногайдынъ денге ягымлы, эмге яравлы аслары, ишимликлери акында да хабарланады.Тек яс тергевшимиз ногай халк эликлерди туьркимлерге боьлип, аьр кайсысын оьз орынына салып, йорыкластырган болса, тагы да аьруьв  болаяк эди деп ойлайман.Куллыктынъ тагы да бир ийги ягы бар. Ондагы бай билдируьвлерден баска болып, куллык оьзи де усташа, йогары дережеде язылган. Сонынъ уьшин де оны аьр ким де суьйип окыр деп ойлайман.

Элина Расул кызы Аджигельдиева 2015-нши йыл КЧГПУ-дынъ филология факультетин кутарган. Бу куьнлерде ол алыстагы Усинск каласында куллык этеди..

МАГОМЕТ  КОЖАЕВ.

КИРИС СОЬЗ

Мен дайым да ясы уьйкенлер айткан «Аьдемнинъ байлыгы – денининъ савлыгы» деген соьзлер акында ойланатаган эдим. Эм мени дайым да бурынгы аьдемлердинъ терен ойлары, акылы, сулыбы кызыксындыратаган эди, боьтен де, авырыйтаган аьдемлерди усташа эмлеп болувлары. Коьп хабарларды тетем Таьтлихан Телекниязовадынъ авызыннан эситкенмен. Бала шакта онынъ аьлемет хабарларын суьетаган эдим. «Алдын доктыр болмаганша, авырыган аьдемлерди кайтип эмлегенсиз?» деген соравыма, «Кызым, ол замандагы эмшилер буьгуьнги доктырдан да куьшли болганлар. Ава таза, берекет оьзлериндики, кара куллык куьш берген, сонынъ уьшин бурынгы аьдемлер бек болганлар эм коьп яшаганлар» деп айтатаган эди тетем, ак тастарынынъ ушы ман манълайын сыйпап. Сонынъ уьшин мен бу темады суьйип яздым эм окыганларга да кызыклы болар деп сенемен.

САВЛЫК АКЫНДА АЙТУВЛАР

Ярлыдынъ байлыгы – денининъ савлыгы.

Дуныя коьшкен байлыгынъ болганша – дуныя коьширген савлыгынъ болсын.

Авырувдынъ алдын ал.

Авырув аттан йыгар.

Айланган авырув алмай коймас.

Кысынъ туман болсын, маразынъ тымав болсын.

Сав баска – сатлык мараз.

От йылув берер, савлык шатлык берер.

Коьзинъ авырыса – колынъ тый, ишинъ авырыса – тамагынъ тый.

Эриншек авырув табар, ислеген савлык табар.

Эриншектинъ авырувы коьп болар.

Оьт те дарман болып болар.

Коьз авырувы коьринеди, юрек авырувы ясырынады.

Авырыган тири, оны коьрген оьли.

Авырув шыкса, оны эмлемеге эп те табылар.

Дарманнынъ оьзин коьп ишсенъ, увга айланар.

САВЛЫК АКЫНДА АКЫЛЛЫ ОЙЛАР

«Оьзинъиздинъ савлыгынъыз акында эртенги шакта эм язлыкта билерсиз». (Г.ТОРО.)

«Яшавдынъ баьри ярасыклыгыннан да савлык сондай да артык: сав ярлы авырыйтаган  ханнан наьсипли». (А.ШОПЕНГАУЭР.)

«Аьдем юз ясына дейим яшамага болады.Биз оьзимиздинъ осаллыгымыз бан, эриншеклигимиз бен оны кыскартамыз». (И.ПАВЛОВ.)

«Сабырлыксыз, таьтли яшав суьйген яслык картлыкка тозган кевдеди еткереди». (ЦИЦЕРОН.)

«Акылынъыз дурыс ислегенин суьйсенъиз, оьз савлыгынъызга, каркыранъызга аьруьв каранъыз». (ДЕКАРТ.)

«Энъ ийги дарманлар – таза ава, сувык сув, пышкы эм балта».(В.ПОЛЕНОВ.)

«Инсан – табиаттынъ энъ баалы тувдыгы. Ама табиат байлыгы ман сукланып яшав уьшин ол сав, куьшли эм акыллы болмага керек». (Н.КАРАМЗИН.)

