Юнысбалык (дельфин) сувда юзип юрсе де, балык тувыл, айван.
Ол суьт эмуьвшилердинъ куьбине киреди. Онынъ кевдеси сувда юзбеге онъайлы. Териси сыланъ, узынлыгы – 2,3 – 3,7 метр, шеккиси 150-300 килограммга дейим етеди.
Юнысбалыктынъ 272 тислери бар, олардынъ ушлары оьткир, соьйтип йылысып кетпеге болатаган балыкларды ыслайды. Бу айванлардынъ энъ биринши асы – балыклар. Юнысбалыклар ашык тенъизлерде яшайдылар, бир-бирде йылгаларга да шыгып каладылар.
Олардынъ «йылга» кеби де болады, олар кишкей коьллерде коьбисинше расадылар. Бу айванлар дуныяда энъ де акыллы деп саналадылар. Олар миллионлаган йыллардынъ артында ер айванлар болганлар. Сонъында олар сувды «сайлаганлар» эм биз буьгуьнлерде таныйтаган айванлар болып калган. Юнысбалыклар мыйынынъ яртысы ман кезеклеп ятадылар, сога коьре ютылмайдылар, авадынъ артыннан йогарыга коьтериледилер, сак болып турадылар. Янъы тувганда,
кишкейлери юмалап уйкламайдылар, сол зат оларга йырткышлардан кашпага эм тез оьспеге амал береди.
Юнысбалыклар асты шайнамайдылар, балыкты савлай ютадылар. Бу айванларды Америка элинде атылатаган алатларды излевге деп кулланадылар. Олар табадылар, ерин белгилейдилер, сонъ саперлар оьз куллыгын этедилер. Тек сондай ислерде айванларды кулланувды ыхтыяр коршалавшылар яратпайдылар, сога коьре эрислер коьп болады. Аьр бир юнысбалыктынъ оьз «аты» бар – сызгырык. Аьлимлердинъ билдируьвлерине коьре, сол сызгырык пан оларга айванлар яваплайтаган болган. Сол зат акыллы айванларга уьйкен дериядынъ ишинде йойытылмасын деп коьмек этеди.
Бу айванларды уьйретпеге болады, айткан буйырыкларды олар этедилер. Эки айван бирден айтканды этедилер, команда болып ислейдилер. Олардынъ
басы бек куьшли ислейди, ойнамага суьедилер, тренировкада оьзлери янъы ойынлар ойлап шыгарадылар. Юнысбалыкларды уьйретуьв – олардынъ табиат оьнерлерин ойын кепте оьрлендируьв. Тренерлер айванды уьйретуьвди олардынъ оьзлерине кызыклы этпеге шалысадылар. Юнысбалыклардынъ 36 кеби бар, солар саклансын
деп аьдемлер дерияда тазалыкты тутув керек. Бу акыллы эм ярасык айванлар – дериядынъ куьшининъ эм эркинликтинъ белгиси. Олардынъ акылы, социаллык катнаслыгы, маскара сезими айванлар бизге айлак та ювык эм анъламлы экенин коьрсетедилер.
Аьзирлеген Г.Бекмуратова.
