Тамирлан – аьлиги заманда кишкей болмаган аьелдинъ баласы. Ол, бес баладынъ ишинде экинши бала болып Фазиль мен Ралина Акбулатовлардынъ аьелинде тувып-оьскен. Онынъ балалыгы оьзининъ тенълериннен баскаланмайды – балалар бавы, мектеб йыллары, баьриси де оьз алдына кызыклы.
Пил - Африка аьлемети __________________________
Биз соьйлегенде, бу ша пилдей авыр деп айтамыз. Пил – ерде юретаган уьйкен деген айванлардынъ бириси болады, онынъ авырлыгы 4 тоннага дейим барады. Бу аьлемет айван Африкада яшайды. Биринши кере Европа яшавшылары античность заманында билгенлер, греклер эм римляншылар пилдинъ акында биринши кере бизим эрага дейим V юзйыллыктынъ ортасында айтканлар.
Йолыгыс __________________________________________________________
Коьп миллетли республикамызда халклар ара тынышлыкты, бирликти саклав ниет пен туьрли проектлер, шаралар яшавга шыгарыладылар. Соьйтип, янъыларда «Калай яшайсынъ, авылдас?» программасы бойынша Шуьмлелик авылында окувшылар арасында йолыгыс озды. Терекли-Мектеб авыл орта А-Х.Ш. Джанибеков атындагы мектебининъ окувшылары Шуьмлелик авыл орта школасында окыйтаган оьз тенъ-дослары ман таныстылар.
Ызгы заманларда балаларымыздынъ етимислери, етисетаган уьстинликлери, бар оьнерлери бизди – ясуьйкен несилди, бек сейирсиндиреди эм сукландырады.
Балаларымыздынъ билимлери де аьлиги заманларда артыктай сезиледи, олардынъ беретаган соравлары ша арада бир «шалканънан» да йыгады.
Балалар аьдемнинъ яшавында энъ де ийги эм баа савга. Соьйтип, эки увылына суьйинип, олардынъ акында каьр шегип яшайды Терекли-Мектеб авыл яшавшысы Гульмира Саурова. Ол оьзи А.Ш.Джанибеков атындагы школада ислейди, бу школада увыллары да Ислам 7-нши класска, Мансур 5-ге бараяк.
Бир аьелде оьссе де, бир ата-анадан тувса да, аьвлетлер бир-бирисиннен баскаланадылар. Ислам шугыл бала, ол кайбир аьдем мен де – уьйкен болсын, кишкей болсын – ортак тил табар, соьйлеп те болар, сорав берип, явап та алар. Мансур баска, ол оьз ойларына коьмилип, коьп соьйлемейтаган бала. Болса да, олар айырылмас агалы-инилер. Ислам бас-коьз болады инисине, Мансур да онынъ айтканын аьр заманда да этпеге шалысадылар. Аьр дайым бирге олар, энеси мен бирге дерислер этедилер, «баладынъ баласы балдан таьтли» дегенлей, Азинет-абай йиенлерине куьезленип яшайды.
Школадынъ ямагат яшавында кеделер белсен катнасадылар . Ислам школага барганнан алып спорт пан каьрлейди. Ол футбол ойнайды, тайский бокс секциясына юреди. Коьплеген грамоталар яс спортсменнинъ уьстинликлерине шайыт. Оьз тенълери арасында тайбокс (муай-тай) бойынша Ногай район чемпионатында Ислам биринши орынга тийисли болган. Исламнынъ коьплеген медальлери де бар. Ислам эм Мансур шатраш ойыны ман аьвлигедилер. Школада озган шатраш бойынша турнирде Мансур биринши орынды алган. 5-нши класста Ислам 12 ясына дейим саьбийлер куьбинде баргылы орынга тийисли болган. Ол енъил атлетика (60 метрге ювырув) бойынша Россия куьнине багысланган турнирде 3-нши орынды алган.
Ислам эм Мансур Сауровлардынъ уьстинликлери энесине, анасына, тувган-кардашларына уьйкен куьез болады. Гульмирадынъ бир мырады бар – увыллары оьсип, яшавда оьз йолын тавып, бир-бирисине тирев болганы. Соннан уьйкен наьсип бар ма анага?
