Комсомол дегенде буьгуьнлерде бирер политиклердинъ, маданият, саният аьрекетшилерининъ шырайлары сытылады, коьнъиллери бузылады. Сондайлар комсомол, совет йыллары акында эскерселер де, тек сонынъ осал якларын айтып белгилейдилер. А дурысын айтканда, бизим ясуьйкен эм орта ясындагы аьдемлердинъ комсомол яслыгы – ол мутылмас ярык куьнлер, уьйкен, коьп оьзгерислерге толы яшав эм соны биз таза ой-ниетлеримиз, саьвлели сенимлеримиз эм алал дослыгымыз уьшин баалаймыз. Комсомол яшавы элимиз акында ян авырувымыз эм кайгымыз, уьйкен эм киши ислеримиз бен толы эм солардынъ хыйлысы тарихимиздинъ байлыгы болып токтаган. Бизим аьр биримизге комсомол йылларымыз акында эскергендей коьп зат бар, сол эскеруьвлеримиз – ол тек бизим оьткен яслыгымыз акында ностальгия тувыл. Ол бизге айлак та бек маьнели болган, бир неше онйыллыклар артта биз эткен ислерди коьз алдымызга келтиретаган, бизди коьнъиллендиретаган эм буьгуьнлерде де бизге куьш беретаган комсомол кардашлыгымыздынъ тарихининъ тири бетлери болады.
Комсомол – ол совет ясларынынъ коьлем патриот организациясы. Дуныяда оьз сырасына 160 миллионнан артык аьдем йыйнаган эм яшавдагы аян коьрсетимлери, йигитлиги эм уьйкен ислери мен мактангандай баска яслар козгалысы йок эм болмаган. Граждан согысы, биринши ис бесйыллыклары, Уллы Аталык согысы йылларындагы баьтирлик, бузылган авыл-калаларды кайтадан курув, тын ерлерди бойсынтув, элимиздеги айтылган комсомол курылыслары – бу баьри зат та комсомол.
Совет властининъ биринши йылында ок сондай уьйкен яс-явка организациясын туьзуьвди баславшы эм сонынъ идеологы деп пролетариат етекшиси Владимир Ильич Ленин саналады. Дурысында сондай яслар куьплери аьли де революцияга дейим туьзилгенлер. Басында яслар баслангыш организациялары партиядынъ ишинде курылганлар эм исшилер мен студентлерди бирлестиргенлер. Сол навасыз заманларда студентлер козгалысы Россияда энъ де революционлы ямагат кесеги болган.
1918-нши йылда Граждан согысынынъ кайнавлы шагында Москвада элимиз бойынша ер-ерде айырым туьзилген яслар организацияларыннан келген делегатлардынъ биринши курылтайы болып оьткен. Курылтай делегатларын дурыслык негизинде янъы патшалык туьзилисин курув ортак бир ниети бирлестирген. Курылтайдынъ ашылатаган куьни, 29-ншы октябрь, тарихке 22 мынъ аьдемди бирлестирип туьзилген ленинши комсомолдынъ тувган куьни болып саналады. Басында ол РКСМ – Россия ясларынынъ коммунист союзы деп аталган. 1924-нши йылда организацияга Лениннинъ аты берилуьви мен байланыста ол РЛКСМ деп аталып баслайды. Сонъгы ВЛКСМ атын комсомол 1926-ншы йылда оьзининъ VII курылтайында алган.
Граждан согысы йылларындагы айтувлы комсомолшыларды эсимизге алайык: 14 ясында согыска оьз эрки мен кеткен белгили совет балалар язувшысы Аркадий Гайдар, сав элге данъклы язувшы Николай Островский (онынъ язган «Как закалялась сталь» деген китаби коьплеген яс несиллерди йигитликке, патриотизмге тербиялаган), «Чапаев» деген фильмдеги Анка пулеметчицадынъ прототипы Мария Попова эм баскалар.
Уллы Аталык согысы йылларында ВЛКСМ сырасына 12 миллионга ювык яслар эм кызлар туьскенлер. Отыз ясына дейим Совет Союзынынъ Баьтири деген йогары атты казанган 7 мынъ аьдемнинъ 3,5 мынъы – комсомолшылар (солардынъ 60-ы Совет Союзынынъ эки кере Баьтирлери боладылар). Немец-фашист баскыншылары ман куьресте ян берген баьтир-комсомолшылар: Зоя Космодемьянская, Александр Чекалин, Лиза Чайкина, Александр Матросов, Юрий Смирнов, Виктор Талалихин эм коьп баскалары.
Давдан сонъгы йылларда бузылган халк хозяйствосын, Минск, Смоленск, Сталинград, Ленинград, Харьков, Курск, Воронеж, Севастополь эм баска калаларды, промышленностьти эм Донбассты, Днепрогэсти, колхозлар, совхозлар эм МТС-лерди кайтадан тургызувга комсомол уьйкен куьш салган. Соны ман бирге совет комсомолшылары ата-анасыз калган балаларды эм оьспирлерди ерлестируьвге, балалар уьйлерининъ эм ремесленный училищелер тармагын кенъейтуьвге, мектеблер курылысына эс эткен.
Сав элимиздинъ комсомол организациялары ман бирге республикамыздынъ, Ногай районымыздынъ ерлеринде де совет йылларында комсомолшылар янъы властьти беркитуьв, билимсизлик пен куьресуьв, авылларда коллективизацияды оьткеруьв, 1941-1945-нши йылларда элге шапкан немец-фашистлери мен согысув, давдан сонъгы кыйынлы ашлык йылларында колхозларды эм совхозларды кайтадан курув, ясларды патриотизм негизинде тербиялав уьшин уьйкен аьрекетлик коьрсеткенлер. Солардынъ акында комсомолдынъ келеяткан 100 йыллыгы ман байланыста газета бетлеринде язып бараякпыз.
М. Юнусов.
