2024-нши йыл – Аьел йылы
Аьдемнинъ яшавында аьел уьйкен орынды тутады. Соьйтип айтады меним атайым. Меним аьелим – атайым, тетейим, ата-анам, синълилерим, бебелерим, тувган-кардашларым. Мен – Азиза Бекмуратова. Мен буьгуьн оьзимнинъ уьйкен аьелим акында хабарламага суьемен. Бизим уьйкен тетейимизнинъ аты Менглиганыс Янмурза кызы болган, онынъ аьелининъ де тарихи кызыклы. Атасы Янмурза давдан алдын тайган, атасынынъ иниси Карамурзага агасынынъ аьвлетлерининъ каьрин шекпеге туьседи. Онынъ аьелинде хатыны Юмабике эм увылы Амин болган. Соьйтип уьйкен тетейимиз эм уьйкен атайымыз Амин бир уьйде оьскенлер. Сондай коьп йыллар артта басланган бизим катнасувымыз, бизим ювыклыгымыз. Буьгуьнлерде де биз бир аьел болып турамыз. Ясуьйкенлерди, оькинишке, биз коьрмедик, болса да аьлиги заманда, Аллага шуькир, сав-саламат уьйкен тетейимиз Фатима Янмурза кызы Ярлыкапова баьримизди де бавырына басып, йыйнайды эм бирлестиреди.
Амин-атай Уьйсалган авылында тувган, бу куьнлерде, турган болса, 86 ясында болаяк эди. Атасы Казий Ярлыкапов эрте яшавдан кешип кеткен, соьйтип Амин-атай кишкейлей Бекмуратовлардынъ аьелинде оьскен. Атайымнынъ айтувы ман, Менглиганыс тетейим айлак суьетаган болган оны, тапканын бирге ашап, бирге кийип оьскен олар бир аьелде.
Мектебти битирип, Амин Ярлыкапов Кизляр каласына педучилищеге окымага туьседи. Сол йылларда педучилищеге окымага Нариман авылынынъ кызы Фатима Кожаева келген. Соьйтип, олардынъ аьелининъ тарихи кызыклы студент йылларында басланып, сонъында уьйкен суьйимге шайыт болган аьелге айланган. Буьгуьнлерде уьйкен атайымыз Амин Казий увылы йок болса да, бизге, олардынъ кишкей немерелерине, несилден несилге коьширилетаган хабарды ясуьйкенлер айтадылар.
1959-ншы йыл туьзилген Амин эм Фатима Ярлыкаповлардынъ аьели. Сол йыллардынъ ишинде коьп оьзгерислер болды, тек дайымларга калган олардынъ бир-бирисине суьйими, алаллыгы, атайымыз дуныядан эрте кешип кеткенде, Фатима-тетемиз куьш те, куват та тапты балалардынъ коьнъилин тоьмен этпей, оларга тирев де, ата да, ана да болмага.
Амин Казий увылы эм Фатима Янмурза кызы ис аьрекетин Уйсалган авылында баслаганлар, мунда олар коьп балаларга билим берип, уьйкен яшав йолына салганлар. Окытувшыдынъ иси бек кыйынлы, соны биз, окувшылар, анълаймыз, бизге олар тек билим тувыл, оьзлерининъ янларын да савкатлайдылар. Соьйтип, меним уьйкен атайым эм тетейим де балаларды окытувга баьри яшавын багыслаганлар, олардынъ атлары буьгуьнлерде оьктемлик пен эм разылык пан айтыладылар. Туьрли ерлерде ислеген Амин-атайымыз – Уьйсалган авылында окытувшы, Карагас авылында мектеб директоры, сонъында район социаллык яктан аьжетсизлев управлениесининъ етекшиси, КПСС райкомитетининъ уйгынлав боьлигининъ инструкторы, Халкты тергев бойынша райкомынынъ комитетининъ председатели. Сонъгы йылларда атайымыз Уьйсалган авылында совхоз директоры болып куллык эткен. Меним уьйкен атайымды таныганлар бек ийги, аьдил аьдем деп эске аладылар. кайсы ерде ислесе де, ол аьруьв этип ислеген, баьрисине де колыннан келген коьмек этпеге шалыскан. Меним атайым бек акыллы болган, Карашай-Шеркеш институтын битирген, Махачкала каласында зоотехнический техникумда, Ростов каласында партия школасын окыган. Тетем ол трудовик кесписин де байырлаган деп хабарлайды. Фатима Янмурза кызы окытувшы болып баслапкы классларды окыткан, ис аьрекетин Уьйсалган, Карагас, Терекли-Мектеб авылларынынъ мектеблеринде, сонъ Терекли-Мектебте педучилищеде бардырган. Сонъында ол Карашай-Шеркеш интитутында окып, йогары билимлендируьв алган, район балаларына ногай тил эм адабиат дерислерин окыткан. Буьгуьнлерде де меним уьйкен тетейимди ана тилининъ билимли окытувшысынынъ бириси деп таныйдылар эм сыйлайдылар. Аьлиги заманда тетем тийисли тыншаювда. Ярлыкаповлардынъ аьелинде балаларды да, уныкларды да ийги аьдемлер болынъыз деп уьйреткенлер. Мен олардынъ баьрисин де бек суьемен. Меним аьелимнинъ тарихи де Ярлыкаповлар ман бек тар байланыслы. Баьри оьзгерислерди де – суьйиниш болсын, кайгы болсын, эки аьел бирге оьтеди, неге десе биз – бир уьйкен эм татым аьел.
– Мен Уьйсалганда яшап баслаган куьннен алып бактым эримнинъ аьптелери Менглиганыс, Бекканыс, Акканыс пан дайымларга байланыстырылды. Эрим айтатаган эди: «олар меним энъ де ювык аьдемлерим». Олар бек маскарашыл, бавырмалы аьдемлер эди, абаларымыз келсе, бизде уьйкен байрам болатаган эди. Оькинишке, буьгуьнлерде олар йок, тек мен дайым олардынъ акында эсти юрегимде саклайман. Сизинъ уьйкен тетенъиз Аминди бек куьшли суьетаган эди, онынъ айтканын этип туратаган эди, – деп хабарлайды Фатима-тетем.
Бизим уьйкен татым аьелимиздинъ йылувлыгы баьримизге де яйылады. Кишкей несил болсак та, биз де сол йылувлыкты бек куьшли сеземиз. Уьйкен абам Солтанат, абаларым Зейнаб, Марина, Айсылув, Секерхан, акаларым Джамал, Расиль, Казий, Шахназар, Ислам меним ювык аьдемлерим. Фатима-тетейимнинъ 14 немерелери бар, олардынъ бириси – Минарет пен мен бир класста окыйман, ол меннен бир айга уьйкен болса да, аьптем деп айтаман. Мен билемен, меним атам Амирбек эм Зейнаб-абам, Марина эм Альфира абаларым да бирге окыганлар. Аьел – аьдемнинъ яшавында бек ювык эм аьзиз катнаслар. Сол катнаслар уьзилмес уьшин биз баьримиз де аьеллеримиздинъ тарихин билмеге керекпиз. Тек сол заман биз оьзимиздинъ аьвлетлеримизге де сол катнасларды коьширмеге боламыз.
Азиза Бекмуратова, А-Х.Джанибеков атындагы мектебтинъ 8-нши классынынъ окувшысы.
