– Ах, кадемсиз, калай кыска болды сенинъ оьмиринъ, – деди Муса-агай, сонъ Исламга басын коьтерип, – Кыз эссиз, Аллага шуькир, тыныс алады. Оны сен больницага еткер, каза-баьле акында милицияга да билдир. Оннан келгеншегелери мен булайда, ястынъ касында турайым.
Ислам Муса-агайдынъ ярдамы ман кызды кабинага ерлестирди. Оны тез болып больницага еткермеге керек эди. Ислам машинады аьрекетлеп айдады. Кыз айлак аьлсиз эди.
Ислам кыздынъ юзине эс этип карады: онынъ сыпаты ога таныс болып коьринди. «Ва, мунавы Айсылу тувыл ма!» – деп шекленди ол.
– Айсылу, Айсылу, – деди Ислам кызга энъкее берип.
Кыз юмган коьзин де ашпады. «Ах, тез етсем, не керек эди», – деп яс педальге каты басты. Машина тезлигин бир аз оьстирди де, пырх-пырх этип, азгана барды да, токтады. Онынъ бензини таьвесилген эди. Ислам онда-мунда шапты, ама тоьгеректе бир ян да йок эди. Карсы келеятырган машинага ювырды, ол токтамады. Ашувланып, азарланып, яс йолдынъ ортасына шонъкайды. Шанъды боратып келеятырган бир машина амалсыздан токтады. Оны коьрип, Ислам суьйинди, ога ювырып барды, болган затты шоферга айтты, ярдам тиледи. Баьле-казага урынганын эситип, оьлгенин эситкенде:
– Билесинъме сен, – деп токтаган яс Исламга бакырды, – Кыз йолда оьлсе, мен не этеекпен, потом отвечай, да? лучше милиция ман не связываться.
– Сенинъ намысынъ йокпа? – деди Ислам.
– Йок! – деп шофер кести, – Сенде бар – оьзинъ аькет.
– Мен аькетеятырман да, – деп ашувланды Ислам, – Бензиним таьвесилди. Бензин сама бер, аьше.
– Йок, бир грамм да бере алмаякпан, – деди шофер.
– Йок болып кал, – деди Ислам, эсикти каты этип япты. Сонъ кери машинасына кетип, кызды колына коьтерип алды да, йол ман яяв адымлады.
– Ах, тек аман-эсен калгай эди деп Алладан тилеп, зыранълады. Энди кайдай да бир машина токтар деп ол сенмеди. Больницага дери шакырым кадер бармага керек эди. Наьсипке, бир «Москвич» арттан етип токтады.
– Хайырма, не болган? – деди оннан эсли киси.
– Хатеге ушыраган, больницага аькетеятырман, – деди Ислам.
– Тез, аьше, сал машинага.
Ислам, ак юректен суьйинип, кызды «Москвичке» ерлестирди, оьзи де олтырды. Больницага еткенде, кызды коьтерип алып, киргистти.
– Тукымын билмейсинъме? – деп сорады доктор, кызды карап шыгып, болган затты Исламнан эситкен сонъ.
– Ва-а, билемен, Маликова Айсылу Умаровна, – деди яс.
– Аьруьв, аьше, сен коьп коьмек эттинъ, – деди доктор. – Бир бес такыйка кешиккен болса, кыз да ян береек эди.
– Кызды соьле коьрмеге болаякпа? – деп сорады Ислам.
– Йок, йок, ол аьли де бек аьлсиз, тынышлык керек. Эртен коьрип алармыз. Экиншилей, онынъ aягы да авырдай коьремиз. Сен билесинъме, ол эрге барганма?
– Йок, йок, – деди яс. Мен билип Подмосковьеде институтта окыйтаган эди.
Вообще-то ким биледи? – деп Ислам ойга коьмилди.
Айсылувды мундай аьлде коьрееги онынъ туьсине де энген йок эди. Ислам аьскерге барып, службасын кутылып, совхозда шофер болып куллык этетаганлы баьленше йыл да болды. Ама онынъ юрегинде не барын, тек оьзи болмаса, бирев де билмейди. Школада Ислам, Айсылуды коьрсе, юрек сезимин айта алмай, аье-куье болып, ер таппайтаган эди. «Ал, мен уьйкен яры. Белки Айсылу эрге шыккандыр. Анав ян берген яс та ким?» – деп Ислам бир аз ойлы болып турды. Сонъ болган затты милицияга билдирмеге керекти деп, алгасады.
