Солтахан Абдурай улы Джумакаев Терекли-Мектеб авылында тувып оьскен, атасы сав яшавы водитель болып ислеген, анасы орманлык хозяйствода туьрли куллыкларда юрген. Солтахан 1977 йыл школады кутарып, Махачкаладагы Готфрид Гасанов атын юритетаган музыкалык училищесининъ халк боьлигине кобызга уьйренуьвге туьседи. Г.Гасанов атындагы училище ол заманнынъ аты-даны шыгып турган училище, онынъ сырасыннан коьплеген атаклы композиторлар шыккан. Училищеди кутарган сонъ, Солтаханнынъ йорык йогары окув заведениеге туьспеге амалы болмады, неге десе аьелде ялгыз атасы ислейди. Соьйтип, ол замандагы коьплеген ногай балаларындай болып, Солтахан авылына кайтады эм оны Музыкалык школадынъ Кумлы авылындагы филиалына куллык этпеге йибередилер.

Музыкага янын беретаган яс окытувшы куллыкка белсен урынады. Сол заман ол музыкалык школадынъ филиалында куллык этуьв мен бирге Кумлы авылдынъ клубында да, орта билим беретаган школасында да ислейди. Сол йылларда онынъ аьрект этуьви аркасында Кумлы авыл школасы район каравында биринши орын, Уллы Енъуьвдинъ 40 йыллыгына багысланган хор коллективлери ара каравда биринши орын, авыл культура уьйлерининъ художественный самодеятельность коллективлери ара каравда экинши орын, балалар учреждениелери арасында хатын-кызлар хорлары ара биринши орын алады. Бу етимислер баьриси де яс музыканттынъ арымай-талмай, исине янын берип ислеви аркасында болган. Тек ким ога сол заман тийисли баа берген?

С.Джумакаев Кумлы авылында тек бир йыл ислейди, неге десе музыкалык школадынъ филиалы ябылады. Оннан сонъ ол Нариман авылынынъ сондай ок филиалында эки йыл ислейди. Уьшинши йыл дегенде С.Джумакаев тувган авылы Терекли-Мектебтеги Музыкалык школасында ислеп баслайды.

— 1984-нши йыл Ленинградта маданият институтын кутарып, районга ислемеге Яхъя Кудайбердиев кайтып келди. Мен бактыма разы Яхъя Таймасханович пен бирге ислеп, ювыкласып, бир мырадларды, бир проектлерди яшавга шыгарганымызга,- дейди Солтахан оьзининъ уьйкен ис йолдасы акында юрегиндеги ийги соьзин айтып.

Шынтылай да, Я.Кудайбердиев районга келгенде, бас деп «Тулпар» деген вокал-алатлык ансамбль ашады. Сонда С.Джумакаев баслап бас гитарада, сонъ клавишный алатта ойнайды. Сол йылларда «Тулпар» ансамбльдинъ де аты ийги яйылып баслады. Сол етимисте, оьзекте, С.Джумакаевтинъ де уьлиси уьйкен.Тек оны да айырып ким белгилеген?

«Тулпар» ансамбль заманыннан бир хабарды эсимизге туьсирди Солтахан. «Биз, «Тулпар» катнасувшылары, ногайша йырлар йырлайтаган эдик.Сол заман бизим акымызда «Олар ногай йырлар йырлайдылар, неге тарык» деп бизди ушкары алатаганлар да бар эдилер. Кайдай заманлар болган. Бу куьнлерде, оьзекте, халктынъ патриотлык сезими де, культурасы да оьскен. Ногай йырлардынъ акында буьгуьн бирев де сондай соьзлерди айтпайды».

1984-нши йыл кардаш халкымыз каракалпаклар келеди дегенде, духовой оркестр туьзип, сыйлы конакларды духовой оркестр мен йолыгувда С.Джумакаевтинъ де кыйыны бар. Онынъ бу кыйынына да ол заман ким эс эткен, ким коьрген? Коьплердинъ арасында билинмей калган.

