Ногайымнынъ бай тарихи дуныяда,
Ерди-коькти сенъкилдеткен заманы,
Кылышлардынъ сеси ушкан авада,
Есирлеген ерлери – болган онынъ
дарманы
Шашыраган Ордадынъ тувдыклары –
Энди онынъ тарих бетин шоьплеймиз,
Калай болган атадынъ аталары?
Тамашага калып баьрин излеймиз…
Мине шоьлде конган бизим авыллар,
Аьр бирининъ айырым бир дерти бар,
Китаплерде язылмаган коьп затлар.
Ама халктынъ йойылмаган эси бар!
Шоьллигимнинъ берекетли тоьсинде
Кыйыны ман Карагасым яшайды,
Юзден артык туьрли йыллар ишинде
Кара каслы кызды эсте саклайды.
Аьр заттынъ да нышаны бар яшавда,
«Такталы куйы» деп айтылган
мысалга,
Куйы иши кораланган такта ман,
Ясалган ол Валит атлы аксакалга.
Кара каслы кызды болса коьргенлер
Сукланганлар, тамашага калганлар,
Болган оны айттырганлар, суьйгенлер,
Тек явапсыз алыстан карап турганлар.
Айтадылар: куьшли болган сол кыз деп,
Ялгыз кызы абырайлы ногайдынъ,
Халкы айткан ога: «Шолпан юлдыз!»
– деп,
Ярасыгы болган сол кыз тогайдынъ.
Мине терме, кийгизлер мен ябылган:
Кыз атасы шыбырткысын согады.
Анасы да юнди туьткен тарактан,
Киси келген – каравыл ийт кабады.
– Ассалам алейкум!
– Уьйинъизге яхшылык, уьй иелери!
– Келгенге де яхшылык!
– Олтырынъыз, тоьр сизики, конаклар!
Уьй иеси ушып турды ериннен,
Кушак яйып, келгенлерди сыйлады.
Бийкеси де сыпыра туьзди емектен,
Юрек сезип, кыз бактысын ойлады.
Асты ишип, колды ювып болган сонъ,
Келген конак оьз хабарын баслады,
Буйырар ма экен деген коьзи мен
Суслы юзли уьй иеге карады.
«Бизим келуьв – яхшылык, сыйлы агам!
Эситкенмиз сизинъ кыздынъ хабарын,
Оны коьрип, дертли болган бар балам,
Соьз алмага йиберген ювыкларын.
Соьз баслады касындагы хатын да,
Колын созып касындагы дорбага,
Сиз билесиз ногай аьдет акында –
Буйырмаган ога артта калмага…
«Биз аькелдик кызынъызга савгалар,
Келин этсек, даьрей болар кийгени,
Мине мунда билезиклер, сыргалар,
Бар тагы да юннен шашак явлыклар,
Кумашлардынъ салдык ети туьрлисин,
Аьрисине келискен бир тастарды,
Карашынъыз етек куржын куьмисин,
Уьстиндеги кызыл асыл тасларды..»
Кыз атасы келгенлерди тынълады,
Соьзди боьлмей, ол баьрисин анълады:
«Кызды ким айттырмаган,
Кымызды ким ишпеген,
Конакты ким сыйламаган,
Коьнъилге ким етпеген…
Савболынъыз бу термеге киргенге,
Берекетти буьгуьн бирге боьлгенге,
Тек явабын мен кызымнан сорайым,
Энди йолга ызгы соьзди айтайым…» –
Деп атасы «кудаларды» аткарды,
Биле эди ол кызынынъ кылыгын,
Сонъ атларын куйы баста сувгарды,
Эте берди куьнле-куьнлик куллыгын.
2-нши кесек
Мине шыкты кенъ данъылга ногай кыз,
Буйра шашы ак манълайга куйылган,
Яркыраган нурлы коьзлер тап юлдыз,
Ак аспанга, шетсиз шоьлге караган.
Ювсан ийис айлак кызга ярайды,
Ол бийийди тап коьктеги куслардай,
Куьн саьвлеси юмсак оны орайды,
Йылмаяды керип кара касларды.
Коьзел кызды коьптен бир яс коьзлеген,
Ушып барган ылав атты токтаткан:
«Меники!» – деп оьз-оьзине соьз берген,
Баьтир йигит сылув кызды яраткан.
Кыз да сезген юрегининъ урувын,
Сол яс алган онынъ таьтли навасын,
Эки суьйген – бир юректир, бир бувын,
Косар олар Кудай язган бактысын!
Яс:
Болшы меним сен юлдызым, сылув кыз,
Болшы меним сен ялгызым, аьруьв кыз,
Биз суьйимнинъ ак термесин курайык,
Аьел болып оьмир бойга яшайык!
Кыз:
Коьп ишиннен юрегимди тептирдинъ,
Сырларыма, оьткир йигит,
сен кирдинъ.
Мен разыман Кудай язган бактыга –
Шыгаякпан, о, йигит яс, тек сага!»
Кара каслы кыз сайлады суьйгенин,
Керек тувыл ога алтын – куьмислер,
Сав халк коьрди кыздынъ кувнак
куьлгенин,
Шетте калды акшасына сенгенлер…
Йол бойында уя курып суьйгенлер
Яшадылар конак сыйлап дайым да,
Наьсибине суьйиндилер коьргенлер,
Болды баллар, той да болды, ойын да…
Кара каслы кызды сыйлап авылда:
«Карагас» деп атадылар бу ерди,
Кетип барган конак талса йолында –
Юмарт хатын сыйлап оны йиберди..
Эдаплыкты, тербияды ол билген,
Сол билгенин коьп ясларга уьйреткен,
Яхшылыгы халк юректе сакланып.
Оьмирлерге атын эстелик эткен.
Сол хабардан узак йыллар кетсе де,
Сылув кызды эске алып сыйлаймыз.
Алыс яктан кайсы конак келсе де,
Кара каслы кыз акында йырлаймыз.
