Авылдас деген бек аьруьв зат эди. Авылдас пан балалар да бир аьелдей яшайтаган эдилер. Эсимде атамнынъ айткан соьзлери: «Авылда Шавгараевлердинъ аьели биринши болып телевизор алдылар, соларга ювык яшаган аьеллердинъ балалары тувыл, савлай Орта-Тоьбе авыл балалары баратаган эдилер. Олардынъ уьйининъ телевизор турган боьлмесин тувыл экеш, экинши боьлмесине де толып балалар олтыратаган эдилер, аз болса, берген азык-туьлигин де ашап кеткенмиз». Мине кайдай эди аьдемлердинъ, авылдаслардынъ катнасы.
Бар эди авылдаслар араларында бир-бирисине аскан асын элтеп, даьмин татпага беретаган ийги аьдет те. Аьли де сол аьдет туьп-тамыры ман йойылган деп айтып болмаймыз. Бир-бир авылдаслар, уьйде ясуьйкен аьдеми барлар яде ясуьйкеннинъ колында бир отыз-кырк йыллар артта келин болып, яшаган кайынаналары барлар, сол аьдетти тутадылар. Аскан асыннан бир савытка куйып авылдасына элтеп, сонынъ ишкенин, ашаганын коьрип, оны ман олтырып, оьзи уьйинде ныклап ашап барган болса да, бир тасаяк шай ишип те кайтадылар. Тек, оькинишке, сондай авылдасларды биз буьгуьн бир колдынъ бармаклары ман санамага боламыз.
Элбетте, буьгуьнлерде тек бизим ногай миллетимизде тувыл, баска халкларда да маьселелер де, янларын кыйнайтаган соравлары да коьп. Меним аьли коьтеретаган соьзим де бир маьселе. Соны мен шешилмейтаган маьселе деп айтпас эдим, эгер бизим халк ийги аьдетлерди куьннен-куьнге янъырт-пага шалысатаган болса. Бизде ийги эски аьдетлер арт сандыкка таслана береди, тек биз биревге де пайда бермейтаган, янъы аьдетлер шыгара беремиз. Авылдасынъ – аданасынъа да кирмеге заманы йок. Булай куьнлерди айтпай да кояйык, оьлиси-тириси болганда, коьмек этпеге де авылдаслар табылмайдылар…
Бу маьселеди коьтермеге, куьн сайын сол етиспевликти коьретаган болсам да, эсиме келмес эди, эгер бир ийги танысымнынъ авызыннан – орамга шыксанъ, сокпага ийт те коьринмейди, – деген соьзин эситпеген болсам.
Ийт кайдан келсин орамга, эгер авыл еринде азбарлар босап, яс та, карт та, каьвдирегени болмаса, узын акша таппага сырт якларга кеткен болсалар. Уьйди багып, коьбиси азбарларда «ийт орынына» картлар болмаса, тагы аьдемлер йокка эсап. Барлар баьри де Интернетте олтырадылар, орамга шыкпага керек те тувыл.
Азбарлары тийип, уьйлери араларында бес метр ер йок авылдаслар орталык больницасында яде болса, яшавшыларды социаллык яктан коршалав орталыгында, уьйкен туькенлерде коьриспеге боладылар, бир ярым саьат узагында сонда хабарласадылар. Хабарлары да аьлин-куьнин, ден савлыгын сорав тувыл, кайдай янъы затлар алганы акында…
Соьйлесек соьз бек коьп болаяк, кыскаша айтканда, авылдаслар араларында буьгуьнлерде алдынгыдай катнаслык йок (катнайтаганлар да бардыр, соьзим оларга авыр кетпесин). Тек газета окувшыларымды неге биз авылдаслар ман алдынгыдай катнап болмаймыз деген соравга явап берип, оьз ойларынъыз бан боьлиспеге шакыраман.
Оьзимнинъ бала шагымды эсиме алсам, коьз алдыма кешки шакта орамда, аьр бир азбардынъ алдында курылып салынган олтыргышларда толып авылдаслар олтырганы, олтыргышка сыймаганы ерге шоьнъкейип турганы коьринеди, орамнынъ тувра ортасында болса, балалар завыклы ойнаганлары коьринеди, а буьгуьнлерде аьдем тувыл экеш, сокпага ийт те табылмайды. Куьнали оьзимиз, эриншеклик, шайтанга енъ берип, алданып туратаган яман касиетимиз.
Г.Сагиндикова,
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
