Маьселе шешилместей тувыл

1990-ншы йылларда элимизде алдынгы социализм экономикалык катнасувлары бузылганда, бу сорав эндиги сама шешилер деген сеним де акланмады. Кене де 1996-ншы йылда ДР Халк Йыйыны «Дагестан Республикасында коьшимли малшылык ерлерининъ статусы акында» деген законды кабыл этип, сол ерлерди алдынгы тав хозяйстволарынынъ байырлыгында калдырды. Бу законда коьшимли малшылык хозяйстволары районымыздынъ отлакларын кулланганлары уьшин район бюджетине налог тоьлевлери акында бир соьз де юритилмейди. Ол да аз десенъиз, бу хозяйстволар оьз ерлеринде маллар санын нормадан коьпке артык саклап эм соларды язда тавларга айдамай, район ерлерине хыйлы экологиялык зарарын да келтиредилер. 

Бу маьселеди шешпеге ымтылган янъы сайланган «Ногайский район» МР Депутатлар йыйыны 2017-нши йылдан алып соны ман каьр шегип келеди. «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ председатели Руслан Насыров сол юритилетаган куллыктынъ акында район яшавшыларына билдируьвин аьзирлеген. Соны туьрлендирмей баспалаймыз. 

Аявлы ердеслер! 

Ногай районынынъ Депутатлар йыйыны коьшимли малшылык ерлери акында соравды шешуьвде юриткен куллыгы акында сизге булай деп билдиреди. Маьселе бек маьнели эм коьптен бери район яшавшыларынынъ навасызланувын тувдырады, оларды сходларда, митинглерде, курултайларда ерли самоуправление органлары ман карсыласувга келтиреди.

Законшылык эм тийисли йорык принциплерине таянып, районнынъ ваькиллик органы оьзининъ туьзилген биринши куьнлериннен алып коьшимли малшылык йорыгы юритилетаган авыллар ара ерлерди муниципаллык байырлыгына кайтарувга онъланган. Сол ниети мен район депутатлары бир неше карарлар кабыл эткенлер. Соларда биз ДР эм РФ законодательлик, толтырувшы эм суд органлары бизди анълар деп сенип, бу ер маьселесин закон йосыгында шешпеге ымтылганмыз. 

Россия ногайларынынъ курултайы кутылган сонъ бир неше куьнлерден, 2017-нши йылдынъ 19-ншы июнинде Депутатлар йыйыны оьзининъ 6-ншы сессиясында 28-нши номерли карарды кабыл этти. Сол карарда коьшимли малшылык йорыгы юритилетаган зонадагы ерлердинъ муниципаллык байырлыгынынъ ыхтыярын коршалав ниет пен суд органларына аьризе беруьв акында айтылган. 

ДР Халк Йыйынынынъ Председатели Х.Шихсаидовтынъ атына 2017-нши йылдынъ 23-нши июниндеги 43-01-34-нши номерли хатында Ногай район Депутатлар йыйыны бу эрислесуьвди судка дейимги аьзирленуьв йосыгы ман йорыкластырмага кенъес этти. 

Токтастырылган заман болжалы ишинде явап алмаган сонъ Депутатлар йыйыны ДР Оьр Судына «Дагестан Республикасында коьшимли малшылык ерлерининъ статусы акында» деген 1996-ншы йылдынъ 9-ншы октябриндеги 18-нши номерли ДР Законы аьрекет этпейди деп белгилев акында административлик иск аьризесин йиберген. 

ДР Оьр Суды 2017-нши йылдынъ 4-нши августындагы билдируьвинде сол административлик иск аьризесин кабыл этпеген. Суд РФ субъектлерининъ законлары эм баска нормативли актлары солардынъ РФ Конституциясына келисуьви яде келиспевлиги экенин белгилев ол РФ Конституциялык Судынынъ ыхтыяры болатаганын билдирген. 

Ногай районынынъ ваькиллик органы оьзининъ кезекли сессиясында бу маьселеди шешпеге коьмек этуьв акында ДР Аькимбасынынъ куллыгын кесек заманга юритуьвши В.Васильевке Шакырув кабыл эткен.

РФ Конституциялык Судында 2017-нши йылдынъ 9-ншы ноябринде (№ 12517/15-01/17/15-01/17) ДР «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ шагынувы регистрацияланган.

2018-нши йылдынъ 12-нши февралинде бу шагынувды РФ Конституциялык Судынынъ судьялары тергеп карайдылар деген билдируьв келген. Сол заман болжалы ишинде Ногай районынынъ етекшилери бир неше кере республика етекшилери мен йолыгысканлар. Сол йолыгысларда олар ерлердинъ маьселелерин шешуьвге, соларды тап районымыздынъ муниципаллык байырлыгына кайтармага аьзирлиги акында соьз бергенлер.

2018-нши йылдынъ 13-нши мартында РФ Конституциялык Суды бизим шагынувымызды ойласып карамаягы акында карар шыгарган.

Бу явап бизди тамашага калдырмады, неге десе биз сонда республика кызыксынувлары коршаланар деп билген эдик. 

РФ Конституциялык Суды бизим депутатлар йыйыны оьзининъ шагынувын дурыс язбаган деп санамайды. Кене де, текстке коьре, ол соны ман макул болады. Тек Суд бу сорав ортак юрисдикциялы судта каралмаган деп белгилеген. Ол зат бизим тамашамызды тувдырады, неге десе ДР Оьр Судынынъ бизге берген явабында депутатлар аьризеси ортак юрисдикциялы суд пан каралмайды, ол зат РФ Конституциялык Судынынъ борышы деп билдирилген. 

