Сол куьнлерде туьрли баспа органлардынъ амаллары ман, телевидениединъ коьрсетуьви мен этилген билдируьвлер, сол ерлерде болган аьдемлердинъ шайытламаларына коьре, бираз енъиллендирилген де болгандыр.
2004-нши йылдынъ Янъы окув йылы Беслан каласынынъ яшавшыларына байрам болып келмеди, сол куьн буьгуьнлерге дейим де олардынъ эсинде турады эм кырк кийик айынынъ баслапкы куьнлери кайгы куьни деп токтастырылган. Бу оьзгериске багысланып язылган коьп шыгармалар бар эм йыл сайын да эскеруьв макалалар баспаланып турадылар. Бизим газета бетлеринде де бу кайгылы куьн йыл сайын белгиленип турады. Аьли мен оьз окувшымды, сол куьн оьзининъ ис борышын толтыраман деп, Янъы окув йылдынъ басланувына багысланган байрамнан репортажын береек ниети мен барган суьвретши- журналисттинъ коьргенин эм онынъ сол уьш куьн ишинде кайгылы, кыйынлы оьткен йолын суьвретлемеге суьемен.
Беслан. Плиев орамы. Эртенъги 8 саьат 40 такыйка

«Онъ ягада яшав» ерли газетасынынъ редакциясынынъ эсигин Фатима Аликова ашып киреди. Мунда бас редактор болып онынъ анасы куллык этеди. Баспа органы кала администрациясы ман колтыкланады эм юмада уьш кере газета дуныя ярыгын коьреди. Газетады йогары дережеде шыгады деп те айтып болмайсынъ, коьбисинше сол тоьгеректе болган оьзгерислер, алдышы куллыкшылар акында язып турады.
Фатима мунда куллык эткени айлак та коьп болганы йок, буьгуьн ол ис борышын толтырар уьшин, мектебте озгарылаяк байрамда болып, биринши бетке суьврет аькелмеге керек болады. Бу салынган борышыннан Фатима кетип болмайды.
Сол шакта онынъ анасы, газетадынъ бас редакторы, баспага аьзирленетаган газетадынъ кезекли номерин карайды, заман танъкы, газетадынъ биринши бетинде коьзге илинетаган он биринши класс окувшысы Асланнынъ «Эртегили билимлер дуныясы» деген макаласы ерлестирилген. Ол сол макалада билим алув, соны беретаган дуныя кайдай аьлемет экенин суьвретлейди.
– Тезден Янъы окув йылы. Мектебке биринши кере бараяк окувшыларга баьри зат та кызыклы. Сол билимлендируьв дуныясы ушыны ман да кызыклы ма экен, балалар бавыннан сол коьп туьрли ме экен, бизге сол аьлемет дуныяда оьзининъ ярдамын окытувшы этер ме экен деген эм сондай баска туватаган соравларга явап таппага коьп калмады, – деп баслайды оьз макаласын яс хабаршы. Газетадынъ бас редакторына боьтен де макаладынъ сонъы бек ярайды: «Биринши занъ согылады. Бу шактан алып олар балалар тувыл, олар – окувшылар». Кыскаша айтканда, баьри зат та план бойынша юреди, газета баспага аьзир болмага коьп калмаган, бир-эки туьзетуьв, суьврет эм газетамызды 8336 аьдем колына алаяк.
Фатима оьзининъ суьвретин аьзирлейди эм бир соьз де айтпай, борышын толтырмага йолланады. Газетадынъ редакциясы орынласкан ерден алып биринши мектебке дейим туврадан 200 метр ер юруьв керек болады. Байрам линейкасы эртенги 9 саьатте басланаяк. Бу мектебте баьри зат та заманы ман озгарылады. Фатима болса, мектебке сонъгы йыл баратаган окувшы биринши класска баратаган кыз балады ийинине коьтерип, занъ согатаган шагын суьвретке алмага керек.

Бу куьн Фатимадынъ уьстинде кыска егинли кара коьйлек, онъ бетинде кишкей йырыгы да бар. Булай караганда, коьйлектинъ коьзге туьсетаган бир заты да йок, тек Фатима сол коьйлекти суьйип киетаган эди, неге десе соны кийип барган ерде онынъ йолы болатаган эди. Ызгы кере сол коьйлегин Фатима йогары окув ошагын битиреятырганда, оькимет сынавларды оьтетаган шакта кийген эди, мойынында тувган куьнине (сол куьн келген йок болса да, Фатимадынъ тувган куьни кырк кийик айынынъ 13-нши куьнинде) анасы савгалаган телефон бар.
