Согыстынъ басланувы акында хабар, тап айындырыктынъ ярыгындай болып, А-Невская станицасынынъ яшавшыларын сескендирди. Фронтка шакырылганлардынъ йыйылысына бир ай берилди. Сол кесек болжал ишинде, олар савыт-садак пан пайдаланып уьйрендилер, аьзирлендилер. Фронтка кетеек куьн майданда станицадынъ баьри яшавшылары да йыйылган эдилер.
– Оьзининъ элин суьйген, тувган партия касында тыпак болган аьдем бир де енъилмес, бир айдан биз душпанды кырып эм енъип уьйимизге кайтармыз, деген меним атам Акат Менглимурзаев. Сол эскеруьвлери мен мени мен станица яшавшылары боьлиседилер. Олар оны койы мыйыклары ман, шепкенде эм белбавынынъ артында кынжалы ман эслеринде саклаганлар. Фронтка кетеек куьн ол майданга мени колына коьтерип, бир колы ман карындасымды ыслап келген, анам болса, касымызда юрген. Ерли яшавшылар ога Акат-кылыш деп айтканлар. Атамыздан калган энъ эстеликли зат кылыш болады. Мен аьелимиздинъ асабалыгын аьдуьвлеп саклайман эм оларды оьзимнинъ уныкларыма, немерелериме оьз тукымымнынъ тарихин, атамнынъ йигитлигин эслеринде сакласын деп, калдыраякпан. Меним атам интернационаллык аьелде тувган. Атасы ногай, анасы кабарты болган. Оьзи оьзбек миллетли кызга уьйленген.
Сол заман фронтка шакырылганлардынъ коьбиси Сталинград туьбинде юрген урысларда катнасканлар. Атам фронттан суьврети мен адрессиз хат йибереди. Оларды аьр заманда бир ерден баска ерге таслайтаган эдилер. Коьптен куьткен Енъуьв акында хабар яйылганда, аман-эсен калганлар уьйлерине кайттылар.
Атам сес-хабарсыз йок болган деген хабар келди. Согыс балаларына деп патшалыгымыз ярдам этетаган эди. Кесек заманга бизим аьелимизге ярдам эсабында айда 1 килограмм увак-туьеклер, 7 килограмм секер эм 10 килограмм ун беретаган эди. Коьп заманлар кеткеннен сонъ, анам оьзининъ кызындай этип оьстирген карындасым ман (ол бизим ювыкларымыздынъ баласы эди) билим алып, яшавда орынларымызды таптык. Карындасымды Тарумов районынынъ мектеблерининъ бирисинде куллык эткенде, оны бир казак яс яратып, ата-анасы ман кызды бегитпеге келдилер. Олар ерли казаклар болыптылар. Биз тайпамыз Урусовлардан – орыс князьлерининъ тайпасыннан басланганын эм олар ногайлардан кеткени акында, мен савлай кардашларым, сонынъ ишинде атамнынъ акында да айткан сонъ, болаяк куьев кедемиздинъ акасы уйкыдан уянгандай, ериннен атылып турып, оны ийги таныганы акында, бирге Сталинград туьбинде юрген урысларда катнасканы акында айтты. Ол меним атам айырым разведротасында кызмет кылганы акында да хабарлады.
Мен аьелим мен Волгоград баьтир каласында, Мамай Тоьбеси деген тарих-мемориаллык комплексинде болдым. Бизди сол комплекс, Дайымлык оты янган согыс оьрметининъ залы уьйкен аьжейипке калдырды. Тамда баьри де баьтирлердинъ атлары алфавит йорыгында язылмаган эди. Бу тукымлар Мамай Тоьбесинде коьмилген 200 мынънан артык аьскершилердинъ тек аз кесеги болады. Генерал-майор Куприянов етекшилеви астында 215-нши стрелковый дивизиясында согыскан атамнынъ тукымына еткенде, бизди кайдай да уьйкен тынышсызлык сезими бийледи.
Йыл сайын мен увыт айдынъ 2-нши куьнинде Сталинград каласынынъ туьбинде оьткен урысларда Енъуьвди байрамшылайман. Мен уьшин энъ уьйкен баалы билдируьвлерининъ бириси, атамнынъ оьлген ери акында болдылар. Ол Калининская областиндеги Ржевский районындагы (аьлиги замандагы Тверьская области) Коровино авылы болады. Ол 1942-нши йылдынъ 31-нши августында ян берген, Ржевтен 25 шакырым ерде болган кардашлык камырында «Победа» деген авыл поселениесининъ Кокошилова авылында коьмилген. Бу билдируьвлер мен уьшин бек баалы эдилер. Биз Ржевке йолландык. Кала администрациясында бизди йылы йолыктылар, «Ржев каласында юрген урыслары таста эм темирде» деген китабин, Ржев каласынынъ согысув оьрметининъ медалин савгаладылар. Онда 16 авыл ерлериннен йыйналган 100-ден артык янларын курман эткен аьскершилерининъ мейитлери койылганлары акында билдирдилер. Кардашлык камырдынъ эстелиги салынган плитасынынъ касында суьвретке де туьстик.
Эстелик плитасында кимлердинъ акында билдируьвлер болган, солардынъ атлары ойылып язылганлар. Солардынъ арасында атамнынъ аты да бар эди. Ржев каласыннан мен тоьмен коьнъилде кайттым, ама увылымда, уныкларымда конакта болып, уьйкен атай болганымды билгеннен сонъ, меним яным парахатланды, коьнъилим де коьтерилди. Сонынъ уьшин де, меним атам эм коьплеген аьскершилеримиз босына согыспаган эм оьлмеген болар.
А.Менглимурзаев,
А-Невское станицасынынъ яшавшысы.
Суьвретте: А.Менглимурзаев Ржев каласындагы кардаш камырында.
