Биз неге ногайша соьйлемеге суьймеймиз?..

Айтпага, бир куьн Терекли-Мектебтеги Капельгородский паркы ман  бараятып, ойнаяткан балаларды коьрдим. Балалардынъ ойынына куьезленген каравымды мунавдай кулагыма эситилген соьзлер боьлди: «Токта, нельзя! Садись, быстрее, болаяк!» Сейирге калып, тикленип карадым. Бизим районда  аьли туьрли-туьрли миллетлер яшайдылар. Ким биле, белки, баска миллет болар деп ойладым. Карасам, ногай шырайлы кыскаяклы, 4-5 ясындагы баласына айтады экен. 

Ондай мысаллардынъ бир нешевин келтирмеге болады. Эки бала бир-бири мен орыс тилинде заьлим заман хабарлап турылар. Мен, шыдаялмай, янасып сорадым: 

– Сиз ногай ма? Неге ногайша соьйлемейсиз, яде билмейсиз бе? Балалар уьндемедилер. Мен соравымды тагы да кайтараладым:

– Сиз узак ерден келгенсиз бе? Ким биле, бизде аьлиги заман элимиздинъ сырт эм бас калаларында ислеген аьеллер аз тувыл. Сога коьре бу саьбийлер Ногай районнан баска ерлерде узак заман  баска миллетлер арасында яшаган ма экенлер деген ой да мага келди. Сонъ арасыннан бир энъ де кишкейи мага аста-акырын айтты:

– Нас учительница ругает, когда мы разговариваем по-ногайски. Мен еримде каттым да калдым. Не айтаягымды да билмедим. Ол зат дурыс па?!

Тагы да бир затты айтып озайым. Бир кыймасымнынъ уьйине барып, оны таппадым. Уныгы азбарында ойнап юр. Мен балага янасып, сорадым:

– Атанъ, тетенъ кайда?

– Они на поминки ушли, – деп бала яваплады.

Тезден дуа ас тувыл, бизге де поминки этерлер ме экен, бу оьсип бараяткан яслар?!

Айхай да, баска тиллерди де билмеге керек, тийисли кепте сый да этилсин, тек оьз ана тилимизди неге шет кагамыз. 

Шоьлимизде бизден баска миллетлер де яшайды. Олардынъ ясуьйкенлери де, балалары да ногайша бек аьруьв соьйлейдилер, сыйлайдылар. Касымызда мышыгыз миллетли аьел яшайды, олар уьйинде тек оьз ана тилинде соьйлейдилер. Ногай халк арасында яшаса да, оьз тилин аьелинде сакламага шалысадылар. Аьдемлер баьри тиллерди де сыйламага тийислилер. Бизим халк арасында ногай тилди неден уьйренуьв керек дейтаганлар да бар. НОГАЙ тил сизге керек тувыл болса, неден керек сиз ногай халкка. Эгер сиз ногайша соьйлемеге уялатаган болсанъыз.

Бизим халкка, боьтен де яс несилге бек пайдалы «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ, «Ногай Эл» радиосынынъ аьрекети. Газетамыздынъ бетлеринде дайым да кызыклы макалалар язылган. Халкы уьшин яны авырып аьрекетлеген инсанлар ногайда дайым да болган. Ногайдынъ тарихшиси  Б.Кельдасов, суьвретши С.Батыров (яткан ерлери ярык болсын) эм коьп баскалар. Олар коьп ерлерде болганлар – Шешен Республикасында, Ставрополь крайында, Венгрия, Турция, Румыния эллеринде. Онда яшаган ногайлардынъ маданияты ман бизди таныстырар мыратта. 

Аявлы ногай халкым, боьтен де оьсип бараяткан балалар! Уялманъыз ногайша соьйлемеге, уьйренинъиз ногай тилин. Окытувшыларга окувшыларды тилге уьйретпеге куьш эм шыдамлык йорайман.

Н.Мамбетова.