Бу яз Фатима Сенека акында китапти окыган эди, соннан сонъ ол баска аьдем болды, сол туьрленис онынъ анасын да навасызландырып баслады. Философ Сенекадынъ темасы оьлим эди. Фатима энди яшавдынъ маьнеси акында ойланады. Ол эндигиден армаган коьп аьдемлер мен катыспайды, бейили де тоьмен болган, тек кара оьтпек ашайды. Ушынын айтсак, суьвретшидинъ куллыгы онынъ янына да айлак якын тувыл, оьткен йылда да сол байрамды суьвретлеген Фатимады бу затлар бездирип те баслайды.
Бармага керек ерине еткен суьвретши-журналист оьз куллыгын толтырмага аьзир, фотоаппаратын аьзирлейди. Онынъ алдында – ярасык кийинген окувшылар. Кишкей кеделер мен кызлар эки сырага туьзилип, бир-бирисининъ колларыннан ысласып турылар. Он биринши класс окувшысы айлак бир кишкей бойлы кызды ийинине коьтерген, артыннан куьн коьзи урады.
Фатима фотоаппаратын оларга каратады эм оьзи коьзлейди, объектив алдында ярасык балалар орынына, сонда болмага керек тувыл, уьстине камуфляж кийген аьдем коьринеди. Сол шакта ол савыттынъ атылувын эситеди, камерасы колыннан туьседи. Ол бир ийги зат болмаятырганын анълайды, тек не болганын анълап болмайды. Кызалак энъкейип, мектебтен шыгатаган эсикке карап ювырады, суьринип йыгылады эм сонъ сол бетке карап ювырады, алдында окытувшылардынъ боьлмеси. «Милиция куллыкшыларын шакыртынъыз!», – деген кышкырыклар эситиледи. Сол соьзлерди эситкен яс куллыкшыга куьлкили де болып коьринеди. Бу ерде оларга милиция коьмек этип болмайды. Ол оьзи кирген боьлмединъ сол бетиндеги эсикке карап ювырады, сол эсик бир кишкей боьлмеге киреди, мунда терезелер де йок. Сол боьлмединъ бир муьйисинде уныгын йойган хатын йылап туры. Олар сол боьлмединъ эсигин ябадылар, оьзлери каранъалыкта калып, не болаягын карап турылар…
Беслан каласынынъ биринши номерли мектеби. Спортзал. Туьстен сонъгы заман.
Фатима коьзининъ астыннан каракларга карайды. Онынъ санавы ман олар онав болады, араларында хатын да бар. Онынъ онъ колында тапанша бар, сол колын белине салып туры, белинде болса, атылув алатлар бар. Сол караклардынъ биреви: «Сиз, койлар!» – деп кышкырады. Караклар бир-бирлери мен де орысша соьйлейдилер, сога коьре кайсы миллет экенлерин айырып болмайсынъ.
Аьдемлердинъ шав-шувларыннан безген караклардынъ биреви, аьдемлердинъ ишиннен бир хатынды сувырып шыгарып, онынъ басына савытын тиреди. Сол затты коьргенлер баьри де тындылар. Баска бир карак та сол затты этти. Эгер олардынъ ыхтыяры болмай турган аьдемлердинъ басларынынъ йогарына карап савытларын атадылар.
Фатима оьзининъ назарын бир каракта токтатады. Ол балалар ман каьр шегеди, арада бир куьлип те йибереди, онынъ бетинде бир заты да йок, бир кулагыннан экинши кулагына дейим созылган биткен яра орыны бар. Ога карап, муны бирев соймага суьйген сойды деп ойлаяксынъ. Фатима ога «куьлекей» деп ат та береди. Сол эр киси колында эметаган баласы болган хатын ман соьйлейди. Сол хатын коьрмеге бек ыспайы, тек бетинде кайгысы коьринеди. Ол колындагы баласын шайкайды, ама бала йылавын коймайды, «куьлекей» онынъ колыннан бос бутылкады алып, сувга карап йол алды.
Фатима армаганда оьзининъ телефонынынъ сесин эситеди. Сол телефонды караклардынъ биревиси алады эм капкашын ябады. Фатимадынъ яныннан коьп узак болмаган ерде атылув алаты, оьзи де бек сувсап туры, тек бар сувды балаларга калсын деген ойы ман ишпейди.