Авылга етпей, тав кешуьвинде тагы да янъы баьле-каза 6олганы тоьгерекке тез яйылды.
Муса-агай уьсти канга боялып, шанъ басып, бир папка ман дипломатты уьйине алып келгенде, пишеси Уланай, байынынъ сыпатына кopкып кapaп, акылдан саспага аз калды.
– Вай, вай, сагa не болган? Aьдем оьлтиргенсинъме сосы сен? – деп ол кышкыpыклaды.
– Cабыp бол, пише. Неге кышкырасынъ? Береш сув, танълайым кебеятыр, – деди карт.
Не болганын билмеге асыгып, Уланай байынынъ касында даьндуьриктей айланды.
– Тайбат, Айшат, барынъыз биревинъиз атанъызга сув, – деп боьлмеден 6акырды кыcкаяклы.
Кызлар экевлери де ювырып кирдилер, аяк пан сув бердилер. Муса сувды ишип таьвести, ох, ох деп, тынысын алган сонъ, йолда болган баьле-казадынъ акында хабарлады. Юреги камсыгып, карасын дипломата токтатты. Сиз муна дипломатка тийменъиз. Онда баьлеге ушырыганлардынъ документлери, акшалары бар. Оьлген яс кыздынъ эри болып шыгады. Оны танымайман. Кыз таныс. Оны сен де таныйсынъ. Етим болып калды да. Нагашакасы Адил окытты оны. Олар окувларын битирип уьйлерине келеяткан болганлар. Языклар, – деди Муса кыйланып, – ясты моргка аькеттилер. Кыз да осал аьлде, дейдилер. Милиция келмей турып, муна дипломаты капшыкка салган эдим, бермеге мутыппан. Кыздынъ эси келсе, бермеге керек.
Мусадынъ уьйкен кызы Тайбат туькенде куллык этетаган, кишкейи почтады басшылайтаган эдилер. Яшавлары аьруьв, тек неге де олар, отызларга ювыклаган болсалар да, эрге барган йок эдилер.
Эртеси куьн туькенге аьдемлер толып калдылар.
– Не затка йыйылгансынъыз? Товар аькелгеним йок, машина бермейдилер, бензин йок дейдилер, – деди Тайбат.
– Аьши, сенде баьри зат та бартагы, кыйналмайсынъ. Бизим балаларымыз аштан оьлсинлерме? Олар да каьмпет, колаш суьедилер. Сасык балыктан оьзге затынъ йок, – деп еликти кыскаяклыдынъ бириси.
– Неге? – деди шымтып баскасы. – Аракыдан коьп бир зат та йок онда. Аьши, аракы ман тувылма онынъ акша туьсиретаганы.
– Сиз мага соны айтпага келгесизбе, ырыялар? – деп алынып кетти Тайбат.
Сонда эсли кыскаяклы куьрсинди де, Тайбатка басын шайкай берип. – Сенинъ колынъда, кызым, баьри зат та. Этемен десенъ, машин де, бензин де табаяксынъ, – деди.
– Койынъыз, шувылдаманъыз, – деди Тайбат, – басымды да бос авыртпанъыз. Мен оьзим билемен не этпеге керегин.
Пишелер бир аз тыныскан сонъ, ким де бирев тав кешуьвде болган йол казасын козгады. Язык яс ян берген, кыз да эсине келген йок, дейдилер. Кайтер экен каьрип деп, кыйландылар. Кулак салып тынълады пишелердинъ хабарын Тайбат, дипломат акында соьйлевлерин де эситти. Онда акша да барын эситкенде, Тайбаттынъ шырайы туьрленди.
– Сенинъ папанъ тапкан йокпа экен? – деди кыскаяклылардынъ бириси.
– Тапкан болса, элтеген де болар эди. Билмеймен мен, – деп оьзеленди Taйбат. – Шыгынъыз, туькенди ябаман, – деп баьрин де шыгарып, туькенди асыгыслы ябып кетти.
