Соьйтип, бизим тувган еримиздинъ тарихинде уьйкен Сабантой байрамы коькек айынынъ 20-ншы куьнинде Куьнбатар авылынынъ алдында оьтти. 

Сабантойды авылда оьткеруьв акында быйылдынъ басында авыл яшавшысы, аьли Москвада куллык этетаган Залимхан Койлакаев маслагат эткен. Соны авыл яслары макул коьрип, авыл администрациясы алдында коьтергенлер. Авыл етекшилерининъ разылыгын билип, яшавшылар субботниклери оьткерилип, баьри кокыслар йыйылды, орамларга яс тереклер олтыртылды, авылга киретаган йолда «Куьнбатар авылы. Хош келдинъиз конаклар!» деген ногайдынъ асыл аьдет соьзлери язылып, арка курылды. Буьгуьнлерде бу арка шоьллигимиздинъ бурынгы ногай авылларынынъ бириси – Куьнбатардынъ ийги ниетин, конакбайлыгын, яшав ман бирге оьрленмеге, янъырмага суьйимлигин билдиреди дер эдим. Сол затты 20-ншы коькек куьнинде мунда болып оьткен Сабантой байрамы да ашык ыспатлады. 

…Авылдынъ кубыла ягында орынласкан бийик тоьбеде, тувган элимиздинъ бузылмаслыгын шайытлап, Россия, Дагестан эм бурынгы ногай байрак-ларынынъ бириси язлык елинде елпилдейдилер. Тоьбеден бир юз метрдей эректе байрам сахнасы салынган. Тоьбединъ куьнтувар бетинде бурынгы термелердинъ макетлери, келген конакларга «хош келди» шай беретаган палатка, онынъ да куьнтуварында атлар шабысына деп белгиленген ер йиплер эм байраклар ман кораланып белгиленген. Автомашиналар карсы келген ерге токтамасын деп, сахнадынъ артыннан айырым ерди коралап айырганлар. (Байрамды уйгынлавшылар тап аьжетханалардынъ оьзлерине дейим де ойлап, эрлерге айырым ерде, хатынларга баска ерде соларды да курганлар). 

Автомашинадан келип туьскенде ок та, аяк астында мынълаган йыллар оьсип турган ювсан ийиси бурынга кирип, бурынгы ман аьлиги заманнынъ арасын байланыстырып турган оьсимлик экенин шайытлайды. Каерде де миллет кийимлерин кийген яс йырлавшылар, биювшилер, домбырашылар, ат уьстине атланган йигитлер коьринип, коьнъилди оьрге коьтередилер. Байрамга район ериннен, конъысы Ставрополь крайыннан, Шелков, Тарумов, Кизляр, Бабаюрт районларыннан, Кобан бойдан, Астрахань областиннен, Туркиядан эм коьп баска яклардан конаклар келгенлер. Аталарымыз йырларында мактаган ак карлы Аскар тав этегиннен келген кардаш балкар халкынынъ «Ийнар» деп аталган йыр эм биюв куьбининъ артистлери де байрамга оьз оьнер саьвлесин косканы баьрине де ярагандыр деп ойлайман. 

…Туьске таман кырдагы сахнага Ногай район имамлар советининъ председатели Мухаммад-аьжи Атангулов шыгып, Кураннан суьре окып дува этти. Муннан сонъ байрам концертин юритуьвшилер Даниял Исакаев пен ногай шаири, РФ Язувшылар союзынынъ агзасы Зухра Булгарова Сабантойды йылы алгыслав соьзлери мен аштылар. «Мен Куьнбатар авыл кызыман, мунда тувганман, яслыгым да мунда оьткен. Аьли мен узактагы Кобанда келин болсам да, юрегим мен аьр куьн сайын тувган авылымда», – деди З.Булгарова. Ол концерт барысында оьзининъ тувган юртына багыслаган лирика ятлавларын окыды, йырлар да йырлады.

Сахнага байрам миллет кийимин кийген айтувлы ногай Акыны, Куьнбатар авыл йигити Алибий Романов шыгып, йыйылганларга хош келди соьзин айтты. Сонъ ол байрам ортасына ногай баьтирлерининъ кийимлерин кийген атлыларды шакырды. Олар да келип, сахна янына тизиледилер, сонда ат уьстинде Куьнбатар авылдан Ногай район Депутатлар йыйынынынъ депутаты Рустам Адильгереев халкка каратылган кутлав соьзлерин айтады. 