НОГАЙ ХАЛК ЭЛИКЛЕР ЭМ ЭМЛЕВЛЕР

ИРИМШИК СУВ

Ол бек пайдалы ас казаны авырыган аьдемге, аш курсакка ишуьв керек.

Шашларды иримшик сув ыспайы эткен, оны ман басты ювса – кайызгак болмаган, шаш туьспеген, шашлар койы эм йылтыравык болган.

ШЕШЕК МАЙ

Шешек май – ол язлыкта этилетаган май.Сыйырлар туьрли пайдалы оьленди  ашайдылар, сога коьре суьти де, майы да бек пайдалы деп саналады.

Сисикке шешек майга тузды косып яканлар., ол сисикти тез тайдырган.

ИЙТТИНЪ СИЛЕКЕЙИ

Ийттинъ силекейи коьп авырувлардан эм болады. Ярага май ягып, оны ийтке ялатса, яра бек тез битеди.

Силекейди эртен турганда ок аяктынъ шыгып баслаган суьелине якса, бек аьруьв болады.

Силекейди юка этип кесилген сабынга ягып турып, оны иринли сисикке салса, ол иринди бек аьруьв сувырады.

Силекейди эртенги шак шылпыкланган коьзге де яксанъ, бек аьруьв болады.

КЫМЫЗ

Кымызды ким ишпеген, кызды ким айттырмаган деген такпак халкымыздынъ кымызды бек суьйгенин эм йыйы куланганын коьрсетеди.

Кымыз – байтал суьтиннен этилген бек пайдалы ишимлик.

Байталды савып, суьтин йылы ерге салып, уйыткы косып койганлар, уйыганда яхшы тазаланган эм ишкенге куьш берген.

Кымыз боьтен де карын, шек авырувларды эм оьпке маразды эмлейди деп санаганлар.

Ат суьти, аьлимлер айтканлай, ана суьтине ювыклап келеди. Ана суьтинде туьрли витаминлер, минерал тузлар коьп. Якутлар оьзлерининъ узак оьмир яшавынынъ себебин кымыз ишуьвден коьредилер. Ногайлар кымыз акында мутканлар.

(Ызы болаяк.)

Суьел шыккан аьдемди Алладынъ суьер кулы дегенлер. Ама суьеллер колды эрши этип коьрсеткен, сонынъ уьшин оларды тайдырмага деп туьрли эмлевлер излегенлер.

Коллардагы  суьеллерди санап, не шаклы бар, сол шаклы кере шыгыр йипти туьйип, ерге коьмгенлер. Йип ширигенлей, суьеллер де тайганлар.

Янъы ай шыкканда, суьелли колларды  айга коьрсетип: «Аьшкоьвим бар, аьшкоьвим бар! Менде бар, сенде йок!» - дегенлер. Ай болса суьеллерди оьзине аькететаган болган…

ЮМЫРТКА

Юмырткадынъ сарысыннан сынган суьекке шырыш ясаганлар. Алдын коьбиси гипс орынына сол «шыршады» салганлар. Шырш салувшы эмши Нариман авылында буьгуьнге дейим де яшайды.

Куьйген ерди булай эмлегенлер: 10 юмырткды алып, тек сарысын,куры табага салып, яхшы этип кувырганлар, булгап турганлар. Сол шаклы юмырткадан кишкенекей май шыккан. Соны куьйикке якканлар.

Юрек авырыса, юмырткады писирип, кабыгын аршып, эки кесекке боьлип, юка затка орап, юрекке салып ятканлар. Эртенге юрек сап-сав болып калган.

Юмырткадынъ сарысын шашка якканлар, йылтырасын эм койы болсын деп.

Исси юмырткады (писиргенде ок) шиберекке орап, авырыган кулакка да салганлар.

ЙЫЛАН

Йыланды ыслап, ер-ерин кесип, оьленге йибергенлер. Кан тийген оьленлерди кесип алып кайнатканлар эм териге шыккан затларды(экземады) ювганлар. Соннан сонъ аьдемнинъ эти тазаланады дегенлер.

ТИС

«Тилим, сага разы тувылман:

Басымнынъ баьлесисинъ.

Тисим, сага разы ман:

Тилимнинъ каясысынъ» -дегенлер бурынгылар. Ама тислер кая болув уьшин  оларды сав этип саклав керек.

