Ол авыл мектебин етимисли окып тамамлаган сонъ, Карашай-Шеркеш патшалык университетининъ журналистика боьлигине окымага туьседи. Зухра оьз оьнерин ятлав язувда сынап баслайды. Эм бир неше йылдынъ ишинде ол, коьплеген ятлавлардынъ иеси болады. Онынъ ятлавлары Дагестан Республикасында шыгатаган «Лашын» деген балалар журналында баспаланып, дуныя ярыгын коьредилер. Сонъ автордынъ ятлавлары «Шоьл тавысы» эм «Ногай давысы» газеталарынынъ бетлеринде баспаланып, окувшыларды оьз оьнершилик дуныясы ман таныстырады. Зухрадынъ адабиат яратувшылыгы бир ерде токтап турмайды, янъы ятлавлары да дуныя ярыгын коьредилер. Онынъ ятлавларына Россиядынъ белгили язувшылары да эс бередилер. Боьтен де студент йылларында Зухрадынъ ятлав язув оьнери байыйды, ол оьз билимин де оьстиреди.
Коьп заман кетпей, Зухра Дагестан Республикасындагы Ногай районынынъ маданият уьйинде художестволык етекши аьрекетин баслайды. Яслай, оьзин куллыктан коркпай уьйреткен кызалак, аьр бир берилген борышларын заманы ман толтырып келеди. Сол йылларда Зухра ман ислеген кыймаслары да онынъ акында йылы атанадылар.
– Тувган ерин, авылын суьйип, янын кызганмай, баьри усталыгын, куьшин район бойынша болатаган амалламаларына каратып турган, онынъ аьзирлеген концертлери, ярыслары, йолыгыслары, район бойынша аьзирлеген кешликлери етимисли эм бек усташа уйгынланып турдылар. Ол – халкынынъ шынты патриоты!» – деп айтып озадылар онынъ акында Ногай районынынъ элшилери.
Яшав толкыны карап турмайды. Бойлы, ашык юзли кыскаяклыды Карашай-Шеркеш еринде яс эр кисилердинъ бириси коьзлейди. Яслык шак бек кызыклы эм аьдемди кайдай да бир аьлемет сезимлер мен де растырады. Эки яс аьдемлердинъ юреклерининъ арасында бир аьлемет, дуныяда болмагандай сезимлер тувып баслайдылар. Зухра бактысын оьзиндей бир студент, университеттинъ естественно-графикалык боьлигинде окыган ясы Тимур Булгаров пан, 2001-нши йылда байланыстырады. «Юрегинъе еткенди сайла, кызым. Байлыгына карама!» деген Зухрага анасы. Олар аьел туьздилер, бир-бирине, биринши куьннен алып ашык болдылар. Тимур Зухрадынъ баьри уьмитлерин де яшавга айландырмага шалысты. Аьел туьзуьв – енъил зат тувыл, Зухрага окувын да бардырмага керегин ян косагы анълап, оны индивидуаллык графикли окувга коьширди.
Буьгуьнлерде доьрт аьлемет саьбийлери – Эмина, Медина, Ясмина эм Солтан татымлык эм суьйим толган Булгаровлардынъ аьелинде оьсип келедилер. Он сегиз йылдынъ бойында, Зухрадынъ айтувына коьре, ога ян косагы Тимур каядай тирев болды. Коьп кере Тимур суьйген кыскаяклысына уьйкен авыр йолларды ашып келеди. Уясында суьйимди, татымлыкты, уьйкен мен кишкейди сыйлавды коьрген яс, сол аьлемет затларга оьзининъ де акылбалык куржынын толтырып, тоьгерегиндегилерди де сыйлап эм баьри куьшин, ашык суьйимин аьелине, балаларына кызганмай савкатлап келеятыр. Сонынъ уьшин де болар, балалары да ярык шырактай яйнап яшайдылар, Аллага шуькир!
Карашай-Шеркеш еринде яшай келип, Зухрадынъ оьнершилиги соьнмеди, тек яратувшылык дуныясынынъ эсиклерин янъыдан ашты. 2010-ншы йылда Зухра-карындас калемининъ ушын оьткирлейди, табиаттынъ ярасыклыгын да, аьдемнинъ юрегиниъ зейинлигин де оьз ятлавларында коьрсетип баслайды. Зухра Булгаровадынъ ана тилинде язган ятлавлары коьплеген газеталардынъ эм журналлардынъ бетлеринде дуныя ярыгын коьредилер. Оларга Владимир Романенко эм Фарида Сидахметова эс этип, орыс тилине коьширедилер. Соьйтип Зухрадынъ ятлавлары янъыдан дуныя ярыгын коьредилер. Сол зат автордынъ ойлары ман, онынъ яратувшылыгын тек ногай окувшысын тувыл, баскаларды да кенъ таныстырмага амал болды. 2010-ншы йылда Зухра «Нар танъым» («Гранатовый рассвет») деген биринши ятлав йыйынтыгын шыгарады. Сол йыйынтыктынъ ишине ногай эм орыс тиллерине коьширилип, онынъ ятлавлары киргенлер. Коьп кетпей, оны Россиядынъ Язувшылар союзынынъ сырасына аладылар. Йогарыда белгилегенлей, Зухрадынъ адабиат яратувшылыгына Россияда белгили болган язувшылары да тийисли эс эткенлер.