Кайсы ердеги яхшылыкта да ясуьйкенлер оьзлери эм олардынъ соьзлери сыйлы деп саналады. Сол себептен кутлав соьзлерин айтпага ыхтыяр авыл ясуьйкенлери Сраждин Межитовка, Дагестан Язувшылар союзынынъ правлениесининъ секретари Анвар-Бек Култаевке, Бейтулла Аджиниязовка, конъысы Шуьмлелик авыл яшавшысы Гаджи Раджабовка берилди. А.Култаев ятлавын окыды.

Йыйылганларга каратылган кутлав соьзин «Ногайский район» МР администрациясынынъ аькимбасы Мухтарбий Аджеков та айтты. «Ногай район администрациясы, Куьнбатар авылы районымыздынъ баска авыллары ман бирге армаган да шешекейленсин, оьссин деген ниети мен, баьри куьшин де салады. Быйыл авылга газ еткерилмеге, мунда парк олтыртылмага, баьри энерготармаклар алатлары янъыларына авыстырылмага каралады», – деди оьз соьзинде район етекшиси.

«Село Кунбатар» СП МО аькимбасы Алимурза Бариев, баьри келген конакларды байрам ман кутлап, авыл депутатлары район Депутатлар йыйынына быйыл эндигиден армаган бу байрамды шерет пен баска авылларымыз да оьткерсин деген ниет пен кенъес эткенин билдирди. Ол айырым кепте бу байрамды халкка кайтармага маслагат берген авыл яшавшысы Залимхан Койлакаевке разылыгын айтты. 

Байрамга сыйлы конак болып келген Дагестан халк язувшысы, С.Стальский атындагы республикалык адабиат баргысынынъ иеси, Россия Язувшылар союзынынъ агзасы Бийке Кулунчакова бу байрамды уйгынлаган авыл, район администрацияларына, ямагатка разылыгын билдирди. Сондай аьруьв ярык байрам акында «Байтерек» республикалык адабиат эм ямагат-политикалык журналында язаягына сендирди. 

Байрам шарасында «Ногайский район» МР Депутатлар йыйынынынъ председатели Руслан Насыров, Дагестан регионаллык татар миллет маданият автономиясынынъ етекшиси Эльмира Кадырова, алдынгысы Куьнбатар авыл яшавшысы, окытувшы, аьлиги заманда Черкесскте куллык этетаган, айтувлы «Куьнбатар» деген йырдынъ авторы Лиза Джелкашиева, район депутаты Рустам Адильгереев, авыл яшавшысы, белгили йырлавшы Адильхан Межитов эм баскалар оьзлерининъ ийги кутлав соьзлерин айттылар. Оьз йоравларын Лиза Джелкашиева айырым юрек телезуьви мен айтып билдирди. «Мен наьсиплимен, – деди ол, – неге десе мен дайымлыкка Куьнбатар авылына конак эсабында тувыл, сонынъ яшавшысы эсабында язылганман. Бу авылда меним яшавымнынъ коьп ярык байрамлары эм тынышсыз ис куьнлери оьткенлер. Мунда меним сондай баалы эм ювык аьдемлерим парахат эм оьзинше яшайдылар. Куьнбатарда – балалардынъ бесиги, тувган уьйимиз, эндигиси уныклардынъ эм немерелердинъ де бесиги. Мунда меним эм меним Халима унык кызымнынъ соьзлерине язылган йырларды оьнерли йырлайдылар. Сол себептен биз Куьнбатардан бир якка да кашып болмаякпыз. Куьнбатар шешекейли, Куьнбатар оьсимли, Куьнбатар суьйикли, Куьнбатар берекетли, юмарт, оьмирли, ол буьгуьн коьп конакларды йылы йолыгады. Мага ол заттынъ акында айтпага да керекпейди, сиз оьзинъиз коьрип турсыз! Бизим аталарымыздынъ энъ де суьйикли байрамларынынъ бирисин яшавга кайтарып турмыз». 

