Менимше, сондай тербия аьелден басланады. Аьелден эм бизим оьзимизден. Эгер биз аьвлетлеримизге сый этип коьрсетсек, олар да бизге сый этер. Сол затларды балаларга анълатып коьрсетуьв керек. «Биз кеште 10 саьаттен сонъ кышкырмаймыз, неге десе ата-нъыз (тетенъиз, авылдаслар, бебенъиз) уйклайдылар, биз олардынъ тыншаювга ыхтыярына сый этемиз». «Мен сага оьзинънен сонъ ойнаган еринъди йыйна деп тилеймен, неге десе биз бир-биримиздинъ исимизди баалаймыз эм сыйлаймыз». Сол заман аьвлетлеримиз анълар кайтип баскага сый этпеге керегин. Аьр бир аьелде катнасувлар япсары болмага керек. Эгер сиз бала-нъыз, сизинъ боьлменъизге киргенде, эсикти кагып киргенин суьйсенъиз, сиз де онынъ боьлмесине капыды кагып киринъиз, онынъ оьз байыр ерине эм заманына ыхтыяры бар. Уьйде ата-анасы бир-бирине сый эткенин коьрген эркек бала келеекте хатынга сый этип уьйренер.
Тек уьйде тувыл, тоьгеректеги аьдемлерге де сый этпеге керек. Балаларды биз туькеншиге «савболынъыз» деп айтпага, биревдинъ аягын билмей басканда яде тийип кеткенде, «кеширинъиз» деп тилек этпеге керекпиз деп анълатув керек. Анълатув аз, оларга коьрсетуьв керек.
Аьдемлерди яманлав – тербиясызлык. Эгер аьдемнинъ эткен иси ярамаса, онынъ оьзине айтпага керек. Сол йорыкты баслап биз оьзимиз тутпага, сонъ балаларга коьрим этпеге керекпиз.
Мен билемен, бар сондай ата-аналар, олар кагытка не затлар этпеге ярамайтаганын язып коядылар: ата-аналарга, окытувшыларга, ясуьйкенлерге соьз кайтармага, яман соьзлер айтпага эм сондай баскалар. Кишкей заманнан алып бала этпеге керек тувыл затларды билмеге керек.
Этикет йорыкларын да биз балаларга уьйретпеге керекпиз. Ясуьйкенлерге «сиз» деп айтпага, ашаганда, ямагат ерлерде, коьликте оьзин юритип болмага уьйретуьв керекли.
Коьплеген мысаллар келтирмеге болады, кайтип балады ясуьйкенлерди сыйлап, кишкейлерди коршалап уьйретуьв акында. Биз бала заманда сол затка бизди аьел де, мектеб те уьйрететаган эди, сонъында бизди яшав уьйретип келеятыр. Ойланмага керекпиз. Артка не зат тасласанъ, алдынъа сол зат туьсер деген соьзлерди де коьп эситемиз. Ата-анады сыйласак, танъла аьвлетлеримизден соны коьрермиз, ясуьйкенге коьмек этсек, картайганда оьзимизге де коьмек этилинер. Соьйтип, яшав барады алдыга. Мен де кишкейлеримизге энъ де уьйкенлеримизге барганда, «тетейге аман кал айт, энейди кушакла, атайга сув аьпер» деп айтып тураман. Соьйтип, балаларымыз ясуьйкенди сыйлап уьйренеди.
Ясуьйкенди сыйлап боламыз ба? деген сорав аьлиги заманда да, алдынгы заманда да биринши орында турады. Сол соравдынъ уьстинде баьримиз де ислемеге керекпиз. Сол ислевде ата-аналарга, окытувшыларга, баьримизге де шыдамлык эм анъламлык йорайман. Балады тербиялав кыйын, ама тербиялы, суьйдимли, сизди сыйлайтаган бала сизге яшавынъызда сенимли тирев болар деп шекленмеймен.
Г.Бекмуратова.
