Мине мен де бу куьнлерде Элимиздинъ бас каласы Москвага келдим: аэропортка асыгып еттим эм оьз рейсимди куьтип тураман. Диспетчердинъ белгилевине коьре баьри затларды эттим, эм бир неше такыйкадан сонъ уьйкен ярасыклы самолет лайнерининъ босагасыннан оьтип, оьз ериме барып олтырдым. Мунда бизди йылы йолыктылар: бирдей болып кийинген ярасык юзли кызлар, ис борышларын тешкеруьвли толтырмага аьзир борт етекшилери. Кызлардынъ йылы юмсак юзлериннен бир де куьлемсиревлери таймады. Аьр пассажирдинъ янына янасадылар, баьленше бир туьрли маслагатлар бердилер. Баьрин де тешкерип карап болганнан сонъ, кызлар пассажирлер алдында тизилисип токтадылар.
«Москва-Лиссабан» рейсимиз аьли ушпага аьзирленеди», – деп эситилди радиодан кыскаяклыдынъ тавысы. Сонъ бизди самолеттынъ командири мен де таныстырдылар.
Мине самолет салонынынъ ишиндеги шыраклар соьндилер, самолет моторы «оькирип» баслады. Уьйкен пелван кеме орыныннан козгалады эм диспетчердинъ белгилевине коьре, оьз йолын тавып, сол саьат керекли ерге барып токтады: энди де бир кере баьри агрегатлар туьз кепте ислейме экени тергеледи. Эм мине диспетчерлердинъ буйрыгы ман сосы пелван авиа-кеме моторын «оькиртип», тегершиклерин ерден уьзип, тап бир кустай канатларын яйып, бурынын коькке каратып, алыс коькшил «тенъизге» ымтылады эм булытлардынъ аргы ягында йойытылады…
«Эсимнен бир де таймадылар сосы юрекли кызлар, авиа-салон ишиндеги борт бойынша етекшилер! Шырайларында коркув деген бир де энмегендей. Аьр пассажирге эс каратадылар, оьзлерининъ ис борышларын яваплы эм сапатлы аьлде толтырадылар. Карайсынъ бу суьйдимли юзли кызларга  куьезленесинъ. А кайдай куьез ол бу кызлардынъ ата-анасына, ювыкларына: бек кызыклы кеспилери де, каьрлейтаган аьрекетлери де. Соны ман бирге аьр бирисининъ аьелинде навасызланув да орын табады: аьр кимин аьр заман аьеллериндегилер тынышлык таппай, юреклери телезип куьтедилер, яхшылык сагынып, йоллары енъил болганын йорап яшайдылар. Бу енъил тувыл ис аьрекети яс кызларга бек кыйын деп  санайман мен, ама кызларга карасам, олардынъ юрекли экенин анълайман. Тек сый-оьрметке сыйлы олар! А кайдай кызыклы яшавлары: ерден айлак алыс коькшил коькте, тенъиздинъ ишинде кезгендей болып, баьленше кере ян-янка ушадылар, элимиздинъ коьплеген калаларында, тыс эллердинъ туьрли ярасыклы ерлеринде кыдырып, мынълаган саьатлер заманын дуныя бойынша кезинуьвде озгарадылар.
«Авиа-кемемиз кайдай бийикликте ушады! Кеме  тысында сувыклык – 67 градус!» – деп билдиреди бизге радио динамикалардан кыскаяклыдынъ тавысы. Тагы да бек оьз ойларымды катырдым кызлардынъ ис аьрекетлери бек кыйын экенинде. Кайдай туьрли ойларга коьмилдим Москва каласыннан Лиссабонга дейим. «Сосындай аьлемет кызлар коькке тувыл, тап юлдызларды да озып, куьн коьзининъ янына да етип болаяктай…» – деген ойлар бир де басымнан таймадылар. Сейирим калып, сол шаклы ясыма дейим еткенше бир де коьрмегенмен сосындай йигерли эм юрекли аьдемлерди.