Тисти ясы уьйкенлер туз бан тазалаганлар, тузлы сув ман шайкаганлар.

Баладынъ суьт тиси туьскенде, оны оьтпекке косып, ийтке ашатканлар: тислер ийттикиндей бек болсын уьшин.

ЭМЛЕВДЕ МАЛДЫНЪ ПАЙДАСЫ

Мал саклав халктынъ бас каьри болган эм  ол халкка йылув, азык эм дарман берген.

Аягы авырыйтаган аьдем янъы сойылган малдынъ йылы маялыгына  аякларын сугып, бир-эки саьат турган, сонъ йылы сув  ман аякларын ювган.

Солай ок бурын ата-бабаларымыз сыйырдынъ сийдигин йылы кепте йыйнап, авырыган аякларды салып турганлар, боьтен де язлык шакта, неге десе язлыкта мал туьрли пайдалы от ашайды.

Ювыртка сарымсак  салып ишпеге суьйгенлер.

Ийдиримге оьтпек салып, бек пайдалы деп ашаганлар.

Ас казаны авырыйтаган аьдем сыйырдынъ эртенги суьтин савып ок та ишкен.

Ата-бабаларымыз суьттен каймак, пыслак, иримшик, курт, ювырт эткенлер, суьекке пайдалы деп ашаганлар.

Корккан балага янъы сойылган койдынъ юрегин кондырган. Юректи йылувы ман алып, дува окып, юректинъ янына салып, шиберек пен ораганлар. Юрек болса баладынъ коркувын оьзине алган.

Елкеси сисип авырыса, янъы сойылган койдынъ мойыныннан шыккан канды елкеге йылы кебинде салып, ораганлар. Коьп узакламай сисик таятаган болган.

Коьпке дейим юрмеген баладынъ аякларын койдынъ карынына тыкканлар, соьйтип бир неше кере эткеннен сонъ бала юрип кеткен.

Халкымыз мал ман каьр шеккени аында Салимет Майлыбаева булай язады:

Оьмир бойы малда болган ойлары,

Аьр нышанын халкым онынъ анълаган,

Кенъ шоьлимде кумырскадай койлары

Коьз суклантып, берекетли отлаган.

Йылкы, тувар коьрки болган еримнинъ,

Карагерлер шанъ шыгарып шапканда,

Ногайымнан бай бирев де болмаган

Туварларын кенъ кырларга яйганда.

Соьйтип, халкымыз малдынъ аркасы ман яшаган.

(Ызы болаяк.)

В Махачкале прошел двухдневный тренинг «Как управлять интернет-СМИ» организованный Министерством печати и информации РД. 
Данный тренинг читается на факультете журналистики МГУ им. М.В. Ломоносова и рассчитан на руководителей СМИ и журналистов.
В рамках тренингов слушатели узнают о том, как получить пользу от измерения поведения аудитории онлайн-медиа: какие метрики важно учитывать, где их брать и как пользоваться, какие метрики нужны рекламодателям, а за какими метриками важно следить работникам редакции.
Отличительной особенностью тренинга станет практический аспект. Теория будет рассматриваться на примере анализа существующих СМИ в регионе. Эксперты в ходе тренинга дадут рекомендации в области увеличения эффективности работы интернет-изданий Дагестана. 
Ожидается, что в тренинге также примут участие представители других регионов СКФО.
Тренинг проведут: Ольга Сидорова, шеф-редактор медиапроектов Mail. Ru Group, главный редактор спецпроектов «Чернобыль сегодня и 30 лет назад» (26april.mail.ru), «Холокост. Преступление, которому нет названия» (memory.mail.ru) и «Новейшая история России. События, люди, факты» (Russia.mail.ru), Сергей Паранько, редакционный директор Mail.Ru Group.
Тренинги проходит в конференц-зале «Гранд-Плаза» г. Махачкалы.

Многие сомневались, что с приходом нового министра печати и информации что-то изменится, Но они ошибались. Изменилось многое. Была проведена оптимизация отрасли СМИ, в результате которой были сэкономлены значительные средства, приведена в порядок юридическая база подведомственных учреждений, министерство стало более открытым для народа, Кроме того благодаря новому министру печати и информации Бурлият Токболатовой, министерство стало более интерактивным. Ведется постоянная работа с сайтом ведомства, министерство активно в социальных сетях, а значит более открыто для граждан.