Зухрадынъ ятлавларында онынъ оьз халкына патриотлык сезимлери коьринеди, онынъ юреги, ятлавы халкынынъ тарихи мен байланыслы. Мен, Зухра-карындастынъ ятлавларын окый келип, аьдемнинъ ойларын, онынъ ишки дуныясын анъламага шалысаман. Аьр аьдем тувган ерининъ бувына, суьтине, адабиаттынъ елемигине синъип яшамага керек, – деп билемен. Эш бир аьдемди де онынъ бесикте шайкалган ериннен, ана суьтиннен, кардаш-кавымыннан айырып болмас. Эм сонынъ уьшин Зухрадынъ тынысы да шоьл бойында йылынганы сезиледи.
Зухра яшавында оьзин коьп ерлерде ислеп те коьрсетеди. Аьел туьзген йылларында ол Карашай-Шеркеш Республикасынынъ алдынгы Адыге-Хабль районынынъ маданият уьйинде балалар китапханасында аьрекет этеди. Оннан сонъ Икон-Халк авылынынъ ерли маданият уьйинде биюв бойынша художестволык шаралардынъ етекшиси болып та куллык эткен. Ислеген куллыгында оьзин тебентелли, куллыксуьер, ногай тилин терен билуьвши этип коьрсетеди. Онынъ аьрекет этуьви мен, «Алтыншаш» биюв ансамбли, айтпага, Стамбул каласында, Кремльде, Карашай-Шеркеш Республикасынынъ туьрли сахналарында да оьз оьнерин коьрсеткен.
2010-ншы йылдан алып Зухра Ногай район администрациясында маданият бойынша методикалык боьлигининъ етекшиси болып та куллык этеди. Шалыскыр кыскаяклы 2014-нши йылда Ногай районынынъ маданият боьлигининъ етекшиси аьрекетин де юритеди. Янъы туьзилген муниципаллык районында, элбетте, коьплеген маьселелерди шешпеге керек эди, эм ол сол салынган маьселелерди колыннан келгенин толтырды. Зухра етекшилеген йылларда Ногай районнынъ маданият боьлиги бойынша туьзилген туьрли шаралары бир неше йыллар бойында биринши орынларга тийисли болып келедилер. Боьтен де, Зухра-карындас Карашай-Шеркеш Республикасында озган эсаплы концертте эм «Талаплар ярмалыгында» деген республика бойынша яратувшылык фестивальде ногай халкымыздынъ аьдет йолын, онынъ оьз маданият келбетин йоймаска шалысады. Зухрадынъ етекшилиги мен 2015-нши йылда эки аьлемет «Янсарай» деген фольклорлык куьби эм «Куваныш» деген уьлертки театры дуныя ярыгын коьредилер.
– Зухра-карындасымыз, коьп кайта сизинъ юрекке еткен ятлавларынъызды окып суьйинемиз. Коьп туьрли ятлавларды орыс тилинде маданият журналларынынъ сайтында да тавып, оларга сукланганмыз. Буьгуьнлерде де кайдай да болсын, ногай халкымызды кувандыргандай ятлавлар уьстинде аьрекетлейсинъиз бе? – деп сорамай болмадым Янъы Уренгой каласына конакка келгенде Зухрадан.
– Альберт-аданасым, ашык этип айтайым, сизден бир сырым да йок. Ясырмай айтканда, буьгуьнлерде бир неше ятлавларымды келбаклап кутылдым, эндиги экинши ятлавлар йыйынтыгым уьстинде каьрлеймен. Тезден оны шыгараякпан», – деди бизге конакбайымыз.
2016-ншы йылда Зухрадынъ басына тагы да бир аьлемет ойлар келеди эм ол, яшавдынъ каты эм кыйынлы толкынларыннан да коркпай, тагы да оьзин сынавга аьзирлейди. Янъы ойлары яс кыскаяклыга тынышлык бермейдилер. Ол оьз ойлары бойынша ян косагы Тимур ман коьп кайта кенъесип, ногайда айтканлай, кумашты кесеектен алдын, токсан кайта керелеп карайды. Кеше, куьндиз, сол ой яс кыскаяклыга тынышлык бермейди. Ол оьзининъ болымлыгы акында аз шекленип те алады. Ама коьз коркак, кол баьтир, дегенге усап, Зухра-карындасымыз йигерленип, оьз ойынынъ туьбине етеегине уьмитин уьзбейди. Баьри ойлаган уьмитлерим яшавга келисер ме экен? – деп те шекленеди. Ама уьмиттинъ куьши уьйкен экен. Зухра-карындас тек адабиат йолы ман бармайды. Адабиат пан маданият бир-бири мен тар байланыслы. Зухра йыр язып эм оьзи язган йырларды занъыратып йырлап та баслайды. Коьп кетпей, халк алдына да шыгып йырлайды. Онынъ йырлары басыннан алып аьдемлерди оьзине каратадылар. Буьгуьнлерде Зухра коьплеген йырлардынъ авторы эм анъ язувшы болады. Белгили йырлавшылар Айна Черкесова, Муратхан Туркменова, Муслим Булатуков, Жанна Сикалиева, «Алтыншаш» ансамбли, Ислам Итляшев, Медине Магомедова, Насипхан Сикалиева, Майя Кумратова, Марат Дышеков, Руслан эм Лина Яриковлар, Адильхан Межитов, Астраханьнен «Тулпар» ансамбли, Ставрополь крайыннан Мая Рамазанова Зухрадынъ язган йырларын йырлайдылар. Зухра буьгуьнлерде эллиге ювык йырлардынъ авторы болады. Олар токтавсыз Карашай-Шеркеш еринде, Дагестанда, Шешен Республикасында, Туьрк элинде, Венгрияда да радиоконцертлеринде занъырайдылар.