1986-ншы йыл Сраждин Батыров эм Яхъя Кудайбердиев «Айланай» ансамблин туьзип баслаганда, сол куллыкта да Солтахан Абдурай улы белсен катнасып, тапшырылган куллыкларды этип юрген. Аты-даны шыккан, халкымыздынъ бир белгиси болган «Айланай» ансамбльдинъ туьзилисинде де С.Джумакаевтинъ коьзге илинмейтаган коьп кыйыны бар.

Ногай халкы оьз ерине, оьз бактысына ие болмага шалысып, съездлер озгарып баслаганда, С.Джумакаев сол съездлердинъ Москвага йиберилеек материалларын ол замангы техникалык амалларга язып алып, аьзирлеген.

С.Джумакаевтинъ эткен сол куллыгын, съездтинъ исинде тар катнасканлардан баска, бу куьнге дейим коьплер билмейтаган эди. Съезд озгардык деген атакты оны уйгынлавшылар, докладлар окыганлар, Москвага барганлар байырлайдылар, ама коьзге сонда ок та илинмейтаган, «кара куллыкты» этетаганлар данъктан шет каладылар. Олар эткен куллыклары уьшин данък излемегенлер, оны мен оьзим буьгуьнлерде тергеп, шегип

карап, соьз маьтелине айтаман. Солай ок соьзимнинъ басында ок коьзге яркырап илинмейтаган «кара куллыкты» этетаганлар акында оьз ойымды ыспат этермен деп айткан эдимтагы.

Мерекеси алдында, Солтахан Джумакаев пен хабарласаман эм онынъ бай яшав йол оьткенине аьжейип боламан. Онынъ яшав йолы бай, неге десе ол халкы ман байланыслы маьнели оьзгерислердинъ ишинде болган, оьз косымын эткен. Солай ок ол оьзининъ куьнделик куллыгыннан тура элимиздинъ хыйлы ерлерин коьрген. Айтпага, Нальчикте халклар ара фестивальде,Калмыкияда балалар фестивалинде, Каракалпакияда кардаш халкта конакта болган, Москвада «Россия» деген абырайлы киноконцерт залында ойнаган , Туркияда концертте ортакшылык эткен.

— Бизим яшавымыз яркын, кызыклы эди,- дейди Солтахан Абдурай улы озган йылларды эскерип. – Аьли биз, эсейгенде, бир аз сабыр яшайтаган болдык, тасага тайдык.

Оьзекте, эр киси шагында шанъ шыгарып калмага керек деген соьзлер де эсиме туьсип кетти.

Бу куьнлерде «ДР культурасынынъ ат казанган куллыкшысы» Солтахан Джумакаев Ногай оькимет оркестринде куллык этеди, яслар ман ис сулыбы ман боьлиседи, маслагатын береди.

Яшавын музыкага багыслаган ногай ястынъ яшав йолын тешкерип карап, «Оькингендей зат йок, йыллары хайырлы болып озган» деп ойлайсынъ.

Анъ алатта ойнавга Кудай берген аваслыктан басланган аьрекет. Онынъ балалыгыннан мундай оьзгерис эске туьседи. Увылынынъ кобыз ойнавга аваслыгын коьрип, атасы бир куьн Солтаханнан: «Сага велосипед алайыма яде кобыз алайыма?»,- деп сорайды.Экевин де алмага, оьзекте, водительдинъ эби йок эди. Баладынъ юрегинде кайдай куьрес юргенин анълав кыйын тувыл. Кайсы бала суьймейди велосипед алмага, ел ызгыртып орам ман кыдырмага?! Ама анъга, музыкага аваслык, суьйим енъген. Яратувшылыктынъ куьши сол тувыл ма?!

Эгер Солтахан сол заман атасына «Велосипед ал» деп айткан болса ша? «Кобыз керек тувыл, велосипед ал» деген болса, мага коьре, онынъ яшав йолы да баска болаяк эди.

МАГОМЕТ КОЖАЕВ