Москва каласындагы Ногай яслар союзы ман ногай тилимизди яйылдырув эм саклав мыратта «Ана тилинде диктант» деген акциясын уйгынлаган эди. Бу проект бойынша Савлайроссиядагы ногайлардынъ билимлендируьв эм ямагат организациялары ортакшылык эттилер. Айтпага, бу йылдынъ коькек айынынъ басында Сургут каласындагы Ногай яслар союзы «Ана тилинде диктант» деген эстафетасын Карашай-Шеркеш Республикасындагы Ногай районынынъ Икон-Халк авыл орта мектебининъ окувшыларыннан...
Бала – аьр бир аьелдинъ куьези, наьсиби, алдыга салган мырады. Эгер аьелде коьп бала болса, оны наьсипли деп санап, «Балалы уьй – базар, баласыз уьй – мезар», – дегенлер. Коьп балалы уьйди кунтлы деп санаганлар. Аьлиги заманда санымыз аз болганда, тилимиз мутылып бараятырганда, биз халкымыз бан байланыслы ийги хабарлар эситсек, тоьбемиз коькке етеди, алдыга салган...
Быйыл халкымыздынъ гитлерши Германияды Енъуьвине 74 йыл эм Ногай район курылганлы 90 йыл толады. Оьзининъ 90 йыллык тарихининъ узагында районымыз Уллы Аталык согысын, соны ман бирге 1942-нши йылларда уьйкен эвакуация ислерди, кесек заманга немец-фашист аьскерлерининъ оккупациясын, оннан сонъгы ашлык йылларды, район босатылган сонъ бузылган хозяйстволарды аякка тургызув эстеликли оьзгерислердинъ тири шайыты эм белсен катнасувшысы болган....
Шамуков Абдулла Ережип увылы карагаш ногайлары тилининъ йыр аьдетин кеплендируьвшиси болган. Ол эргенекли тайпасыннан. 1911-нши йыл Астрахань областининъ ногай Лапас авылында тувып-оьскен. Ярлы эгиншидинъ коьп балалы аьелинде тувган. Бала шагыннан алып авыр куллыкка кирисип, байлардынъ колында куллык эткен. Бала шагында ата-анасыз калып, оьксизликтинъ азабын шеккен, ама белин берк бувып, ол Кызыл Аьскер сырасында борышын толтырып,...
Билмеймен мен аталардынъ атларын, Кайдай аьдем болганын да олардынъ. Тек билемен, оьзимнинъ атам согыста, Туьбек алып, яман явдынъ сокканын.
Тынышлыкта, тыныклыкта яшап турган аьдемлердинъ арада бир наваларын яслардынъ ойсыз абытлары – Сирия Республикасына караклар сыраларында согыспага кетуьвлери бузадылар. Аллага шуькир, баска ерлерге коьре бизим районымызда аьллер яман тувыл, тек саклык керек. «Ногайский район» МР администрациясындагы антитеррористлик комиссиясынынъ председателининъ орынбасары Б.Ярлыкаповтынъ айтувына коьре, районда аьллер осаллардан тувыл, сол тек АТК етимислери тувыл, бизим халкымыз акылбалык,...
Уллы Аталык согысы. Ол аьли де неше йыллардан сонъ арада бир оьзининъ кайбир аьеллерде аявланып сакланган документлери: фронттан келген уьшкил хатлары, билдируьвлери, суьвретлери мен оьзин бизим эсимизге сала турады. Соьйтип, быйыл Ногай районынынъ Таьтли-Булак авыл орта мектебининъ окытувшысы Гульфира Койлакаевага Орта-Тоьбе авыл яшавшысы Секерхан Кулумаева бир эстеликли суьвретти йиберген. Онынъ айтувы ман, бу суьврет аьлиги...
Уллы Аталык согысы. Ол аьли де неше йыллардан сонъ арада бир оьзининъ кайбир аьеллерде аявланып сакланган документлери: фронттан келген уьшкил хатлары, билдируьвлери, суьвретлери мен оьзин бизим эсимизге сала турады. Соьйтип, быйыл Ногай районынынъ Таьтли-Булак авыл орта мектебининъ окытувшысы Гульфира Койлакаевага ОртаТоьбе авыл яшавшысы Секерхан Кулумаева бир эстеликли суьвретти йиберген. Онынъ айтувы ман, бу суьврет аьлиги...
Янъыларда бизде биринши кере «Ногайский район» МР администрациясындагы «Яслык» яслар орталыгынынъ куьш салувы ман «Домбыра – коьнъилдинъ канаты» деп аталып фестиваль озгарылды. Домбыра – ногайымнынъ саз алатларынынъ бириси, аьр уьйдинъ коьрки болып саналып келеди. Домбыра шертип, аьдемлер кайгысын да, куьезин де билдирип турганлар. Кыскаша айтканда, аьлиги заманларда кайсы янъылык та гаджетлер аркалы яйылатаган болса, аьвелгиде...
Бала. Аьр бириси бир аьлеметлиги мен эсте калады. Оьзимиз де бала болып, ясуьйкенлеримизди, ата-аналарымызды суьйинткенмиз, аьлиги заманларда оьз балаларымызга сол аьлемет шаклардан эскеруьвлер мен де боьлисемиз. Узакка кетпеге де керек тувыл, мен оьзимнинъ бала шагым акында айтсам, балаларым кызыксынып тынълайдылар, арада бир сол хабарларга кайтпага да суьедилер. Кужыры да бар, оьзимнинъ бала шагымда эткен ланъкаларым акында кызып айтып йиберген болсам, оннан сонъ оларга сесимди коьтерип, акырып йиберсем: «... сен де биздей болганда, ланъкалагасынъ ша», – деген явапты да эситемен. Сонынъ уьшин бу ерде оьз тенълериме, яс ата-аналарга маслагатым – бала заманларынъыз акында ойланып хабарланъыз…
Бир бес-алты йыллар артта болар, язлык байрам куьнлеринде, шатлыклы концерт берилетаган ерде аьруьв танысым бир аьлемет ярасык кыз балады коьтерип турганын коьрдим, бала оьзине каратады, суьйдимли кызалак деп айтпага да болады. Онынъ авыр турысы да, йигерли коьзлери де бар эди. Соьйтип эсимде калган меним буьгуьнги хабарымнынъ келбети, оны ман биринши танысувым. Ол – Яна Тангатарова.
