Белгили американ архитекторы, инженер, философ, язувшы Ричард Бакминстер Фуллер: «Сен бир затты да туьрлентип болмассынъ, эгер тек аьлиги алдынъдагы аьллер мен куьресип турсанъ. Бир
зат сама туьрлендирмеге суьетаган болсанъ, янъы модельди туьз, эскиси эскирип калгандай этип…»
– деген.
Бу соьзлер бир ягыннан аьлиги Дагестан Аькимбасы Сергей Алимович Меликовка да келиседи дер
эдим. Онынъ муннан 5 йылдынъ ьартында республикага басшы болып келуьви мен коьп ийги туьрленислер болган эм болып турадылар. Ол затты онынъ этип турган ислери шайытлайдылар.
Сергей Меликов 1965-нши йылдынъ 12-нши сентябринде Москва туьбиндеги Орехово-Зуево
каласында тувган. Онынъ атасы Алим Меликов Дагестаннан, миллети бойынша лезгин, полковник
аьскер дережесин юриткен, СССР МВД иш аьскерлерининъ полк командири эм айырым бригада
командири болган. Анасы Татьяна Меликова мектебте окытувшы болып ислеген. Сергей Меликовтынъ уьйкен агасы бар Михаил, ол 1958-нши йыл тувган. Эки агалыинилилер де аталарына усап аьскер кесписин алганлар.
С.Меликов 1986-ншы йылда Ф.Э.Джерзинский атындагы Кызыл байраклы Саратовтагы йогары аьскер командирлер училищесинде окып разведчик кесписин алган. 1994-нши йылда ол
М.В.Фрунзе атындагы Аьскер академиясындагы пограничниклер эм иш аьскерлер факультетин,
2011-нши йылда – Россия Савытлы куьшлерининъ Генштабынынъ Аьскер академиясын окып битирген. Сергей Меликов коьп йыллар узагында СССР МВД-нынъ иш ислер управлениесинде, сонъында Россия МВД иш ислерининъ Сырт-Кавказ округында ислеген. Ол 1-нши эм 2-нши шешен
контртеррорист кампанияларында катнаскан. «Кавказдагы террористлерге карсы спецоперацияларында катнаскан заманда мен оьзоьзиме бир неше маьнели сырагылар келтирдим. Сонынъ эсабында властьтинъ боьлинуьви, сонынъ туьрли шарлаклары арасында  координация йоклыгы – туьзилген аьллер уьстинде тергевди йойытувга тувра йол ашувын белгиледим», – деп эскерген ол 2015-нши йылда «Россия газетасына» берген хабарласувында. 2014-нши йылдынъ 8-нши майкуьнинде Сергей Меликов Россия МВД иш ислер аьскерлерининъ Бас штабынынъ начальнигининъ 1-нши орынбасары этилинип беркитиледи, сол ок йыл 12-нши май куьнинде Владимир Путин оны Сырт-Кавказ федераллык округына президенттинъ толы ыхтыярлы
ваькили этип йибереди. 2020-ншы йылдынъ 5-нши октябрь куьнинде РФ Президенти Владимир Путин Сергей Меликовты Дагестан Аькимбасынынъ куллыгын юритуьвши этип беркитеди. Ога бу яваплы ис орынында оьз ыхтыяры ман куллыктан кеткен Владимир Васильевти авыстырмага туьсти. Соннан бир йыл оьткен сонъ, ДР Халк Йыйыны оны республика басшысы этип сайлайды.
Сергей Меликов, Дагестан Аькимбасы болып сайланган сонъ, оьз куллыгынынъ уьш бас йолын:
пандемия заманында гражданлардынъ кавыфсызлыгын канагатлав, экономикалык потенциалды беркитуьвди эм регионнынъ инвестиционлык коьркин оьрлентуьвди, соны ман бирге властьтинъ халк пан хабарласувын туьзуьвди белгилейди.
Куллыгында ярым йыл ислеген сонъ, ол Дагестаннынъ бас маьселелери деп газификацияды,
энергетика ман канагатланувды, ер катнасувларын, сув ман канагатланувды эм каты коммуналлык кокысларды йыювды коьрсеткен. Меликов бу маьселелерди шешпей турып, не социаллык, не
туризм тармакларында, не аьдемлердинъ яшав сапатын арттырув яктан ийги туьрленислер болмаягын билдирген. 2023-нши йылда ол региондагы энерготармакларынынъ тозувын да белгилеген. 2021-нши йылдынъ июнь айында Меликовтынъ баславы бойынша Дагестанда «Динамо»
футбол клубын кайтадан аягына тургыздылар. 2022-нши йылда Дагестан
Аькимбасы согыс спецоперациясын баславды макул коьреди эм республика еринде Россия Президентининъ тапшырмасы ман санкцияларга карсы керекли ислер планын белгилейди.
Сергей Меликов Дагестаннынъ географиялык туьрлилигин эм аьлеметлигин эске алып, регионда туризмди оьрлентпеге ниетленеди. Онынъ сондай ниетин Россия Президенти де хош коьреди эм
2022-нши йылда Каспий ягасында курорт зонасын курув акында проектти колтыклаган.
Кайсы бир уьйкен етекшидинъ мерекеси мен байланыста этилинген ислердинъ сырагыларын келтиредилер. Болса да, республикада Сергей Меликовтынъ эм онынъ командасы ман этилинип турган куллыклардынъ оьлшеми сондай да уьйкен эм солар бир макаладынъ ишине сыймаяк. Аьли де СКФО-да полпред болып ислеяткан заманда Сергей Меликов дагестан яшавшыларына эки: дагестан эм орыс халкынынъ ийги увылы, Тувган Элине алал патриот болып танылды. Сол йылларда онынъ бийик етекши эм уйгынлавшы талабы боьтен де Дербенттинъ 2000 йыллыгын байрамшылавга аьзирлик юргенде яркын кепте коьринди.