Бу саьбийлердинъ йоллары аьр дайым да ашык болсын.
Г.Бекмуратова.
Ислам атасына:
- Мага ойыншыклай йыйнамага коьмек этши.
- Неге мен сенинъ ойыншыкларынъды йыйнамага керекпен?
- Оьзининъ балалыгынъды эсинъе аларсынъ.
***
Уныгы айтады:
- Тетей, зоопарк этип ойнайык экевимиз.
Тетеси сорайды:
- Ол калай?
- Мен аюв болайым, сен ога каьмпетлер таслайтаган тетей боларсынъ.
***
Айсылув анасыннан сорайды:
- Мен неше саьатте тувганман.
- Туьнде 12 саьатте.
- Анам, кешир мени, сени тургызган болсам ярайды.
***
Атасы куллыктан уьйине тел согады увылына:
- Не этесинъ? Эт кызувынъ нешаклы?
- 43
- Кой болмас!
- Ушын, анам аьли оьлшеди.
- Не деп айтты?
- 37 эм 6.
Ийт акында хабар болса, балалар завыкланадылар. Мен ойлайман. Оларга меним ийтлер акында хабарым кызыклы болар.
Ийтлер оларга айтылатаган 250 буйрыкка дейим эсинде саклайдылар, олардынъ акыл оьрленуьви 2 ясындагы баладыкындай.
Коьплеген йыллар артта Китайда аьдет болган, патшадынъ егининде кишкей ийт пекинес тыгылып турган. Эгер ога бирев яманлык этеек болса, оны кишкей коршалавшы куткаратаган болган.
Ийттинъ бурыны аьр дайым дымкыл болып турады, ол адаспай ийис кайдан келетаганын билуьв уьшин.
Уьйкен ийтлерде 42 тис болады, куьшелеклерде – 28 тис.
Ийтлер туьс билмейдилер. Аьши сокырларды алып юретаган ийтлер кайтип светофордан оьтедилер деген сорав тувады. Бу акыллы айванлар светофорга карамайдылар, олар йолды коьликлерге эм аьдемлерге карап оьтедилер.
Ийтлерге шоколад бермеге ярамайды, олар ийтке кавыфлы.
Лундехунд асылы ийтлерде аягында 6 бармак бар деп белгиленеди.
Энъ де узын ийт 2 метр 20 сантиметрге дейим барады. Ол – немецкий дог.
Ийтлер орташа 10-15 йыл яшайдылар.
Энъ де кишкей ийт – чихуахуа, онынъ шеккиси бир килограммнан кишкей, бойы – 10 сантиметр.
Уллы Аталык согысы заманда Кызыл аьскерлерде 70 уьйретилген ийтлер куллык эткен. Аьскерши этетаган баьри куллыкты да эткен ийтлер – телеграммалар еткергенлер, телефон теллерди оьткеретаган, косатаган болган, атылатаган затларды излеп тапканлар, явлардынъ танкларын атканлар. Ийтлер-санитарлар - сенимди йойытканларга шынты куткарувшылар болган, олар оьлген аьдемди яраланганлардан айырып болганлар, эгер аьскерши эссиз болса, мыйын ялап, эсине келтиргенлер. Согыс йылларында ийтлер майданларда 4 миллионнан артык атылатаган алатлар тапканлар эм коьплеген аьдемлер куткарганлар.
Сырт эм Кубыла полюсларда баьри излевлер де ийттинъ коьмеги мен этилинген.
Латынь тилинде ийт «canis» деп айтылады. Канар араллар ийттинъ аты ман тагылган, канарейка кус та солай.
Сырт якларда ийтлерди коьлик этип кулланадылар. Олар айлак алал айванлар. Сувлы кар явса яде буз осал болса, ат сол ерден кетип болмайды, ама ийт оьзи де, кожайынын да алып шыгады. Баскалай, олар йолды бек куьшли сезедилер, боранда да адаспай. Оьз йолы ман барадылар.
Не аьлемет дуныя, -
Сукланады Дания.
Ярасыклы табиат
Тоьгеректе айлана.
Мен сокпак пан абытлап,
Атайыма бараман.
Меним аьзиз тетемди
Кушагыма аламан.
Г.Бекмуратова.