Нужно особо отметить бывшего министра печати и информации, ныне советника Главы РД Азнаура Аджиева. Благодаря его успешной работе была создана крепкая основа, фундамент для преобразования отрасли СМИ. Спасибо Азнаур Чингисханович!

Новый министр сделала ставку на Проектное управление. В стадии разработки находится около 10 новых информационных проектов, таких как дискуссионный клуб, ток-шоу, серия телепередач совершенно нового, современного формата. В министерстве начал работу проектный офис, что позволит наладить системное проектное управление.

Управление Результатом, с применением проектного, программного и интегрального управления - вот основные приоритеты министерства печати и информации РД сегодня.

Можно долго перечислять то, что сделано за 9 месяцев работы нового министра. Но главное, сегодня министерство открыто для новых ярких людей, для передовых идей в области СМИ. Более того, мы нуждаемся в Ваших идеях, в Вашем участии дорогие граждане! В народе очень много молодых, креативных людей с отличными идеями. Я призываю всех, кто не равнодушен, кто желает реализовать свои идеи обращаться к нам! Гражданин, чья идея будет одобрена министерством, сам примет непосредственное участие в ее реализации.

Мы всегда прислушиваемся к критике. ведь именно она позволяет вовремя выявить и исправить недостатки. Но мы очень просим Вас, дорогие дагестанцы - не скатывайтесь в критиканство. Критикуете - Предлагайте!

Критикуешь? - Предлагай! Предлагаешь? - Действуй!.......

Советник министра печати и информации РД Руслан Акаев

Бу баргыдынъ тапшырылувы ийги аьдет болып бараятыр. Уьш йыл артта «Ногай Эл» радиостанциясынынъ баргысы бизим йырлавшыларымызга биринши кере тапшырылган эди.

«Ногай Эл» радиосынынъ куллыкшылары аз куллыклар этпейдилер. Туьрли аьдемлер мен хабарласувлар, йолыгыслар, язувшыларымыздынъ, поэтлеримиздинъ янъы асарлары, йырлары радио аркалы халкка еткериледи.

- «Ногай Эл» радио баргысынынъ тапшырылувы халкымызга уьйкен байрам, мунда катнасув, бизге – эфирде йырланатаган йырлардынъ авторларына (поэт болса да, композитор болса да) – уьйкен суьйиниш. Мен коьп авторлардынъ атыннан радио етекшиси Нурлыхан Аджековага, шарадынъ озувына спонсорлык ярдам этетаган эм уйгынлав куллыкларды озгаратаган Мухтарбий Аджековка уьйкен разылыгымды билдиремен, оьзим де радио куллыкшысы болганыма, бу куллыклардынъ уйгынлав амалларын коьремен. Элбетте, тынышлардан тувыл, аз карыж да шыкпайды,- дейди Салимет Майлыбаева.

Бу йыл да, аьдеттен таймай, «Ногай Эл» радиосынынъ баргысын тапшырылувга аьзирлик коьриледи. Сонда йырмадан артык йырлар йырланаяк.

- Шарады озгарувда йылдан- йылга сулып алатаган болсак та, биз кыйынлыкларга распай болмаймыз, оьзим де шара озбай турып, навасызланып тураман,- дейди Мухтарбий Аджеков.

«Ногай Эл» радиосында янъыдан-янъы проектлер ашыла береди.

- Сол ашылатаган проектлердинъ коьбисининъ авторы радио куллыкшысы Тумур Абдулжалилов болады, «Ногай Эл» радиосынынъ баргысы да онынъ проекти,- дегенди де мага алдынгы хабарласувымда сол ок коллективтинъ бир куллыкшысы айтканы эсимде калган.

«Ногай Эл» радиосы болсын, бизим газетамыз болсын, тувган тилди саклавшы органлардынъ бириси боладылар. Радиода эситилетаган йырлар, ятлавлар, газетада окылатаган макалалар аьдемлердинъ тил байлыгын оьстиреди. Солай болганда бизим тилимиз оьлимсиз, а тил болган ерде халк та миллет кебинде бар.

Г.Сагиндикова.

Суьвретте: оьткен йылда «Ногай Эл» радиосынынъ баргысына багысланган шара.