– Тайбат, – деди урсыс коьтерген кыскаяклы онынъ артыннан. – Сага байга бармага керек. Сен оьзинъ-оьзинъе соьйленип баслагансынъ. Бара-тура не болар, – деп куьлди. Ога косылып, пишелер де куьлдилер.
Больницадынъ касындa аьдемлер коьп эдилер. Баьриси де, кызга кыйналып, оны коьргилери келетаган эдилер.
– Биревге де ярамайды кирмеге, – деп доктор аьдемлерге ызын бермей эди.
– Доктор, доктор, кыскаяклы эсине келди. Биревди излейди. Амир, Амир деп йылайды, – деди шавып шыккан медсестра.
Доктор палатага барып, Айсылуды сабырландырды: 
– Сизге йыламага ярамайды, – деп кaтыpып айтты. 
– Мен кайда? Кайда Aмир? Кайда мeним эрим? – деп йыбырдадылар кыскаяклыдынъ эринлери.
– Мен Омарова Айсылу Умаровнa. Эрим Омаров Амир Магомедович. Кайда меним сумкам? – деди яне кыз. Онда 6изим документлеримиз.
– Биз билмеймиз, – деди доктор. – Сизди бир яс аькелди, сав болсын, оьлимнен саклады.
Доктор бир каты суслы аьдем эди. Ол кыскаяклыга туврасын айтпага токтасты да:
– Сиз билмеге керексиз, – деди катырып. – Эгер сиз Oмаpoв Амир Магомедовичти эринъиз дейтаган болсанъыз, ол больницага етпей, коьп кан йойып, ян берген.
– Йок, йок, ыйнанмайман, – деп Айсылу давыслап йылады.
Онынъ эси тaгы да авды. Эси келгенде, доктоp кыскаяклыды тешкеруьвли карады да, гинекологты шакыртты.
– Аягы енъилленмеге туры, болынъыз, – деди ол врачка.
Бала аман-эсен тувды, кыскаяклыдынъ да яны аман калды. Бала ети айлык эди. Айсылудынъ юреги кыйналды.
– Амир болган болса, кайтип бир суьйинеек эди, – деп тагы да йылады.
Касындагы кыскаяклылар, оны аяп, коьнъилин коьтермеге шалысатаган эдилер. Боьтен де оны Аминат, касыннан таймай, карайтаган эди. Аминат, баласынынъ оьли тувганына бек кайгырса да, янындагы Айсылуды оьз синълисиндей якын коьрип:
– Айсылу, – деди. — Мен билемен, сага аьли бек кыйын. Кенем де сен энди баланъды ойламага керексинъ, оьйтип йылап турсанъ, суьтинъ де кашаяк. Тилеймен, ал оьзинъди колынъа. Амирди энди тирилтип болмаяксынъ. Алладынъ иши: Алла оьзи береди, оьзи кайтарып алады. Мен мине эки саьбийден айырылдым. Энвер, уьйкен улым, бес ясында авырмай оьлип кетти. Аьли десенъ… тагы да. Билмеймен не каста мага ябысканын. Мен бир эки куьннен шыгаякпан, мунда бала затлары бар, ал сага керегер.
Айсылу сескенип кетип:
– Йок,йок, керек тувыл, – деди.
– Мен сага ак юрегимнен беремен, – деди Аминат. – Сага мен келе турарман.
Бала тувганлы бир эки юма кетти. Айсылу Амирди излеп, онынъ яшавдан тайганына ыйнанмай, йылап туратаган эди.
– Айсылу, келши мунда, – деп бир куьн кыскаяклы оны терезединъ касына аькетти. – Аьне теректинъ касында туратаган караборан ясты коьресинъме?
– Коьрмеймен, – деди Айсылу.
– Аьне-аьне, – деп коьрсетти кыскаяклы.
– Ким ди ол? – деди.
– Биз оьзимиз сораяк боламыз сеннен онынъ ким экенин. Ол сени тапкан яс. Язык кайтип кыйналып аькелген сени. Кайзаманнан бери турады, сени коьреек болып. Сенинъ тукымынъды да ол айткан.
– Да, – деди кыз. – Ол кайдан биледи экен?
– Ол сенинъ кыз тукымынъды айткан. Сен танымайсынъма?
– Йок, – деди Айсылу, – эсиме келмейди.
