М.Дибиров: Алды ман биз элимизде федераллык сайлав кампаниясы оьтип турганын эсапка алмага керекпиз. Ол зат бу аьрекетти уйгынлав исин Россия Федерациясынынъ Орталык сайлав комиссиясы юритуьвин билдиреди. Тек сол комиссия оьзи кандидатлар ман биргелес аьрекетин юритеди эм сайлавлардынъ оьтуьвин уйгынлайды.

Аьлиги заманда сайлав кампаниясы кызувында демеге керек болады. Кандидатлар белгиленгенлер, Орталык сайлав комиссиясына керекли документлер берилген, кол басувлар йыйылувы кутылган.

Дагестаннынъ Сайлав комиссиясынынъ борышы – элимиздинъ субъектлерининъ баьри сайлав комиссияларындай болып, федераллык сайлавлар аьсеринде оьз еринде сайлав куллыгын уйгынлав ман каьр шегуьв. Бизим борышымыз коьп ягыннан уйгынлав борышы болады. Биз аьр бир сайлавшы акында каьр шекпеге эм аьр бир кандидат уьшин агитация куллыгын юритуьв уьшин тийисли шартлар туьзбеге керекпиз.

Хабаршы: Кандидатлар кол басылган кагытларын аькелип берген сонъ сайлав кампаниясынынъ кайдай кезеги басланады?

М.Дибиров: Регистрация кезеги. Аьр бир кандидаттан тура кайсы кандидатлар регистрацияланганы эм ким сайлав бюллетенине киргистилееги акында ашык кепте белгили болаяк. Сол заманда кандидат сайлав кампаниясынынъ агитация куллыгынынъ белсенли кезегине кириседи, неге десе 17-нши февральден алып коьлем информация амалларында агитация исин юритпеге ярайды.

Хабаршы: Агитация кампаниясына кайдай талаплавлар салынады? Кандидат эм онынъ командасынынъ ыхтыярлары кайдай? Кайдай тыйдажлыклар йолыгады?

М.Дибиров: Агитация исининъ бас йорыгы – сонынъ оьткерилуьвин кандидат сайлав фондынынъ карыжы эсабыннан тоьлемеге борышлы. Агитация этуьв уьшин кандидат сайлав фондын туьзеди эм айырым сайлав эсабын ашады. Тек сога салынган карыжларды кандидат агитация исине шыктажлайды. Сол карыжларды шыктажлав артыннан Орталык сайлав комиссиясы эс берип карайды.

Соны ман бирге гражданлардынъ айырым кесеклерине агитация исинде ортакшылык этпеге ярамайтаган тыйдажлыклар да бар. Олар – чиновниклер, кандидатка ис аьрекети бойынша бойсынатаганлар эм баскалар.

Хабаршы: Быйылдан алып бизим сайлавшылар оьзлери регистрацияланган ерлерден баска ерлерде де тавысларын бермеге боладылар ма?

М.Дибиров: Сиз дуп-дурыс айтасыз. Муннан алдын 2017-нши йылдынъ сентябринде регионаллык сайлавларынынъ ортак бир куьнинде аьр ким сол заман каерде болса, сол ерде тавысын бермеге болатаган йорык тергелип каралган эди. Сол йорык яравлы эм сайлавшыларга онъайлы экени аянланган, сол себептен мунавдай нормалар Россия Федерациясынынъ Президентин сайлавлар акында законга киргистилгенлер.

Алдын калай эди? Аьдем оьзи яшайтаган ериндеги участок сайлав комиссиясына барып, соннан элдинъ кайсы еринде де тавысын бермеге ыхтыяр беретаган беркитуьв шайытламасын алатаган эди.

Эндигиси калай болган? РФ Президентин сайлавларда беркитуьв шайытламалары кулланылмайды. Закон бойынша сайлавшыга ол 18-нши мартта кайсы сайлав участогында болаяк болса, сонда келип тавысын бермеге амал бериледи. Сайлавлар куьнинде оьзи яшайтаган ериннен йол шыгып, баска ерде болаяк гражданин сол куьн оьзи болаяк ериндеги сайлавшылар сырасына оны киргистуьв акында сайлав комиссиясына аьризе бермеге болады.

Сондай гражданларды сайлавшылар списогына киргистуьвдинъ йорыгы кайдай экен дейсиз бе? 2018-нши йылдынъ 31-нши январиннен 12-нши март куьнине дейим кайсы бир территориаллык сайлав комиссиясына яде кайсы бир МФЦ-га бармага эм аьризе бермеге ярайтаган болжал болады. Гражданин солай ок Интернет аркасы ман уьйиннен шыкпай, «Единый портал государственных и муниципальных услуг (функций)» деп аталган федераллык патшалык информационлык тармагын куллана берип, аьризесин йибермеге де болады. Тек сондай ыхтыярды кулланувдынъ бас амалы – быйылдынъ 25-нши февралиннен 12-нши мартка дейим элимиздеги кайсы бир участок сайлав комиссияларына барып билдируьв.