Спортзалда Фатима басын физкультура сабагынынъ окытувшысы Алик Цаголовтынъ тизине салып, йылайды. Ол болса, такыр басы ман, явырынлы 54 ясындагы эр киси, алдынгысы штанга коьтеруьв бойынша чемпион. Сулыплы окытувшы аьдемлерге сеним эндирмеге шалысады. Оны аьдемлер тынълагандай да боладылар. Караклар оны тынышлы аьдемлер мен аражы этип кулланадылар. Фатима оннан: «Биз оьлермиз бе экен?», – деп сорайды. Ол ога: «Сенмеге керек!» – деген явап береди. Ол Фатимадынъ коьнъилин коьтереек болып: «Бу затлар кутылганда, сен меним тизимде ятканынъды баьрине де айтаякпан», – дейди.
Кешки шак ювыклап келгенде, Фатима аста-акырын йылысып, кыска болмаган саьне мен барады. Баьри затты да текераламага шалысады, оьз-оьзине – мен журналист ше, – деп те кайта-кайта айтады, ама ол оьзи турган боьлмеден шыкканда, туншыклыктан тыныс алалмаягын анълады, терезе бетке карап йылысып баслады. Соьйтип ол терезеге етип, ерлести. Туьннинъ бир шагы, уйклап болмайды. Баслап караклар балаларды босатарлар деген сеним бар эди, аьли ол оьзи тири калаягына да сенип болмайды. Энди тек бактыга разы болмага керек болады.
Яс журналист терезеде ятып, философ Сенекады эсине алады. Онынъ оьлим акында ойламага керек, оьлимнен коркпага ярамайды деп язганын эсине алады. Фатима эндиги оьлимнен де, сол ойдан да коркпайды, ама оьлим узагына созылувдан сескенеди.
Сол ойларга батып турган Фатима оьзининъ кевдесинде бир иссиликти сезди, ол куьшли атылувдан терезеден ушып кырга шыкты. Ол бир зат та анъламайды, бир ойда йок, аяклары кара канга баткан яс журналист, арт алдына карамай, мектебтинъ каралдысы ман ювырады, кулагы бир зат та эситпейди…
Мектеб. Арт азбары. 13 саьат 15 такыйка.
Фатима мектебтинъ арт бетине етип, соны ман япсарланып турган автокоьликлер туратаган меканларга етеди, оьзи сол ердеги бир уьйкен трубадынъ ишиннен шыгады, тоьгерек якта баьри зат та кара туьтинге боялган, атылувлардынъ сеслери тынмайды. Ол темир азбардынъ кырына шыкты. Оьзин ерден бир тапкан агаш пан ябады, бир сеслер эситеди, Кудайыннан тилейди…
Бир кесек заманга атылувлардынъ сеси тынгандай болды, сол шакта ол осетинше соьйлеген аьдемнинъ сесин эситеди эм сол заман сеним де келеди, ол коьмек тилеп, шакырады. Оьзи коьмекке кол созган аьдемди коьреди, бу аьдем оны коьтерип, аьскершиге еткерди, аьлсизленген Фатима караклардан босатылганын сезди, басында таза авалы аспан эди. Ол ынанмайды тири калганына, оны тезлик ярдам автокоьлигине салып, больницага аькетедилер.
Энди больницадынъ биринши шарлагында яткан Фатима сувсыны канмай, сувды симиреди, токтай алмайды. Сув йылы болса да, тилге айлак бир даьмли болып тиеди. Уьш куьн узагында авызына бир зат та алмаган кыздынъ юрек сезимлери кайдай болмага керек. Сол зат онынъ басыннан озды, баьри кыйынлык та артта…
Ол оьзине айлак таныс сести эситеди. Терезеден анасын коьреди. Экеви де бир сисединъ эки ягыннан бир-бирисине сенимли, суьйнишли карайдылар, коьмекейлери де толы, коьзяслар да коьлдей агадылар, ама бир-бирисин колтыкламага шалысадылар. Амал болганда, экеви де эсикке карап ювырадылар. Анасы етип-етпеятырып, кызынынъ уьш куьн ишинде кайтип азганын коьреди де, кызынынъ колына йыгылып йылайды. Фатима болса: «Неге йылайсынъ, мен тири ше, сенинъ алдынъда», – деп коьнъилин авламага шалысады…
Бу оьзгерис коьплердинъ бактыларын туьрлендирди. Коьрген аьдемлер бир инсанга да сондай аьлде болганын йорамайдылар. Мен оьзим бу темага багысланган макалаларды окысам, коьмекейим коьзясларга толады. Коллары барып, балаларга кайтип караклар шапкынлык эткен экенлер деп ойлайман. Сол мектебке туьзилувин айлак аьруьв билмеген аьдемлер кирмес эдилер. Сол караклар араларында сол яклардынъ аьдемлери де болган ма экен деген коьп ойлар тувадылар.
Бу оьзгерис тарихте айлак кайгылы куьн болып калды.
Г.Сагиндикова.