Ногайлар мынъ йыллык тарихи болган бурынгы тюрк тилли Евразиялык халк. Орта оьмирлерде ногай патшалыгы Эдил эм Яйык сувлардынъ бойларында ерлескен. Ордадынъ бас каласы – Сарайшык, Яйык сувдынъ бойында орынласкан. Тарих маглуматларында Ногай Ордасы Мангыт Юрты деп айтылады. Тарих – ол халктынъ биографиясы. Алтыншы класстынъ окувшылары уьшин «Орта оьмирлердинъ тарихи» деген окув китабине Россиядынъ билимлендируьв министерствосынынъ токтасы ман келисте, тувган элимиздинъ оьмирлердинъ терениннен алып бизим заманга дейим
еткен тарихлик йолы акында коьп кызыклы макалалар киргистилгенлер. Сонынъ санында ногай патшалыгы акында да коьп аьлемет макалалар бар. Энди болса, бу йылдан алып элимиздинъ мектеб окувшылары дерислерде Ногай Ордасынынъ акында коьп сейирли затлар ман таныспага
боладылар. Сондай болып, китапти ашканлай ок, Россия эм Ногай патшалыклардынъ карталары да суьвретленгенлер.
Россия патшалыгы дуныялык тарихинде уьйкен орынды тутады. Буьгуьнлерде Россия дуныядынъ энъ де уллы патшалыклардынъ бириси болып саналады. Янъыларда Эркин-Халк авылынынъ ортак билимлендируьв мектебинде болып, тарих дерисинде окувшылардынъ тувган элдинъ
тарихи мен кызыксынатаганларын, билимге ымтылысларын ийги сездик. Алтыншы классларда тарих дерислерин оьз кесписининъ шынты устасы Мадина Бодракова юргистеди. Мадина Хамидовна коьп йыллардынъ бойында яс несиллерди берк эм сапатлы билимлендирип келеди.
– Бу йылдан алып алтыншы класс уьшин окув китабине ногай патшалыгы акында тарихтен макалалар киргени бизди бек кувандырады. Окувшылар дерислерде элининъ, халкымыздынъ тарихи бойынша оьз билимлерин сынайдылар. Балаларга дерис ярайтаганын коьрсенъ, шалыскырлыкларын сезсенъ, юрегинъ куванады.
Сайлаган кеспинъ уьшин юректе куваныш энеди, – деп баслады хабарын тарих деристен окытувшы Мадина Бодракова.
– Мен болсам, оьз билгенимди балаларга еткермеге шалысаман. Ислеген йылларымнынъ ишинде халкымыздынъ коьплеген яс аркаларын яшавга шыгардым. Олар буьгуьнлерде яшавда оьз орынын тапканлар, аьелли болганлар. Мектебти кутылганлы неше йыллар озса да, мутпай конакка келе турадылар. Дерислерде балаларга тамырларымыз, бурынгы ырувларымыз акында хабарлаймыз. Мен оьзим Бодраклардынъ келинимен. Найманлар, Бодраклар Крым беттен келгенлер деп эситкенмен. Крымда Бодрак деген авыл да болган. Аьли ога Трудолюбовка деп айтылады. Бизим тамырларымыз бек терен эм бай. Сол зат акында «Орта оьмирлердинъ тарихи» деген мектеб китабинде язылганын коьремиз – деп беркитти
окытувшы. Китаптинъ бетлеринде, биз орта оьмирлерде Россия ман бирге болган туьрли патшалыклардынъ тарихи мен танысамыз. Озган
оьмирлерде яшаган аьдемлер халкымыздынъ эм кыралымыздынъ тарихинде ызларын калдырганлар. Сонынъ санында орта оьмирлерде болган Ногай Ордасынынъ яшавы акында да коьп кызыклы макалалар бар. Сол китап Ногай патшалыгынынъ тарихи терен эм бай экенин ашыклайды.
Буьгуьнлерде Россияда коьплеген миллетлер яшайдылар.
Олар баьриси де оьз тиллеринде соьйлейдилер, ама орыс тили халклар ара юреклерди бириктирген ортак тил. Биз коьппиз, а элимиз бирев. Сога коьре, аьр кайсымыз да оьз тувган элимиздинъ, сонынъ санында халкымыздынъ тарихин, ийги аьдетлерин, маданиятын, саниятын билмеге эм оьрлендирип бармага борышлымыз деп ойланаман.
– Ногай халкымыздынъ тарихи бек бай. Китап пен биринши танысувда окувшылар ногай патшалыгы акында язылганын коьргенде, бек кызыксындылар.
Алтыншы класс окувшылары уьшин тарих сабагыннан китабинде Ногай Ордасынынъ картасы, патшалыгымыздынъ орта оьмирлерде кайдай эллер мен катнасканы акында кызыклы язылган, – деп хабарлады М. Санглибаев атлы мектебининъ етекшиси Мадина Дюрменова. Мадина Джаугайтаровна оьзи кеспили юрист. Ама бактысын билимлендируьв тармагында тапкан. Отыз
бес йылдынъ бойында педагогикалык тармагында каныгыслы аьрекетлеп келеди. Ийнинде коьп йыллык бай сулыбы ман яс окытувшылар ман боьлиседи. Оларды кайсы яктан да демевлейди.
Актарылып аккан ак Кобан ман Йилиншик сувларынынъ бойларында яшайтаган яс оьспирлердинъ арасыннан келеекте халкымыздынъ бай тарихи мен, ийги аьдетлери мен кызыксынган, миллетти туьрли тармакларда сый ман айттырган тебентели кылыклы аьдемлер шыгар деп сенемен.
А.Найманов.
Суьвретте: деристен коьринис.