Гражданин территориаллык сайлав комиссиясына, МФЦ-га яде УИК-ке ол сайлав куьнинде оьзи болаяк ердеги участок комиссиядынъ сайлавшыларынынъ сырасына оны киргистуьв акында аьризе беруьв уьшин келгенде, онынъ оьзинде паспорты болмага тийисли эм ол сайлав куьнинде болаяк ерининъ адресин тувра билмеге керек. Территориаллык эм участок сайлав комиссияларынынъ агзалары, коьп функционаллы орталыклардынъ куллыкшылары ога тийисли аьризеди толтырмага эм ол сол куьн болаяк сайлав участогынынъ номерин коьрсетпеге коьмек этерлер. Сайлавшы билмеге тийисли: сондай аьризе тек бир кере бериледи. Олай дегени, сайлавшы тавыслав куьн оьзи болаяк ери бойынша сайлав участогын коьрсетуьвге мукаят эм яваплы кепте янаспага борышлы. Ол оьзи язган аьризесин, неге десе сонъында туьрлендирип болмаяк, ондай йорык йок.

Болса да бу ерде керидеги бир вариант та бар. Тавыслав куьнине дейим ызгы 4 куьн ишинде аьдемнинъ яшавында бир зат туьрлене калса, ама территориаллык яде участок сайлав комиссияларында, коьп функционаллы орталыгында эм патшалык ярдамлар порталында аьризе алув болжалы кутылган болса, не этпеге керек? Мундай аьлде сайлавшы 13-нши марттан 17-нши мартка дейим участок сайлав комиссиясына, ол оьзи прописка этилинген ериндеги сайлав участогына келеди эм айырым аьризе язады. Бу документке айырым марка ябыстырылады эм сайлавшы баратаган ерининъ участогынынъ номери коьрсетилинеди. Сайлавшы бу айырым аьризеди коьрсетип, сонда белгиленген участокта тавысын бермеге болады.

Сайлав комиссияларында мунавдай ортак йорыкка «сайлавшылардынъ крепостной ыхтыярын тайдырув» деп айтылады. Соны ман эндигиси элимиздинъ Президентин сайлавларда сайлавшы онынъ регистрациясы бар болувына яде йоклыгына карамастан, кайсы ерде болса да тавысын бермеге болады.

Хабаршы: 18-нши мартта Россия Федерациясынынъ Президентин сайлавларда республикадагы сайлав комиссияларынынъ ис графиги калай туьзилеек?

М.Дибиров: Баьриси де аьдетли йорыгы ман ислеек. Сайлав участоклары 18-нши марта эртенъги 8 саьаттен кешеги 20 саьатке дейим куллык этееклер. Сайлавшылар соларга оьзлерининъ менлигин шайытлайтаган документлерин алып келмеге керек. Ол паспорт яде гражданиннинъ айырым аьллерде паспортын авыстырувшы документи болмага болады, солар баьриси де законда коьрсетилген.

Сайлавшылар тавыс беруьв ол аьр кимнинъ оьз алдына ыхтыяры экенин билмеге керек. Сайлавларга оьз кардашынънынъ паспортын алып барып, онынъ уьшин де тавыс бермеге ярамайды. Баьри сайлавшылар да тек оьзи уьшин тавысын бередилер. Биз оьз ягымыздан сайлавшыларга тавысларын беруьв уьшин баьри тийисли аьллер туьзбеге шалысамыз, эректеги эм бармага кыйынлы болган ерлерде тавыславды оьткеруьв соравларын ойласамыз, ыхтыяр саклавшы органларынынъ командованиелери эм аьскер куллыкшылары ман биргелесип аьрекет этемиз.

Россия Федерациясынынъ Орталык сайлав комиссиясынынъ официаллык сайтында «кызувлы линия» аьрекетин бардырады, сога занъ согып, сайлав кампаниясы акында сизди кызыксындыратаган соравларынъызды бермеге боласыз. Сондай «кызувлы линия» солай ок Дагестан Республикасынынъ Сайлав комиссиясынынъ официаллык сайтында да бар. Бизим сыйлы сайлавшыларымызда сайлав кампаниясы ман байланыслы соравлары бар болса, соларды бизге бермеге боласыз. Биз соларга тийисли яваплар берип, Конституция ман беркитилген сизинъ сайлав ыхтыярынъызды кайтип кулланмага керегинъиз акында анълатувлар этермиз. Законлы ыхтыярларынъызды тийисли кепте кулланынъыз.