Сол ок заманда РФ Конституциялык Суды «экономикалык эм политикалык аспектлери артатаган ислерди каравды койып турмага керек» деп санайды. Сонда ол республикадынъ патшалык власть эм ерли самоуправление органлары макулласув негизине таянып, ялгыз бир келисли эм законлы карар алмага борышлы деп коьрсетеди. Соны ман бирге эки де якты борышландырув ниет пен Суд «РФ Конституциялык Судынынъ ыхтыярлар позициясы «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ шагынувында коьрсетилген соравга каратылып та кулланылады. Эм «РФ Конституциялык Суды акында» деген Федераллык конституциялык законынынъ 6-ншы статьясы эм 79-ншы статьясынынъ 1-нши кесеги мен келисли аьлде аьли ислеп туратаган эм баьри де патшалык власть эм ерли самоуправление органлары ман кулланувга керекли деп белгилеген. Соьйтип РФ Конституциялык Суды республика властининъ законодательли эм толтырувшы органларын эм Ногай районынынъ ерли самоуправление органларын соьйлесуьв столына олтырмага эм ортак бир токтаска келмеге шакырады.

Маьселе мен байланыста ДР Прокуратурасына йиберген соравына район ваькиллик органы сонынъ иштелигине ювык та янаспайтаган аьдетли язылма явабын алган. РФ Генераллык Прокуратурасы соравды ДР Прокуратурасына янъыдан карамага йиберген.

«Ногайский район» МР Депутатлар йыйыны биле коьре туьзилген ыхтыяр тамына келип тирелген. Республика власть органларынынъ эм судларынынъ «Дагестан Республикасында коьшимли малшылык ерлерининъ статусы акында» деген оьз маьнелигин коьпте йойган ДР законын тайдырмага яваплыкты оьз мойынларына алмага суьймейтаганы анъламлы.

Бу айтылган законга биз зарарлы деп санайтаган Дагестан Республикасында авыл хозяйствосын юритуьв практикасы таянады. ДР законы оьзин оьзи аклап болмады эм аьрекет этпейтаган болды, коьшимли малшылык йорыгы юритилетаган авыллар аралыгындагы ерлер экологиялык баьле-каза зонасына айландылар. Коьшимли малшылык ерлерининъ 15 проценти оьсимликлер ябувын йойдылар, савлайы кум-такырлар болып токтады. 

Сонынъ себеплери баьрине де белгили – ол отлакларда багылатаган маллар санынынъ нормадан бир неше кере коьплилиги, тувар малды эм койларды дайым бир ерде тургызып саклав, тийисли тергевдинъ йоклыгы. ДР законы алдынгы совхозлар эм колхозлардынъ асабалыгы болып саналатаган яшавга яравсыз хозяйстволарды саклавы ман, авыл хозяйствосында алдышы хозяйстволык кеплерин оьрлентуьвге оравлыклар салады. Республика бюджетине бир зат пан да акланмаган уьйкен йойымлар келтириледи, бюджет карыжларын, субарендаторлардынъ аренда тоьлевлерин урлавга эм тийиссиз йосыгы ман кулланувга келисли аьллер туьзиледи. 

«Ногайский район» МР Депутатлар йыйыны туьзилген аьллерге дурыс коьз бен карамага, авыл хозяйствосында туьзилген стереотиплерди бузбага, авыллар аралыгындагы ерлерди муниципаллык байырлыгына бермеге, бюджетке йойым келтируьвши малшылыкты карыжлавды коймага эм савлайы производстводы гражданлык эм ерлер законодательствосы эсабында таза рынок катнасувларына коьширмеге кенъес этеди. 

Депутатлар йыйынынынъ бас етимиси – маьселеди шешуьв ериннен козгалды, ол коьплерге эситилди, «Дагестан Республикасында коьшимли малшылык ерлерининъ статусы акында» деп аталган ДР законына белги беруьвде ортак бир ой-токтас туьзилди, соны закон йорыгы ман шешуьв уьшин сокпак салынды. 

Россия Федерациясынынъ Конституциялык Суды маьселеди шешуьв бойынша маслагат эткен йоллар вариантыннан оьзгелей (ога, элбетте, эс этилинеек), районнынъ ваькиллик органынынъ ер законодательствосы тармагында законшылыкты туьзетуьв уьшин заьлимдей хыйлы ыхтыярлар амаллары бар. 

Республикадынъ законодательли эм толтырувшы власть органларынынъ закон йорыгына кайтпага, авыл хозяйстводы юритуьвдинъ янъы кеплерине эм йорыкларына коьшпеге суьймегенлиги район депутатлар корпусын бу маьселеди шешуьв уьшин баска шараларды кулланмага онълайды. Туьзилген аьллерде «Ногайский район» МР Депутатлар йыйыны сондай шаралардынъ бириси – Ногай район яшавшылар куьбининъ ерли референдумын оьткеруьв акында маслагатын макул коьрмеге эм закон бийиклигининъ принципы ман келисли кепте тийисли карар алмага амалсыз болады. 

Соьзимиздинъ тамамында «Ногайский район» МР Депутатлар йыйыны ямагат козгалысларынынъ активистлерине, район яшавшыларына шыдамлыгы, гражданлар анъламлыгы, белсенли коьлем халк коьтерилислерин койып, ерли самоуправление органларын анълаганы эм колтыклаганы уьшин разылыгын билдиреди.