Коьп республикалык эм федераллык дережели экспертлер Дагестан Аькимбасы Сергей Меликов дагестанлылардынъ сенимлерин аклайды эм регионды алдынгы кыянатлы-кланлы, дайым кери
калатаган субъектлер сырасыннан иркуьвсиз шыгарып барады дейдилер. С.Меликов республика етекшиси болып беркитилген заманга сонынъ сав инфраструктурасы кыйынлы аьллерге етискен эдилер. Ол бузылувда эди. Солар аьли де 1950-нши эм 1960-ншы йылларда курылган сувгарув тармаклары, 1960-1970-нши йылларда  туьзилген электротармаклары эм подстанциялары эдилер. Коммуналлык тармагындагы маьселелер де оьткирлендилер. Республикага йиберилген энергоресурслары уьшин миллиард маьнет акша борышлары йыйылган эдилер. Сергей Меликов республикага келгеннен алып кайсы ерлерде де сондай коьп маьселелер эм соравлар шешилип басладылар. Узынлыгы 80 шакырымга созылган «Чиркей – Махачкала – Каспийск» магистральли сув бургысынынъ курылысы тамамланып барады. Буьгуьнлерде ол Сырт Кавказында яшавга шыгарылып турган энъ уьйкен проект болады. Сонынъ кулланувга берилуьви таза сапатлы сув ман республикадынъ 1 миллионнан артык яшавшыларын канагатлаяк. Солай ок бу курылыс 10 мынълаган гектар ерлерди де сувгармага амал береек. Аьрекетли йорык пан Махачкала эм Каспийск уьшин тазалав курылыслары ман канализация тармаклары ярастырылып барады. «Кайтаг – Дербент», «Шурдере – Дербент» уьйкен сув тармакларынынъ курылысы юритиледи. Дагестанда буьгуьнлерде уьш кокыс айыратаган уьйкен заводлар курылып турадылар.
Айырым соьз – республикадынъ агропромышленность тармагы акында. Бу маьнели экономика
тармагы аьлиги заманларда Сырт Кавказ бойынша ийги коьрсетимлерге етисип келеди. Соны ман
бирге регионда консерва шыгарув промышленности де аягына тургызылады. Республикада юн юватаган янъы завод курылысы акында да карар алынган. Быйыл республикада Дербент
эм Хасавюрт калаларды айланып оьтетаган эки уьйкен тезлик автойоллары курылып басланган. Сонынъ акында документлерге былтыр РФ Оькиметининъ Председатели Михаил Мишустин
кол баскан. Бу объектлер 2028- нши йылда кулланувга берилееклер, солардынъ ортак курылыс баасы – 75 миллиард маьнет акша.Аьли бесинши йыл Дагестан кала эм авыл ерлериндеги мектеблер меканларынынъ курылысы эм капиталлык ярастырув ислери бойынша алды сырада барады. Айтпага, 2023-нши йылда республикада 28 янъы билимлендируьв меканлары курылган, 139
мектеблерге капиталлык ярастырув ислери юритилген. Оьткен 2024-нши йылда республикада 40
янъы мектеб эм 11 заманга келисли балалар бавынынъ меканлары ашылганлар. Былтыр солай ок
«Демография» эм «Билимлендируьв» миллет проектлерин яшавга шыгарув эсабында Дагестанда 22
778 окувшы орынлы 54 мектеб эм 1 550 орынлы 11 балалар бавларынынъ янъы меканларын курувды
проектке киргистуьв эм курылыс ислерин баслав белгиленди. Сергей Меликовтынъ етекшилик эткен 5 йыллары ишинде бизим Ногай районында да хыйлы ислер яшавга шыгарылган эм шыгарылып та турадылар. Айтпага, коьп йылларга созылган ОртаТоьбе авылдынъ янъы мектебининъ курылысы кутылып кулланувга берилди, Шумлелик, Куьнбатар, Бораншы авылларына газ еткерилди. Соны ман бирге Кумлы эм Батыр-Мурза авылларында янъы мектеб меканлары ашылдылар, Шумлелик авылында да 200 окувшы орынлы янъы мектеб меканы курылып турады. Куьнбатар авылында янъы маданият уьйи курылды, Червленные Буруны авыл маданият уьйине, ТереклиМектеб авылдынъ А.Джанибеков атындагы орта мектебининъ меканына капиталлык ярастырув ислери этилинди. Район орталыгында янъы уьйкен футбол майданы курылып, 2023-нши йылда кулланувга берилди. Терекли-Мектеб авылдынъ бир неше орамларына асфальт тоьселди. Район паркын коьрклендируьв ислери армаган бардырыладылар, мунда заманга келисли янъы волейбол майданы да курылады. Карагас авылында, Терекли-Мектеб авылдынъ А.Джанибеков атындагы орта мектебининъ азбарында янъы кишифутбол стадионлары кулланувга берилгенлер.
Танъла, 12-нши сентябрьде, Дагестан Аькимбасы Сергей Меликов тувганлы 60 йыл толады. Ол аьли де куватлы эм кайратлы, коьп янъы ийги ниетлерге, ис планларына толы эм энъ де маьнелиси, тувган Дагестан Республикасын элимиздинъ алдышы регионлар санына шыгармага ымтылган.
М-А.Ханов.
Суьвретлерде: ДР Аькимбасы Сергей Меликов; С. Меликов Москва каласында оьткен
«Регион-2030. Платформа будущего» выставкасында.