Ногай район Депутатлар йыйынынынъ депутаты Рустам Адильгереев байрамга аьзирлик коьруьв ислери авыл ямагатын, ясларды бирлестиргенин айтып белгиледи. Ол айырым кепте авылда, буьгуьнлерде элимиздинъ сырт якларында, Москвада куллык этетаган авылдасларына авылды коьрклендируьвге, байрамды озгарувга колларыннан келген коьмеклерин эткени уьшин разылык билдирди. Ол 98 ясындагы Куьнбатар авыл яшавшысы, Уллы Аталык согысынынъ сав район бойынша калган ялгыз бир ветераны Шамшид Шуваковка, 6 баладынъ атасы болган Алимурза Шориевке акшалай баргылар берди. Солай ок авылдынъ сыйлы яшавшысы, окытувшы, «Куьнбатар» йырдынъ (аьлиги заманда авыл гимни) авторы Лиза Джелкашиевага да баргы берилеегине сендирди. «Бизим ниетимиз – тилди саклав, халктынъ юрегин коьтеруьв, санымызды оьстируьв», – деп белгиледи депутат. 

Байрам концертинде белгили йырлавшылар, Дагестаннынъ ат казанган артистлери Алибий Романов, Айгуль Джумагулова, Зульфия Аджигеримова, патшалык фольклор-этнографиялык «Айланай», балалардынъ «Карлыгашлар», «Лашынлар» ансамбльлери, Куьнбатар авыл орта мектебининъ талаплы окувшылары, айтылган домбырашы Файзулла Мусаев эм коьп баска оьнерлер катнастылар. 

Байрам программасы солай ок коьп кызыклы спорт ярысларына толы эди: айырым майданларда яс куьресуьвшилер, ок атувшылар, аркан тартысувшылар куьшлери мен базластылар. Халкымыздынъ суьйикли ат шабыс ярыслары да йогары уйгынлы аьлде оьттилер.

Конаклардынъ коьнъиллеринде термелердеги Куьнбатар авылдынъ айтылган миллет кийгизлери, кийимлери, бурынгы ыспайлавлар, уьй савытлары, саз алатлары байрам саьвлелерин яндырдылар. Конаклардынъ алдыларына ногай миллет асларынынъ хыйлы кесеги тизилип салынды. 

Сабантой байрамы район еринде коьп йыллардан сонъ кайтадан оьткерилсе де, уйгынлы, ийги, коьп ягыннан тийисли дережеде оьтти демеге керек. Бу ерде, элбетте, район еринде алдынгы йылларда оьткерилген байрамларда йиберилген кемшиликлер, етиспевликлер эсап этилинген болар деп ойлайман. Аьр бир келген аьдемге эпке коьре йылы коьнъил мен юмсак берекет те берилди. 

Тек мунда кайбир эс берилмей калган затлар акында айтып озбасак та  болмайды. Сабантой – халкымыздынъ ис аьдет байрамы. Тек байрамнынъ маданият программасында соны ман байланыслы театр режиссурасы йокка эсап эди. Бу ерде сонынъ сценарийин язганлар Сабантойдынъ темасына бас маьне бермеге керек эдилер. Олай дегеним, бурынгы эгиншилик пен байланыслы ис аьдетлери сцена кебинде музыкага яде бурынгы ис аьдет йырларына таянып коьрсетилинген болса, бек аьруьв болаяк эди. Айтпага, оьгизди егип, сабан айдап яде ийинине дорба артып, урлык шашып, оьскен онъысты орак пан орып, бурынгы кол терменди тартып, янъы онъыстынъ биринши калакайын писирип. Бу затлардынъ баьрисин де музыка негизинде тек пантомима йосыгы ман коьрсетпеге де болаяк эди. Эм ол зат, бир соьзсиз де, байрамды мукаят та ыспайлаяк, ога шынты Сабантой коьринисин береек эди. Мине сол зат етиспеди бу байрамга. 

Экиншилей, эндигиден армаган мунавдай шараларды шоьлде куьнлер толы кебинде йылынганда этсе, ийги болар деп те эске келеди.

Болса да сога карамастан, Ногай шоьллигинде оьткен уьйкен Сабантой байрамы коьплердинъ эслерин каратты, коьнъиллерине йылы ушкынларын септи, халктынъ тили бир болса, биз коьп ийги мутылган аьдетлеримизди, байрамларымызды яшавга кайтармага болаягымызды шайытлады. Бу яктан Куьнбатар авылы баьри авылларга да ярык коьрим коьрсетти. 

М.Ханов.

Суьвретлерде: Куьнбатар авылында Сабантой байрамы.