Аьдем яшаган сайын, яшавда тагы да бир коьлем затлар излестиреди. Зухра да босына олтырып турмайды. Онынъ басына тагы да бир ой келеди. Ол 2018-нши йылдынъ февраль айында магистратурады окып тамамлайды. Карашай-Шеркеш оькимет университетинде ол экинши йогары билимин алады. «Ногай ятлавларынынъ туьзилиси» деген диссертация темасы уьстинде коьп каьрлейди. Зухра коьплеген илми излестируьвлер этеди, коьплеген ногай ятлавларды тешкеруьвли тергейди. Буьгуьнге дейим бир илми куллыкшысы да ногай ятлавларын сондай этип, илми ягыннан карамаган. Зухра десенъ, баслаган куллыгын туьбине дейим еткереди эм магистр диссертациясын йогары белгиге яклайды. Зухрадынъ айтувына коьре, университетте окытувшы Юмав Иманиязович Каракаев ога студент шагында коьп ийги маслагатлар берип турган. Диплом куллыгын язганда, ол сондай темады алмага, деген маслагатын берген эди. Сол ой Зухрадынъ басында коьп йыллар бойы яшадылар. Йыллар озса да, яс кыскаяклы кайтадан сол исти басламага уьмит эткен эди эм магистратурада окый келип, онынъ туьбине етеди. Ногай халкынынъ илми куллыкшылары ногай ятлавларынынъ туьзилиси бойынша илми излестируьвлери уьшин Зухрага уьйкен разылыкларын билдирдилер. 2018-нши йылдынъ сентябрь айында Зухра Булгарова Карашай Шеркеш оькимет университетининъ аспирантурасына окымага туьседи.
Зухра бала шагыннан билимли атайы Бальбек Аджибайрамович Кельдасовты (яткан ерин Алла еннетли этсин) оьз тербиялавшысы этип санайды. Онынъ коьплеген маслагатлары, ойлары кызалакты туьз йолга етип аькеткен. Ол оьзининъ биринши ятлав йыйынтыгын сол аьдемге багыслаган эм ога уьйкен разылыгын билдиреди. Яшавда сондай болып, бир неше аьдемлер Зухрадынъ йолында расканлар. Солардынъ ишинде Сейдахмет Рахмедов та (яткан ери ярык болсын) бар. Ол кыскаяклыга журналистика йолын ашканлардынъ бириси болады. Яс кызалактынъ оьнершилик сырын тавып, онынъ акында «Ногай давысы» газетадынъ бетинде язады. Аьдемнинъ яшавы бир куьн мен кутылмайды, ол кайгадер яшаса, сол шаклы аьдемлер мен айкасып келеди. Мине Зухра ман кенъескенде, онынъ тагы да бир сырын билемиз.
– Мен бир тартыншак аьдеммен, – дейди бизге Зухра. Биринши китапти шыгарув, элбетте, кыйын болган болар? – деген соравыма Зухра булай яваплады: «Меним яшавымда бир аьлемет йолыгыслар болдылар. Олардынъ бириси – филология илмилерининъ докторы Насипхан Хусин кызы Суюнова. Ол меним ятлавларымды коьрди эм китап туьзуьвге де ярдамласып, редакторым да болды, меним китабим дуныя ярыгын коьрсин деп, коьп куьшин салды, – дейди Зухра.
Тек туьнегуьнлерде Зухра-карындасымыз Янъы Уренгой каласында уйгынланган Миллет автономиясынынъ етекшилерининъ шакырувы ман конакка келип кетти. Алыста орынласкан ят калалардынъ бирисинде яшайтаган баьри ногай миллетининъ элшилерин оьз йырлары ман бириктирип, йылы соьзлери мен кувантып, кайдай да бир аьлемет концертин Джамбулат Караев пен туьзип, коьплеген ногай йырларын бизге йырлап кеттилер.
Савлай ногай халктынъ Янъы Уренгой каласында яшайтаган ваькиллери сосы эки аьлемет артистлери Зухра ман Джамбулатка оьз разылыкларын билдиредилер эм савбол айтадылар.
Альберт Тамакаев,
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
