Муннан 53 йыл артта Ногай орманлык хозяйствосы курылган. Сосы йыллар ишинде орманшылардынъ бир неше несиллерининъ шалыскыр куллыгы аркалы шоьлимиз туьрленген, ясылланган, ярасыкланган.
«Ногайское лесничество» патшалык казенный учреждениесинде Феруза Курманалиевна Дикиновадынъ етекшилеви мен исин суьйген, ийги билген куллыкшылар ислейдилер. Биз мунда орманшылардынъ кеспи байрамынынъ алдында келип, керекли эм халктынъ, келеек несиллердинъ онъайлыгы уьшин бардырган, тыныш болмаган исинде уьстинликлер йорадык. Орманшылардынъ эткен ислери, районымызда коьшпели кумлар ман байланыслы маьселелери эм оьз ис йолы акында етекшидинъ орынбасары Рашидхан Ильясович Бакиев кызыклы хабарлады.
Рашидхан Бакиев элимиздинъ туьрли ерлеринде, яваплы ис орынларда ислеген, ама аьрекетининъ кайсысы да орманшылык пан байланыслы болган. Коьп йыллар артта школады кутарганлай ок, оьз ис аьрекетин ол районымыздагы орманлык хозяйствосында баслаган, сонъ Москвадагы Ормантехникалык институтта окыган. Оннан Карельская АССР-га йибериледи. Мунда Воломский химзаводынынъ производстволык боьлигининъ етекшиси, сонъ Волонский комплексли леспромхоздынъ орман культураларынынъ инженери болады. 12 йыл узагына кала орманлар ман
управлениесининъ Москва каласынынъ Красногорский спецлесхозында, сонъ Новогорский паркында лесничий куллыгын юритеди. Сосы йыллар ишинде Подмосковьеде 10 гектар орман шашкан. 2-3 йыл узагына Ногай районда Капельгородский атындагы паркынынъ етекшиси болган, мине аьли 1,5 йыл узагына орманлык хозяйствосында куллык этеди.Рашидхан Ильясович кайсы ерде де оьзин ийги яктан коьрсетип, сый-абырайга тийисли болган. Солай ок Москва каласынынъ Сырт-Куьнбатар округынынъ айырым сакланатаган табиат ерлерининъ управлениесиннен разылык алган, бу куьнлерде де кеспи байрам ман байланыста ДР орманшылык хозяйство бойынша комитетиннен Сый грамота тапшырылаяк.
– Бизим исимиздинъ бас борышы– орманларды оттан, кокыс алувдан саклав, курыган тереклерди тайдырув,тереклер шашув. Орман культураларынынъ оьсуьвинде бек уьйкен маьнеди куьн аьллери тутады. Быйыл Червленные Буруны участок лесничествосынынъ бийик буйратларында 140 гектар ерге тереклер шаштык, куьзде сосы олтыртылган тереклер саналаяк, тамыр алганы тергелеек. Оькинишке, бу йылдынъ язы ямгырсыз эди, сога коьре сосы тереклердинъ аьли осал деп ойлайман. Озган йыл куьзде лесничество участогында 3,5 гектар ерге тереклер олтыртылды, ама олар ямгырлар болмаган себептен курыдылар. Кумлы авылынынъ участогы – бек оьткир маьселели ер. Мунда бек коьп мал тергелмей, багылады. Биз тереклер олтыртамыз, тап оларга ашамага шашылган от кимик оларды йорык мал ашап тайдырады. Шашылган тереклердинъ тамыры катар уьшин аз деген де 2-3 йыл керек, сынган теректинъ тамырыннан янъысы да оьспеге болады, ама оны да мал ашап тайдырады. Алдынгы йыллар аьр бир участокта тергевши беркитуьвли болган. Тийиссиз ерде багылган мал капалатаган эди, аьли ондай зат йок. 14 мынъ гектар район орманшылык фондынынъ ерлеринде тек 9 куллыкшы ислейди. Сога коьре куьн сайын Кумлы авылга Терекли-Мектеб авылыннан барып, тергев ис юритуьв болмайды. Исимизде маьселелер мен бирге уьстинликлерди де белгилемеге боламыз. Орман хозяйстводынъ савлайы ериндеги тереклер бизим куллыкшылар ман олтыртылган. Олар оьз оьзиннен оьспегенлер, орманшылардынъ тыныш болмаган иси аркалы уьйкен агашлыкка айланган. Бизим коьп куьш салувымыз бан, ДР орманшылык хозяйство бойынша комитетиннен Ногай орманшылыктынъ ерине оьз малын йиберген яшавшыларды административли дембиге йолыктырмага ыхтыяр алынды. Солай ок, Терекли-Мектеб авылынынъ бойындагы ерлерди кой кошарлардан босатылув куллыклар юритиледи. Бир неше йылдан сол истинъ сырагыларын сезермиз деп сенемиз,-деп хабарлады Р.Бакиев.
Бажарымлы, талаплы куллыкшылар сырасында Ногай лесничество участогынынъ лесничий участковыйы Арслан Сагендикович Манкаевти де етекши мен белгиледи. Ол Санкт-Петербург каласында ВВ МВД РФ согыс академиясында окыган. Академияды тамамлап, 1995-2011-нши йылларда Ставрополь крайында, Шешен Республикасында, Дагестан Республикасында МВД-дынъ куллыкшысы болган, сонъ оннан тийисли тыншаювга шыккан. 2016-ншы йылдынъ август айыннан алып Ногай орман хозяйствосында ислейди. Хабарласкан аьсерде Арслан Манкаевтинъ бир ийги касиетин сездим. Ол оьзининъ акында коьп айтпага суьймейди. Меним акымда язганнан мунда коьп йыллар ислеген, сыйга тийисли куллыкшылар акында язсанъыз яхшы деди. Сый грамоталарынъыз барма деген соравыма, мага энъ де йогары савга – Ногай шоьлдинъ ийги коьрки, келеек несиллердинъ онъайлыгы, шоьлде оьскен мынълаган тереклердинъ ясылланып шайкалувы, деп явап берди.
Н.Кожаева.
