Онынъ бизге калдырган адабиат асабалыгы бек бай. Айтпага, «Ана йыры», «Куьз», «Язаман десем де» эм сондай баска ятлавлары, «Албаслы акында толгав» повести, «Юлдызлар эм бака» эртегиси, «Йылга бойында» деген баспаланмаган хабары калганлар.
Сраждин Батыровтынъ коьплеген ятлавлары орыс, каракалпак тиллерине коьширилгенлер. Коьбисинше онынъ ятлавларын бизим белгили, маржан тас пан тенълес шаир Фарида Сидахметова, С.Лаевский, Н.Гаджиева усташа коьширгенлер.
Сраждин Батыров бизим ногай халкымыздынъ талаплы, халкы уьшин шолпа туьсип юрген аьдемлерининъ бириси болса да, буьгуьнлерде онынъ баспаланып шыккан бир ятлавлар йыйынтыгы да йок. Тек шаирлер А.Култаевтинъ, Б. Кулунчаковадынъ, С.Аджиковтынъ, М.Авезовтынъ, И. Капаевтинъ куьш салувлары ман онынъ ятлавлары туьрли адабиат альманахларына, йыйынтыкларга киргенлер.
Сраждин Батыров ИЗО сабагыннан окытувшы, «Лашын» журналынынъ суьвретшиси болып куллык эткен. 1990-ншы йылда ол «Ай, Айданак» деп атап, ишине бесик, бала йырларын, туьрли ойынларын киргизип китап шыгарган. Бу китапке онынъ оьзининъ «Ана йыры» деген бесик асары кирмеген.
С.Батыров, коьплеген баска авторлардай болып, табиат коьринислерине уьйкен маьне береди эм оьз алдына соларга да уьндев этеди. Сраждин оьзининъ яратувшылыгында айырым бир белгилерди коьрсетип калмайды. Онынъ ятлавларында, суьвретлеринде яде болса, хабарларында онынъ юреги халкында, сонынъ аьвелгисинде, фольклорында экени аян коьринеди.
«Албаслы акында толгав» повестинде фольклор уьйкен орынды алатаганын коьремиз. Бу повестьтинъ язылган заманы белгиленмеген. Тек биз билип, бу повесть бир неше кере кайтарылып язылган эм аты да бир неше кере туьрлендирилген. Баслап автор оьз асарын «Албаслы. Халк эстелигине ырым», «Албаслы акында айтув» деп атаган эди. Сонъ бу асар Карашай-Шеркеш Республикасында баспаланып шыгатаган «Ленин йолы» газетасында 1982-нши йыл 32-33-нши номерлеринде дуныя ярыгын коьрген. Бу повесть ишине туьрли таварыхлар, айтувлар ман такпаклар киритилип язылган. Бу ерде уллы В.Белинскийдинъ айтканы эске келеди. Ол булай деген: «Аьлемет дуныя – поэтикалык акыйкатлык алдымызда турады, кайсы ерде болган зат, кайсы ерде эртеги, суьйсенъ де, суьймесенъ де, соны болган зат деп коьресинъ».
«Албаслы баьри тюрк халклардынъ фольклорында да бар. Албаслы – яман келбет, ол кишкей балаларды урлайды эм оьлтиреди. Ога коьп карап турган аьдем де акылы авысып, авырымага болады. Бизди бала заманларымызда Албаслы ман коркытатаган эдилер, ама Сраждин Албаслыды баска ягыннан коьрсетеди – юмсак, коьрмеге де яман тувыл», – дейди С.Капаев.
«Ак кар бойлап, ак шашын яйып ак яювга оранып, яланъаяк, яланъбас бир кыз сувда юзген аккувдай созылып шыкты», – дейди ол, Албаслыды ак кув ман тенълестире келип.
Солай ок, Айдар ман (бас келбет) Албаслыдынъ хабарласувына коьре, автор Албаслыды акыллы эм сезгир этип коьрсетеди.
«Сен кыйналма, кейфинъди де бузба, сенинъ куьнанъ йок», – дейди Албаслы. Сраждин Батыров баьримизге белгили Албаслыдынъ касиетлерине карсы белгилерди коьрсетеди: «Сен коркпа, меним зыяным йок. Сен куьнали тувыл».
С.Батыров Албаслыдынъ келбетине бир неше кере кайткан, неге десе онынъ келбети аьдемлердинъ эслериннен таймай, коьп йыллар сакланадылар. Солай ок ол аьр заманларда да бас орында туратаган суьйим темасына коьп асарларын багыслаган. Баьри албаслы ман байланыслы айтувлар ман таварыхлар табиат пан да айырылгысыз болып келедилер. Онынъ коьплеген шыгармаларында табиат суьвретленеди.
«Албаслы акында толгав» – аьлемет тарих. Окыган аьдем соны бир болган заттай этип коьреди. Повестьте яман ман яхшыды тенълестирмеге болады, сондагы келбетлерге усаганлар яшав бойынша да бары коьринеди. Сол повестьтеги аьллер бизим буьгуьнги яшавга да келисли экенин коьремиз.Сраждин Батыровтынъ яратувшылыгында фольклор белгилери мен бирге терен философиялык ойлар да бар.
Сраждиннинъ шыгармаларында фольклор белгилери алды орында, неге десе фольклор – шет-кыйырсыз бай казна. Сол бизге ак сакаллы аьвелги акында хабарлап, алдымызда яркын ярык берип келеди.
Н.Джумаева, окытувшы.
Суьвретте: С.Батыров.
