Наркотиклер темасы тек бизим республикамызда тувыл, савлай Европада да бек актуальли болады. Наркомания ман кайтип куьрес юритилетаган болса да, ол йылдан-йылга, кайда сизге, куьннен-куьнге деп те айтпага болады, яслар арасында ярык тезлиги мен яйыла береди. Сол санда бизим дагестан ямагатымыз да бар. Яслардынъ наркотиклер мен пайдаланувы – ямагатшылыгымыздынъ маьнели маьселелерининъ бириси. Наркотиклер мен пайдаланатаганлар динди де, эр – хатын экенлерин де мутадылар.
Республикамыздынъ йогары власть органларында бу тема уьстинде аз соьйленмейди, алдын шалув ислер акында да айтылады. Узак кетпеге керек тувыл, бизим Ногай район бойынша ОВД куллыкшылары ман да сол тема бойынша акциялар юритилип турадылар. Айтпага, «Каерде оьлим сатадылар, билдиринъиз», «Сенинъ занъ согувынъ биревдинъ яшавын куткарар!» эм сондай баскалар.
Наркомания кыянатшылыктынъ, эзиетлевдинъ де оьсуьвине амаллар береди, аьдемликти оьлимге аькеледи, туьрли эмленмейтаган авырувлардынъ яйылувына себеплер этеди. Мысалга республикамызды алып карасак, ВИЧ-инфицированный аьдемлердинъ 75 % проценти наркотиклерди кулланган саялы зарарланганлар. Савлай Россияда наркомания ман куьрес белсен юритиледи. Сол санда бизим Дагестан Республикамызда да. Аьли уьшин бизде наркомания ман куьрес юритуьв уьшин наркотиклерге карсы комиссия туьзилген, соны оьзи республикадынъ аькимбасы етекшилейди. Сога да карамастан, бизим республикамызда аьллер ийгилерден тувыл. Туьрли баспа органларынынъ бетлеринде шыгатаган макалалар наркоманлардынъ саны оьсуьвден баскалай, туьсуьви акында айтпайдылар.
Республикадынъ наркодиспансерининъ етекшисининъ билдируьвине коьре, буьгуьнлерде 6 мынъга ювык аьдемлер эмленуьв аладылар.
- Ол сан дурыс тувыл, эгер соны биз 8-ге арттырсак, республикамыз бойынша наркотиклерди кулланатаганлар санын шыгарармыз,-дейди ол.
Солай ок бир неше булаклардынъ билдируьвлерине коьре, наркоманлар санларында бек коьп ясы етпегенлер бар. Хатын-кызлар да (25 яска толмаганлар) наркотиклерди тасув ман каьр шегедилер, кулланатаганлар да коьп. Соны ман байланыслы ден савлыгы болмаган балалар да тувадылар эм бала оьлими де оьседи.
Россия наркологларынынъ илми-тергев институтынынъ статистикалык билдируьвлерине коьре, наркотиклер кулланатаган балалардынъ яслары 14-15 яска келеди. 7-11-нши класслардынъ балалары ишинде наркоман балалардынъ саны 8 кереге оьскен.
Дагестан патшалык наркотергев управлениесининъ билдируьрине коьре болса, наркотиклерди кенъ яйылдырувда балалар катнасатаган тайпалар бар экен.
Алдынгы йылларда наркотиклерди яслар 22 ясларыннан алып кулланатаган болган болса, буьгуьнлерде 12-14 яс «тийисли норма» деп саналады. Ызгы он йыл ишинде наркотиклерден оьлетаганлар саны 42 кереге оьскен. Мектеб окувшыларынынъ 70% проценти яшавында бир кере болса да, наркотиклер мен пайдаланып караганлар. Наркотиклер сататаганлар баслап балаларга тегин берип, оларды аьвликтиредилер, сонъ сол зарарлы алатсыз яшап болмайтаган этедилер. Дурысын айтканда, мектеблер аркалы наркомания ясарады. Узак кетпеге керекпейди, бир-эки йыллар артта бизим ногай еримизде де сондай аьллер болады деген хабарлар шыгып юрди. Тек коьргеним йок, эситкеним бар. Аьли айткан соьзинъди ыспатла десе, явабым йок. Ама соны эткен аьдем, оьзининъ балалары да бары акында мутпасын. Артка не тасласанъ, алдынъда сонынъ каьрин шегерсинъ. Эсинъизде болсын.
Наркомания терроризм мен бирге кол ысласып барады. Наркоманлар акша уьшин бир иркуьвсиз караклар сыраларына киредилер.
Наркомания ман куьрес кыска болжалга болмага керек тувыл, куьн сайын биз савлай ямагатымыз бан сол зарар ман куьрес юритип турмага керекпиз. Наркомания йок болмас, эгер сатувшылар, кенъ яйылдырувшылар, сол аркалы байымага суьетаганлар эслерин йыйып, кир ислерин коймаса.
Г.Сагиндикова.
Суьвретте: наркотикли алатлар.