А кызлар болса сав йол бойынша бир тынышлык таппадылар: пассажирлерди ахыр туьрли  сувлар ман, шай эм кофе мен, даьмли аслар ман аьжетсизлейдилер, салон иши сувыклаткандай болганда, арамызда йылы ювырканлар уьлестиредилер, аьр биримизге сый-оьрмет этип турадылар. Баьленше кере савболсынлар бизге оьз якларыннан уьйкен эс каратканлары уьшин.
Сав йол бойынша мен бир де коьз какпадым. Мундагы коьп затлар мени аьжейип сейирге калдырды эм баьленше заттынъ туьбине етеек болып ымтылувым мага бир де тынышлык бермеди.
Салонда меним орыным тап сосы борт бойынша етекшилердинъ касында эди. Танысамыз: мине бизим касымызда – борт етекшиси Бэлла Шестакова, Икон-Халк авыл яшавшысы Шабан Наймановтынъ кызы. Ол бу айтувлы эм татым аьелде 1987-нши йылда тувып-оьскен. Атасы Шабан (Амирбий Наймановтынъ кедеси) ман анасы Зорым-хан (Хасан Казаковтынъ кызы) кызын эркинликте оьстиргенлер: бир зат та кызганмаганлар, баьри дуныяда бар аьлеметлер мен таныстырмага шалысканлар. Атасы Шабан яс заманында, инженер кесписине окып, сол акта ис аьрекетин бардырып яшаган. Аьли тийисли тыншаювда. Ама каьрсиз туралмайды, халк хайырлыгына аьрекет этуьвин токтатпайды, ногай халкы ишинде – айтувлы яслардынъ  бириси. Аьли Карашай-Шеркеш Республикасынынъ Ногай халк театрынынъ куьбинде айтувлы актерлар эсабында аьрекет этеди. Анасы Зорым-хан десенъ, бир де ян досынынъ уьмитлерин уьзбеске шалыскан аьдем. Болган баьри усталыкларын, акыл байлыгынынъ сырларын кызына савкат этип берген. Аьеллеринде кувыршактай аьлемет саьбий дуныяга энгенде, атасы ман анасы, Сырт Кавказ бойында орынласып яшайтаган халклардынъ ишинде энъ де ийги аьдетти тутып, ясуьйкенлерди сыйлав ман бу куванышлы хабарды айтувлы Рамазан Баисовтынъ кызы Исымханга еткердилер эм янъы тувган саьбийге суьйген атты атамага ызын бердилер. Бу ясуьйкенлерди, картлыкты сыйлав деген аьдет яс оьспирлерге энъ де ийги коьрим деп саналады ногай халкымыз арасында. Исымхан-аьйе сол саьат ок айдик куршактай кишкей кызды коьрмеге асыкты, эм, ак ботлашыктай саьбийди коьргенлей, ак шырайлы бала Бэлла деп  ат бермеге токтасты. Соны ман бу аьлемет кызалак Бэлла деген аты ман ата-анасынынъ куьезине оьсти, уьйкен яшав йолына туьсип, халк хайырлыгына аьрекетин бардырады. Аьелинде барлыкта оьскен кыз баладынъ коьзлери бир затка да кызбайтаган эди. Балалай стол уьстиндеги телевизордан туьрли телеберуьвлерди карамага, занъыратып йырламага суьетаган кызалак юрек туьбиндеги сырлары ман бирев мен де боьлиспейтаган эди.