– Онынъ аты Ислам, бек аьрув яс дейдилер аьдемлер. Аьлиге дейим уьйленген йок. Бир cуьeтaгaн кызы болган дейдилер, ол да окувга кеткен. Оькинишке, оны суьетаган яс ога бир де айтканы йок.
«Язык сени, – деп ойланды Айсылу ишиннен. – Сондай аьруьв ясты каратып койган ким экен ол наьсипсиз кыз?» ол кыскаяклыга бурылып:
– Аьши, мен ога, значит, борышлыман, солма? – деди.
– Сага ол яс экинши кере яшав берген. Бурын, эситкенсинъме, булай айтататаган болганлар, сондай аьдемге я ювык кардаш болмага, яде болса байга бармага керек.
Айсылу ашувланып кетип:
– Сенинъ мага маскаралагандай йолынъ йок, деди.
– Кешир мени. Сени мен оьпкелетким келмеген.
– Мен эримди йойып, тагы да эрге барарман деп ойланган йокпан, – деди Айсылу.
Сонда палатага медсестра кирди:
– Айсылу, – деди ол, – бизге сизинъ документлеринъиз керек: паспорт, уьйленгенинъиз акында шайытлама, балага справка язбага керекти де. Ога не деп атаяксынъ?
– Замир, – деди Айсылу. – Омаров Замир Амирович болаяк.
– Сен бизге Маликова деп туьскенсинъ. Баланъ да Маликов болаяк болар.
– Йок, йок. Бир аз каранъызтагы, документлерди излейдилер де.
– Сенинъ артынънан бирев де келгени йок. Йокпа сенинъ кардаш-тувганларынъ?
– Йок, – деди кыз. Нагашакам бар, олар билмейдилер.
– Выходит, атасы белгисиз.
– Йок, сен дурыс айтпайсынъ, – деп кыз, кайда караягын билмей, йылады.
Айсылуда мундай авыр куьн бир де болганы йок эди.
– Ах, энди не этер экенмен. Энди мен ким болдым? Тукымым да йок, байым да йок. Кайда барар экенмен?» – деп сылкылдап йылады.
– Кайгырма ол кадер. Мине, коьрерсинъ, кагытларынъ табыларлар, – деп касындагы кыскаяклылар оны сабырландырмага шалыстылар.
Айсылудынъ куьни каранъа болган, кагытлары табылмайдылар деген хабар авылга тез яйылды. Оны эситкен Муса уьйине асыкты. «Аьймедет, меннен оьзге бирев де билмейди де. Мен тапканман дипломатты. Соьле аькетип кызга берермен», – деп зыранълап кирди де:
– Уланай, – деп бакырды Муса. – Береш анав мен тапкан дипломатты тез. Тез болып кызга еткермеге керекпен.
Уланай балт-балт этип байына карады.
– Кайдай дипломат акында соьйлейсинъ? Сенинъ аькелген бир затынъды да коьргенимиз йок, – деп, кирпигин какпай, олтырды.
– Сен не, пише, мени ярыга caнaйсынъмa? Мен аракы ишкен болсам да, акылымды ишкеним йок. Сизге коьрсетип салган эдим де: тийменъиз, мунда кагытлар бар, акша бар деп, – деди Муса.
Уланай, шыдаялмай, йигерленип турды.
– Бар, шак милицияга, йок эткенлер деп, – деди кыскаяклы – сенинъ оьзинъди олтыртарлар, билесинъме сен оны, яры?
– Неге мени олтыртпага кереклер? – деди Муса акыйып.
– Неге десенъ, сен оны заманында берген болсанъ, бир зат эди. А аьли сен оны оьзинъе байырлаган боласынъ, ясырып калдыргансынъ. Энди ким сага ыйнанаяк? Мен коьргеним йок бир зат та деп айтаякпан. Кызлар да суьйтееклер, – деп бакырды байына Уланай. – Тайбат туькенге борышлы эди, акшады туькенге салган, Айшат та почтага борышын кайтарган. Ал, энди кимге айтаяксынъ, суьйтип кызлар акшады экевлери боьлгенлер деп. Сеннен оьзге бирев де билмейди эм билеек те тувыл, авызынъды йым да тур.
(Ызы болаяк).