Терек емиси мен, аьдем иси мен ярасык

Ол 1928-нши йылдынъ 16-ншы шилле айында белгили тогыншы тукымнынъ Граждан согысында зуьленлерге карсы самоохран куьбин басшылаган Апшиктинъ увылы, заманында районда энъ бириншилерден болып Владикавказда халк табиат белгилерин уьйренип, ава шагы калай болаягын айтатаган (синоптик) Кадырдынъ аьелинде тувган. 

Асан Апчиков 1930-ншы йылларда «Мал оьстируьв» колхозынынъ курылып басланувы ман бурынгысы Кара-Тоьбе авылдынъ баслангыш мектебине 1935-нши йылда яртыншы класска окымага барган. Онынъ айтувы ман, балаларды баслап Владикавказда 2 айлык окытувшылар аьзирлевши курсында окыган Шавдир Джумаев оьз уьйинде окыткан. Сол йылларда мунда Балгиси Аджимурзаев,  Байту Нурлыбаев (ол согыста сес-хабарсыз йок болган), Азий Адисова окытувшы болып ислегенлер. 1941-нши йылда Асан Терекли-Мектебте окыган. Согыс басланганда уьйине кайткан. 

«Мал оьстируьв» колхозда председатели Бекберди Даутовты, бухгалтери, белгили язувшымыз Хали Байрашевти, малшы Кумбай Айтманбетовты эсинде аьруьв саклаган. Атасы Кадыр болса бригадир болган. Яс Асанды Куьнбатар авылдынъ алдында 5-6 шакырым ерде эки кос тоьбе янындагы токка тары куьлтелерди сакламага деп саладылар. Онынъ ис йолы соьйтип басланган. Асан – согыс балаларынынъ несилиннен.

А.Апчиков оны 4 оьгиз егилген сабаншыларга оьгизлерди яяв айдамага йибергенлерин эскереди. Сабаншы, ясуьйкен Абдусалам Садыков, онынъ коьмекшиси Индирбаев, оларга куьнге 1 гектар ер айдамага борыш салынган. Ызаннынъ ызында сабанды кол ман коьтерип бурганлар. Соьйтип куьнде 5 кере айланганлар: туьске дейим – уьш, туьстен сонъ – эки кере. «Соннан артык кайтип суьйсенъ де этип болмайтаган эдинъ. Астан-сувдан йоьнъкийтаган эдик», – дейди Асан-агай.

Ол 1942-нши йылда авылдаслары Канитат Байманбетова, Юсуп Кошекбаев пен бирге Гудермес кала ювыгында танкларга карсы ор казганын эсине алады. Караногай районы немец-фашистлериннен босатылган сонъ, 1944-нши йылда А.Апчиковты район ясларынынъ бир куьби мен Грозныйдагы «Красный молот» заводындагы ФЗУ-4 окув ошагына окымага йибергенлер. Мунда олар окыганлар эм ислегенлер. Ол пенсияга шыгаякта, архивтен алган шайытлама хаты да бар.

Соннан кайтып, бир неше йыл колхозда туваршы болып ислеген. 1950-нши йылдынъ курал айында Совет Аьскер сырасына эр борышын толтырмага шакыртылган. Армиядан сонъ Грозныйга Найпу Эллиязов пан бирге 3 айлык механизатор курсына окыйды эм Карагастагы МТС-ке куллык этпеге йибериледи. Ол заман оларды ерли колхозларга ислемеге йиберетаган болганлар. Сонынъ уьшин болар, кайсы авылда да коьп таныслары бар. Асан-агай оьзи де тез танысып болатаган, конакбай аьдем.

1956-ншы йылда Терекли-Мектебте 3 айлык водитель курсын окып кутарады. Сол йыл ок та ол Куьнбатар авыл орта мектебине ислемеге туьседи. А.Апчиков мектебке самосвал автомашинасы ман тезек аькелип, биз, окувшылар, техничкалар ман бирге арак этип уьйгенимиз эсимде калган. Асан-агай колхозда, сонъында «Кунбатар» совхозында тийисли тыншаювына шыкканша койшы, сувгарувшы болып ислейди. Кайсы ис орынында да намыслы кепте куллык эткен. Ясларга, оьз балаларына коьрим болган, оларды ис суьер этип тербиялаган. Асан Апчиков оьз билимин де арттырмага бек амырак эди. Ол кешки мектебте окып, 1964-нши йылда 8 классты кутарып, 1971-нши йылда орта билими акында шайытлама алган. Онынъ уьйине кайзаман барсанъ да, ол китап, газета окып олтырганын коьресинъ. Боьтен де «Шоьл тавысы» газетасын окып, хабар тынълагандай боламан дейди.

А.Апчиков авылдасымыз яшав эм ис йолында коьп Сый грамоталары, разылык хатлары, баргылар, коькирек белгилери мен савгаланган. 1955-нши йылда Орта-Тоьбеден Ырслыхан Аюп кызы ман татым аьел туьзген. Оьзининъ 4 кеделери, 2 кызлары, коьплеген уныклары, йиенлери, йиершенлери, немерелерине, тоьберелерине куьезленип, Алимет кызынынъ тоьринде намазын кылып, буьгуьнги яшавга шуькир этип турады.

С.Межитов.

Суьвретте: А.Апчиков.