Мектебте окыган йылларда Бэлла оьзин тек ийги яктан коьрсетти: окувда ийги уьлгиретаган эди. Оны бактысы, тувган авылыннан айырып, Адыге-Хабль авылында орынласкан  орта мектебине аькелди. Оьз билимлигин ол сосы мектебте де тийислисинше коьрсетип билди, суьйдилер сосы кызалакты мунда да. Ама заман карап турмайды, эм 2003-нши йылда Бэлла, Адыге-Хабль авыл мектебин окып битирип, Карашай-Шеркеш оькиметлик адабиат эм маданият А.Дауров атындагы колледжине «хор йырлав бойынша етекши дирижер» деген кеспи бойынша окымага туьсти. Мунда да ол етимисли окыды. Аьлиги куьнлерде йылувлык пан туьсиреди эсине окытувшысы Асият Яхъяевна Коховады. «Аьлемет аьдем эди окытувшым Асият Яхъяевна. Берген дерислери, оьлимсиз сав яшав бойда керегип, туьз йолга салады», – деп косады Бэлла биз бен хабарласканда самолет ишинде.
А.А.Дауров атындагы колледжди йогары белгилер мен кызыл дипломга битирип, коьнъили койнына сыймай, кыз ата-анасынынъ каралдысына, тувган авылына келеди. Атасы суьйингеннен айдик кызын ак юректен етимислери мен кутлайды, «Окувынънынъ тек ортасына еттинъ!» – деген ой ман йолыгады. Бэлла да туьрли ойлар ман бийленеди. Окувды аьли де бардырмага керегин анълаган кыз сонынъ акында анасы ман боьлиседи, окытувшысы Асият Яхъяевнадынъ «Бир де коркпа алдыга барамага!» – деп айтканы кулаклары ишинде занъырап турады. Сол мырад пан кызалак узактагы Саратов каласына йолланмага токтасады. Мунда  ога туьрли сынавлардан оьтпеге керегин анълайды, ама ян тоьринде тувган мырад оны арт каратпайды, эм юрекли кыз, алдыга карап эки аякларын каты басып, йол шыгады. Мунда бу болымлы кызалакка Л.В.Собинов атындагы оькимет консерваториясынынъ эсиклери бир аьлемет кепте ашылады, эм Бэлла бу йогары окув ошагынынъ студенткасы болады. Мунда да ол баьленше айтылган яслар эм кызлар арасында оьз болымлыгын тагы да коьрсетип билди, коьплеген сынавларды тек йогары белгилер мен берди. Мунда да бу ногай кызга эс каратылды: маьне берди кыздынъ болымлыгына профессор, РФ ат казанган маданият куллыкшысы, айтылган художестволык басшыларынынъ бириси, Саратов каласынынъ Губернск атындагы хор сазлы театрынынъ уйгынлавшысы эм етекшиси Людмила Алексеевна Лицова. «Сосы аьдем меним яшавымда энъ ийги коьрим коьрсетуьвши болды», – деди бизге Бэлла. – «Сол йылларда, Саратов каласында окыган заманымда, мен энъ де наьсипли аьдем эдим. Бу йогары аьдемшиликлери болган билимли окытувшыларыма бек разыман: оьзлерининъ туьрли аьлемет ой-маслагатлары ман мени байытып турдылар», – деп косты кызалак. 
Алыс  Саратов каласында окыган йылларында Бэлла туьслеринде оьзин тап-таза коькте кустай ушып юргендей этип коьретаган эди. Уянганда, баьленше ойларга бийленип, анасына тел соккан заманында туьслери акында айтпага тартынып турды, ама юрек туьбинде тагы да бир уьмитлери асыкпай тувып баслаганын сезди.
«Ушар эдим кустай болып!» – деген ой Бэллады Аэрофлот компаниясына аькелди, эм аьлиги куьнлерде ол борт етекшиси болып куллык этеди. Бу куьнлерде ол кенъ дуныямыздынъ ахыр-туьрли эллерине ушып барады. Ян тоьри суьйген куллыкка толысынша берилип аьрекет этеди, эм ислегенли аьли де толмаган эки йыл ишинде бу тармакта да, пассажирлер арасында да уьйкен сый ман пайдаланатаганы коьзге илинмей болмады.
(Ызы болаяк).

А.Тамакаев, тарих эм ямагат билимлер бойынша йогары дережели окытувшысы.   
Суьвретте: Бэлла Шестакова самолет касында.