Шебер, бай, ярасык

Коькирегин коьтерип, орамларда юргенлер коьп, ама сол кыйын, бир пайдасын да коьрмеген куллыкты юритуьв бизим бизнес, акшалык дуныяда кабыргадан аьлемет болып коьринеди.Арада бир ногай тили мен байланыслы туьрли шаралар озгарыладылар. Янъыларда КЧР Ногай районынынъ Эркин-Шахар авылында сондай шара озды. Сол шарада мен де ортакшылык эттим эм оьз планларым ман боьлистим. Оннан баска болып, сонда ногай тил язылувынынъ ортак йорыкларын туьзуьв уьстинде куллык юритпеге заман келгени акында айттык, неге десе ногай тилинде соьзлердинъ язылувында коьп эрисуьвлер болады. 
Янъыларда «Шоьл тавысы» газетадынъ 36-ншы номеринде «Азан шала ма яде азан шалындыра ма?» деген Я.Кудайбердиевтинъ макаласын окыдым. Сол айтылувлардынъ кайсысы дурыс экенин излев керек, неге десе ол соьз бизим аьлиги соьйлевде йыйы кулланылады. Н.А.Баскаковтынъ «Ногайша-орысша соьзлигинде» ол «Азан шакырув» деп язылган, ама «азан» деген соьз оьзи «намаз кылувга шакырув» деген маьнеди билдиреди. Эм, меним ойымша, «азан шалув» деген маьнеси дурыс деп ойлайман. «Шалув» деген соьз келиспейди деп те эсиме келмейди. Дурыс, ол соьздинъ бир неше маьнеси бар, бизим бай ногай тилимизде ондай «коьп маьнели соьзлер» бек коьп. Ол соьзлердинъ аьр бириси янындагы соьздинъ маьнесине коьре анъланылмага керек. Оларга биз, ногай тил окытувшылары, «соьз байланысы» деймиз. «Коьп маьнели соьзлер» бизим тил байлыгымызды аян коьрсетеди. 
Ногай тилимизге баска тиллерден келген соьзлердинъ язылувын тергев де уьйкен маьселе. Ногай тил мен каьр шегетаганлардынъ биригуьвин туьзуьв керек деп ойлайман. Олар бизим тилимиздинъ соравлары ман, маьселелери мен каьр шекпеге тийисли, эм онынъ керегин биз буьгуьн аьруьв анълаймыз. 
Ногай тилимизди оьстиреек уьшин бек коьп янъы, дизайнлы, приоритетли затларды аьзирлеятырман – балалар бавларына, окув меканларына, тек басында акша ягыннан ярдам керек. 
Экиншилей, халкымыздынъ ногай тилимизди уьйренуьви, окувы акында айткым келеди. Ногай тилимиз, туьрк тиллерине кирип, 40-ка ювык халкларга тил ягыннан ювык болады, ол – балалардынъ келеек яшавында кайдай ийги косым, оьктемлик, бек керекли зат. Коьп тиллерди билуьв аьдемнинъ сыйын коьтереди, тил мен онынъ маданияты да байланыслы болып, баска эллердинъ акында да билдиреди. «Неше тилди билсенъ, сен сол шаклы аьдемсинъ» деп босына айтылмайды. 
Ногай тилимиз бен ногай адабиатымыз, тарихимиз, маданиятымыз, яшав-турмысымыз байланыслы, сонынъ уьшин де ногай тилимиздинъ оьрленуьви мен бу баьри затлар да йогары коьтерилеек. Аьр бир аьдем, теректей болып, оьз тамырларына ысланув, таянув керек. 
В.Лукманова, 
Орта-Тоьбе авыл мектеби.