НОГАЙ РАЙОННЫНЪ 1917-1945-НШИ ЙЫЛЛАРДА СОЦИАЛ-ЭКОНОМИКАЛЫК ОЬСУЬВИ АКЫНДА

      Он етинши йылдагы Октябрь революция савлай Россияды асты-уьсти мен авдарды, дуныядынъ кап яртысын козгады. Сол оьзгерислер элдинъ узак деген эм  тасланып калган шетлерине де етти, сонынъ ишинде бизим шет-кырыйсыз шоьлге. Сол эстеликли куьнлерде Терекли-Мектебке янъы властьтинъ  ваькиллери Саркисов эм Банин келдилер. Терекли-Мектебке янъы властьтинъ аькимлери келгени эм биринши Советлерди сайлав уьшин  район йыйыны озгарылаягы акында хабар баьри авылларды да айланып шыкты. Белгиленген саьатке баьри авыллардан да ваькиллер келдилер  эм олардынъ алдында Саркисов шыгып соьйледи. Ол элдеги политикалык аьл эм янъы властьтинъ программасы акында хабарлады. 
       Сол ок куьн янъы аькимлер – биринши кере волостной Совет сайланды. Волостной Советтинъ биринши председатели болып Эстувган Муллаев, агзалары болып Танъболат Отевалиев, Исмаил Мусаев, Дмитрий Гергиев эм Иван Яковлевич Яковенко сайландылар.
       Бу оьзгерислер 1920-ншы йылдынъ басында болып  озганлар. Сайланган Совет куллыкка кириседи. Сол заманда волостной Советтинъ бас борышы контрреволюциялык элементлер мен согыс юритуьв болды. Сол йылларда савлай элде, сонынъ ишинде Сырт Кавказда, айырым алганда, Кизляр округында аьдемлерди тонайтаган,  янъы властьтинъ ваькиллерин оьлтиретаган туьрли карак туьркимлери аьрекет этетаган болганлар. Соьйтип, 1920-ншы йылдынъ куьзинде Гребенской станицасында полковник Портянка эм юнкер Баммат уьйкен карак туьркимин туьзедилер. Оларга Старогладовка станицасында патша Николай Экиншидинъ ян саклавшысы Ергушовтынъ, Дубовской станицасында хорунжий Фроловтынъ, Каргалинский станицасында  урядник Ивановтынъ карак туьркимлери косыладылар эм Кизлярга баскыншылык этпеге аьзирленедилер. Бу туьзилислерге терек казаклары, Деникиннинъ ак гвардияшылары, баска байлар сырасыннан калдыклар киретаган болган.
       Сол аьсерде Кизляр гарнизонында бир пехотный рота орынласкан болган. Кизляр военкомы Г.Ф.Крижухиннинъ тапшырувы ман санында 135-140 аьдем болган атлы отряд туьзиледи эм сонда ок Бамматтынъ эм Портянкадынъ  каракларына карсы шыгадылар. Караклар бузыладылар эм олардынъ басшысы Баммат тегеран кашып кутылады.
      Сол заман ок Наурский районнынъ эм Караногай волостининъ ерлеринде ак офицерлер Солнышкиннинъ, Орловтынъ, Колесниковтынъ, Кожевниковтынъ караклар туьркимлери туьзиледилер. Олар авылларга баскыншылык этип, оларды тонайтаган болганлар.
1920-ншы йылдынъ куьзине Терек эм Кума йылгалардынъ арасында Масюктынъ, Смирновтынъ, Овчинниковтынъ, Конаревтинъ, Усачевтинъ, Осадчийдинъ эм баскалардынъ караклар туьркими туьзиледи. Олардынъ сырасында 3 мынънан артык аьдем болган.  Караногайский волостной Совет Революционный Совет деп аталып баслайды. Ога йогарыда белгилегенлей Эстувган Муллаев етекшилик этеди. Революционный Совет караклар туьркими мен куьреске урынады. Оларга коьмекке Кызыл Аьскердинъ стрелковый дивизиясынынъ пехота ротасы келеди. Янъы властьтинъ бириккен куьшлери бу операцияды уьстинликли тамамлайдылар эм районнынъ алдында писип турган экономикалык эм социаллык маьселелерин шешуьвге кириседилер.
      Сол йылларда кадрлар етиспейтаган эди, бир тармакта да квалификациясы бар бир специалист те болмаган. Бандалар ман  согысув ман бирге волостной Совет кадрлар соравын да шешип баслайды. Бас деп ол окытувшылар аьзирлевге, балаларды окытувга меканлар излестируьвге урынады. Окытувшылар аьзирлев мыратта Грозный калага окымага Канглыбай Караевти, Тайып Ильясовты, Багавдин Аракчиевти, Нуру  Абдулакимовты эм бир орыс миллетли Лисицынды йибередилер.
1920-ншы йылдынъ язлыгына район еринде Куьнтувар, Куьнбатар, Уьйсалган, Северный, Южный эм Кегей авыл Советлери курылдылар.
     1917-1928-нши йылларда бизде оьз алдына район деген зат болмаган. Ол 1922-нши йылдынъ 1-нши январине дейим  волостной Совет деп аталган, оннан сонъ участок, кантон деп юрген, тек 1929-ншы йылдынъ 3-нши июниннен алып Караногай район деген атты юриткен. Район 1933-нши йылга дейим Дагестан Республикасынынъ сырасына кирген.     

                    (Ызы болаяк).